Πρώτες Βοήθειες: Παρακεταμόλη

Η παρακεταμόλη, ή αλλιώς ακεταμινοφαίνη, είναι το πιο διαδεδομένο παυσίπονο στο κόσμο σήμερα το οποίο πωλείται χωρίς συνταγογράφηση και οι περισσότεροι άνθρωποι το γνωρίζουν και χρησιμοποιούν συχνά. Πωλείται με διάφορες επωνυμίες μερικές εκ των οποίων είναι Panadol, Tylenol, Depon, Hedex, Apotel, Algocit, κ.α. αλλά πρακτικά είναι το ίδιο φάρμακο. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε κάποια πράγματα που πρέπει να γνωρίζουμε προτού προχωρήσουμε στη χρήση ή χορήγηση αυτού του φαρμάκου.

Το πρώτο και πιο σημαντικό είναι να κατανοήσουμε τι είναι η παρακεταμόλη (ή ακεταμινοφαίνη επιστημονικά), πως δρα και σε τι χρησιμεύει. Έτσι θα μπορούμε λογικά και με σιγουριά να αποφασίζουμε πότε είναι καλή ιδέα και πότε δεν είναι καλή ιδέα να γίνει χορήγηση της σε έναν ασθενή. Ας τα δούμε τις απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις.

Τι είναι η παρακεταμόλη ή ακεταμινοφαίνη;

Η παρακεταμόλη ή ακεταμινοφαίνη είναι μία χημική ουσία (φάρμακο) που προσφέρει αναλγητική και αντιπυρετική δράση. Η παρακεταμόλη ανήκει στην οικογένεια των αναλγητικών ανιλίνης και το πιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι ότι σε αντίθεση με άλλα αναλγητικά και αντιπυρετικά φάρμακα έχει πολύ χαμηλές αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Πρώτη φορά παρατηρήθηκαν οι αναλγητικές της ιδιότητες το 1886 από τους Α. Καν και Π. Χεπ αλλά σύντομα αναγνωρίστηκε και η τοξικότητα της. Τη χημική δομή της παρακεταμόλης τη βλέπετε καλύτερα στην επόμενη εικόνα.

Πως δρα η παρακεταμόλη ή ακεταμινοφαίνη;

Ο ορισμός της είναι η παύση σύνθεσης προσταγλανδινών στο κεντρικό νευρικό σύστημα αλλά σίγουρα πολλοί θα ρωτήσουν τι είναι οι προσταγλανδίνες. Οι προσταγλανδίνες, ή PG για συντομία, είναι τοπικές ορμόνες οι οποίες μετά τη δράση τους καταστρέφονται από ένζυμα. Οι PG χρησιμεύουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα για πολλές διαφορετικές βιολογικές διαδικασίες του οργανισμού. Από αγγειοδιαστολή μέχρι και μετάδοση της αίσθησης πόνου, πυρετό και δημιουργία φλεγμονών. Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλα φάρμακα η παρακεταμόλη δεν έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και έτσι η δράση της είναι αποκλειστικά αναλγητική και αντιπυρετική. Για να μπορέσει να δράσει πρέπει πρώτα ο οργανισμός να την μεταβολίσει στις δραστικές χημικές ουσίες που θα επηρεάσουν τη σύνδεση προσταγλανδινών στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Αυτός ο μεταβολισμός γίνεται στο συκώτι (ήπαρ) όπου γίνεται και ο διαχωρισμός σε τοξικές και μη τοξικές ουσίες. Η διαδικασία αυτή είναι σχετικά γρήγορη και έχει χρόνο ζωής 1-4 ώρες. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο δε πρέπει να χορηγούμε μεγάλες δόσεις παρακεταμόλης σε διαστήματα μικροτέρα των 4 ωρών. Τα τελικά μη τοξικά ανενεργά προϊόντα που αποτελούν το 85% με 90% μετά τη δράση της στέλνονται στα νεφρά και από εκεί απομακρύνονται από τον οργανισμό μέσω των ούρων.

Ποια η χρησιμότητα της παρακεταμόλης ή ακεταμινοφαίνης;

Όπως θα πρέπει να είναι κατανοητό στην απλή μορφή της η παρακεταμόλη έχει αντιπυρετική και αναλγητική δράση ξεγελώντας πρακτικά το κεντρικό νευρικό μας σύστημα. Ωστόσο, πολλές φορές συνδυάζεται με άλλες ουσίες είτε για ταχύτερη δράση (με καφεΐνη για παράδειγμα), είτε για έντονο πόνο (με χρήση οπιοειδών αναλγητικών) όπως μετεγχειρητικούς πόνους ή ακόμα και προχωρημένα στάδια καρκίνου.

Τώρα που απαντήσαμε αυτές τις τρεις βασικές ερωτήσεις μπορούμε να μπούμε κυρίως θέμα μας που είναι η χορήγηση ή χρήση παρακεταμόλης για πρώτες βοήθειες. Από τα παραπάνω πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι η παρακεταμόλη μπορεί να έχει τραγικά αποτελέσματα αν χορηγηθεί χωρίς καλή σκέψη. Ο λόγος είναι ότι σκεπάζει κάποια σημαντικά συμπτώματα όπως ο πυρετός και πόνος. Άρα, αν τα αφαιρέσουμε αυτά ίσως να είναι αδύνατο να γίνει σωστή διάγνωση. Για αυτό το λόγο είναι πάρα πολύ σημαντικό να μην χορηγούμε ή λαμβάνουμε πότε παρακεταμόλη εάν δεν είμαστε σίγουροι για την αιτία των συμπτωμάτων πόνου ή πυρετού. Για παράδειγμα, εάν έχουμε μία ήρεμη ημέρα όπου έχουμε σιτιστεί σωστά, είμαστε ενυδατωμένοι και χωρίς κανένα εμφανές πρόβλημα υγείας, ένας έντονος πονοκέφαλος μπορεί να είναι σύμπτωμα από κάτι σοβαρό. Δε θα θέλαμε να καλύψουμε αυτό το σύμπτωμα με παρακεταμόλη γιατί θα κάνουμε πολύ πιο δύσκολη τη διάγνωση της πραγματικής αιτίας. Αντίθετα, εάν για παράδειγμα έχουμε αρθρίτιδα, ο πόνος στις αρθρώσεις είναι κάτι αναμενόμενο. Σε αυτή τη περίπτωση μπορούμε να λάβουμε μία μικρή δόση παρακεταμόλης για να μειώσουμε την αίσθηση πόνου.

