Αν μπορούσαμε να δούμε καθαρά το θαύμα ενός και μόνο λουλουδιού, ολόκληρη η ζωή μας θα άλλαζε. – Βούδας (περ. 563 π.Χ.)
Κοιτάξτε βαθιά μέσα στη φύση για να κατανοήσετε τα μυστικά του Σύμπαντος.
Μέχρι πρόσφατα, το έργο της εφαρμογής όσων γνωρίζουμε για τον εγκέφαλο στο ευρύτερο ζήτημα της προσωπικής ανθρώπινης εμπειρίας αποφεύχθηκε από τους επιστήμονες. Ωστόσο, η εμφάνιση του νέου επιστημονικού κλάδου της νευροεπιστήμης -της επιστημονικής μελέτης του νευρικού συστήματος- μας βοηθά να γεφυρώσουμε αυτό το χάσμα, παρέχοντας νέους τρόπους για να απαντήσουμε σε πανάρχαια ερωτήματα όπως γιατί υπάρχει η καλοσύνη και γιατί είναι σημαντική;
Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα πρέπει πρώτα να εξετάσουμε μια σημαντική ιδιότητα των νευρικών κυττάρων (νευρώνων) στον ανθρώπινο εγκέφαλο.
Τι είναι στην πραγματικότητα το συναίσθημα;
Το συναίσθημα είναι τόσο φυσικό και φαίνεται τόσο φυσιολογικό, αλλά τι γίνεται αν το συναίσθημα δεν υπάρχει;
Τι γίνεται αν το συναίσθημα είναι ένα αναδυόμενο φαινόμενο και μόνο κάτι που βιώνουμε ως μακροσκοπικά όντα;
Αυτό μπορεί να ακούγεται παράξενο, αλλά ξέρουμε ότι είμαστε εγκλωβισμένοι μέσα στο Σύμπαν. Για παράδειγμα, δεν αισθανόμαστε την κοσμολογική διαστολή που κυριαρχεί στη μεγάλη κλίμακα του Σύμπαντος ούτε την πολύ μικρή κλίμακα όπου τα μεμονωμένα άτομα μέσα μας συγκρούονται με το δέρμα μας. Αντ’ αυτού, έχουμε έναν συλλογικό όρο – τη θερμοκρασία – για να περιγράψουμε αυτό που συμβαίνει. Ίσως το συναίσθημα να είναι το ίδιο. Αυτό μπορεί να αισθάνεστε άβολα όταν ρωτάτε πού ακριβώς είναι το “εσείς” και πώς αισθάνεστε σε όλα αυτά.
Κατανόηση του συναισθήματος
Ίσως είναι καλύτερο να το σκεφτούμε ως εξής – οι περισσότεροι από εμάς έχουμε συμβιβαστεί με το γεγονός ότι είμαστε φυσικά μια συλλογή ατόμων. Εμείς και η συνείδησή μας αναδύονται με κάποιο τρόπο και φαίνεται ότι μπορούμε να ζήσουμε με αυτή την ψευδαίσθηση της ύπαρξής μας. Ίσως το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι το ίδιο για το πώς αισθανόμαστε, καθώς παίζουμε τη σύντομη ύπαρξή μας.
Νευρώνες καθρέφτες
Η ανακάλυψη των κατοπτρικών νευρώνων, μιας ομάδας νευρώνων στον εγκέφαλο που μας βοηθούν να συνδεθούμε συναισθηματικά με τους άλλους ανθρώπους, να ανταποκριθούμε με συμπάθεια προς τους άλλους και να προβλέψουμε τις προθέσεις των άλλων, πιστεύεται πλέον ότι αποτελεί τη βάση της ανθρώπινης ενσυναίσθησης.
Οι κατοπτρικοί νευρώνες ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά από νευροεπιστήμονες τη δεκαετία του 1990 κατά την καταγραφή της δραστηριότητας των νευρώνων στον εγκέφαλο, όπου παρατηρήθηκε ότι ορισμένοι πληθυσμοί νευρώνων παραμένουν σιωπηλοί (παρατήρηση) και ενεργοί (μίμηση) όταν παρακολουθούμε άλλους να εκτελούν την ίδια ενέργεια, εξ ου και η ονομασία κατοπτρικοί νευρώνες [1,2].
Οι επιστήμονες επέκτειναν αυτό το εύρημα στον ανθρώπινο εγκέφαλο για να δείξουν ότι η νευρική δραστηριότητα στους κατοπτρικούς νευρώνες συμπεριφέρεται επίσης με τον ίδιο τρόπο όταν βλέπουμε ένα άλλο άτομο να εκφράζει ένα συναίσθημα, και αυτή η νευρική δραστηριότητα δεν παρατηρείται σε διαταραχές της ενσυναίσθησης [3].
Η συμπεριφορά μας αντανακλά το περιβάλλον μας
Κάθε άνθρωπος είναι καθρέφτης του περιβάλλοντός του, το οποίο με τη σειρά του καθρεφτίζεται από τη δική του συμπεριφορά. Αυτό αποτελεί τη βάση του ισχυρού φαινομένου της κοινωνικής μετάδοσης – ότι οι πληροφορίες, οι ιδέες και οι συμπεριφορές, συμπεριλαμβανομένης της καλοσύνης, μπορούν να εξαπλωθούν μέσω δικτύων ανθρώπων με τον τρόπο που εξαπλώνονται οι μολυσματικές ασθένειες. Για το λόγο αυτό, το να δίνεις και να παίρνεις καλοσύνη μπορεί να έχει μεταδοτικό αποτέλεσμα.
Η έρευνα δείχνει επίσης ότι η βέλτιστη μάθηση λαμβάνει χώρα σε ένα περιβάλλον που είναι δημιουργικό, χωρίς αποκλεισμούς, ανταμείβοντας και ενισχυμένο από σταθερά, υγιή όρια, σε ένα περιβάλλον που είναι ευγενικό. Ακόμα και όσοι βρίσκονται σε βαθιά ψυχική δυσφορία λόγω φυλάκισης, εθισμού, οικονομικών ανησυχιών και υψηλού άγχους επωφελούνται επίσης σημαντικά από ένα περιβάλλον που είναι δημιουργικό, περιεκτικό και με όρια.
Ασυνειδησία
Τι να κάνουμε όταν συναντάμε την κακία;
Συμπεριφορές όπως το άγχος, ο θυμός και η κακία μπορούν επίσης να εξαπλωθούν μέσω ανθρώπινων δικτύων με τον τρόπο που εξαπλώνονται οι μολυσματικές ασθένειες.
Το αντίδοτο για να μην μολυνθούμε από αυτές τις άθλιες καταστάσεις είναι να έχουμε επίγνωση ότι κάθε πράξη πρέπει να επιλέγεται συνειδητά και όχι να αποτελεί συναισθηματική αντίδραση.
Η καλοσύνη είναι το κλειδί για την επιβίωσή μας
Γιατί η καλοσύνη είναι τόσο σημαντική;
Αυτή η ερώτηση μπορεί να απαντηθεί στο πλαίσιο ότι κάθε ανθρώπινο ον είναι μοναδικό, επειδή ο καθένας μας διαθέτει έναν μοναδικά πολύπλοκο εγκέφαλο, τόσο πολύπλοκο ώστε σε όλη την ανθρώπινη ιστορία δεν μπορεί να υπάρχουν δύο ανθρώπινοι εγκέφαλοι πανομοιότυποι.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο μοναδικός συνδυασμός περίπου 100 τρισεκατομμυρίων μικροσκοπικών εγκεφαλικών συνδέσεων (συνάψεις) που αναπτύσσονται και αλλάζουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής είναι ένα συνεχές έργο σε εξέλιξη από τη σύλληψη έως το θάνατο. Με αυτόν τον τρόπο ο καθένας από εμάς “εξελίσσεται” ως αληθινό άτομο καθώς ο καθένας μας κάνει το ταξίδι του μέσα στη ζωή.
Η καλοσύνη είναι το πράσινο φως για να συνεχίσουμε. Αν δεν είστε ανοιχτοί στο να δίνετε και να λαμβάνετε καλοσύνη, τότε μπορεί να μην αναπτύσσεστε. Με τον ίδιο τρόπο, η ανθρωπότητα θα εξελιχθεί μόνο αν δώσουμε χώρο σε κάθε άτομο να εκφράσει στο έπακρο τη διανοητική και πνευματική του εξέλιξη. Με αυτόν τον τρόπο, η εξέλιξη της ανθρώπινης φυλής έχει να κάνει με το να είστε ανοιχτοί στο να δίνετε και να δέχεστε καλοσύνη.
Αναφορές
[1] Mirror Neurons. Society for Neuroscience (2013) http://www.brainfacts.org/brain-basics/neuroanatomy/articles/2008/mirror-neurons/
[2] Kraskov A, Dancause N, Quallo MM, Shepherd S and Lemon RN. (2009) Corticospinal neurons in macaque ventral premotor cortex with mirror properties: A potential mechanism for action suppression? Neuron 64, 922-930.
[3] Corradini A, Antonietti A. (2013) Mirror neurons and their function in cognitively understood empathy. Consciousness and Cognition. 22, 1152–1161.
Professor Billy O’Connor is Head of Teaching and Research Physiology at the University of Limerick School of Medicine and hosts the popular popular Inside-the-Brain website, Twitter and Facebook accounts, which report on the latest findings from the world of brain research.
Συγγραφέας