Υπάρχει και ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας για τον οποίο δε πρέπει ποτέ να χορηγούμε σε οποιονδήποτε παρακεταμόλη. Όπως είδαμε είναι μία τοξική ουσία που μεταβολίζεται στο συκώτι (ήπαρ). Αυτό σημαίνει ότι άτομα με προβλήματα στο ήπαρ μπορεί να έχουν πρόβλημα να μεταβολίσουν τη παρακεταμόλη οδηγώντας σε δηλητηρίαση από τη τοξικότητα της. Αυτά μπορεί να είναι άτομα που γνωρίζουν ότι έχουν τέτοια προβλήματα αλλά μπορεί επίσης να είναι και άτομα ίσως να πίνουν πολύ αλκοόλ και να μην γνωρίζουν ότι έχουν τέτοια βλάβη. Αντίστοιχα, είναι δύσκολο να γνωρίζουμε εάν κάποιος λαμβάνει άλλα φάρμακα και έτσι μπορεί ακούσια η χορήγηση παρακεταμόλης να προκαλέσει κάποια αντίστοιχη τοξική αντίδραση. Για τους παραπάνω λόγους δε πρέπει ούτε να χορηγούμε παρακεταμόλη σε άτομα για τα οποία δε γνωρίζουμε όλο το ιατρικό ιστορικό τους, αλλά ούτε σε άτομα που μπορεί να έχουν προβλήματα με το ήπαρ.

Σήμερα, τα ασφαλή επίπεδα για αποφυγή τοξικής δηλητηρίασης από παρακεταμόλη θεωρούνται τα 4000mg ημερησίως με μέγιστο τα 1000mg ανά δόση. Η κάθε δόση πρέπει να έχει 4-6 απόσταση από τη προηγούμενη και δε θα πρέπει να γίνεται χρήση για πάνω από μία εβδομάδα συνεχόμενα. Σε τέτοια περίπτωση επιβάλλεται η επίσκεψη σε εξειδικευμένο ιατρό για διάγνωση της αιτίας. Σε περίπτωση υπερδοσολογίας τότε υπάρχει σοβαρός κίνδυνος τοξικής δηλητηρίασης για τους λόγους που περιγράψαμε νωρίτερα. Οι ειδικοί χωρίζουν τη τοξική δηλητηρίαση από παρακεταμόλη σε τέσσερα διακριτά στάδια τα οποία είναι τα ακόλουθα.

- Φάση 1 (12-24 ώρες μετά τη χρήση)
  Απώλεια πείνας, ναυτία ή εμετός και δυσφορία. Ο ασθενής είναι χλωμός με εμφανή εφίδρωση και έντονη κούραση.

- Φάση 2 (24-72 ώρες μετά τη χρήση)
  Πόνος στην επάνω δεξιά κοιλιακή χώρα, εμετός και ευαισθησία στην επάνω δεξιά κοιλιακή χώρα. Ο ασθενής είναι πιθανόν να έχει και ταχυκαρδία.

- Φάση 3 (72-96 ώρες μετά τη χρήση)
  Έντονος στομαχικός πόνος, μεγάλη ευαισθησία στην επάνω δεξιά κοιλιακή χώρα, ναυτία και εμετός. Σε αυτό το στάδιο μπορεί να υπάρξει κίρρωση ή μόνιμη βλάβη στο ήπαρ το οποίο με τη σειρά του μπορεί να προκαλέσει ίκτερο, διαταραχή της πηκτικότητας, υπογλυκαιμία, και ηπατική εγκεφαλοπάθεια. Σε ακραίες μορφές υπάρχει οξεία νεφρική ανεπάρκεια και, εν τέλει, θάνατος από βλάβες σε πολλαπλά ζωτικά όργανα.

- Φάση 4 (1-3 εβδομάδες μετά τη χρήση)
  Όποιος περάσει το τρίτο στάδιο σημαίνει ότι έχει ξεπεράσει το στάδιο της τοξικής δηλητηρίασης και άρα θα αναρρώσει.

Η κλινική εξέταση και τα βήματα για θεραπεία από τοξική δηλητηρίαση από υπερβολική δόση παρακεταμόλης δεν έχουν σημασία γιατί δεν είναι κάτι που μπορεί κάποιος να προσφέρει μέσω των πρώτων βοηθειών. Είναι κάτι που απαιτεί έμπειρο και εξειδικευμένο προσωπικό με κατάλληλο εξοπλισμό και φάρμακα. Επίσης, να θυμάστε ότι η παρακεταμόλη είναι από τις πρώτες αιτίες ακούσιας τοξικής δηλητηρίασης (ειδικά σε παιδιά) στο κόσμο σήμερα, πολύ πάνω από άλλες ουσίες όπως η ηρωίνη, μεθαδόνη, κτλ. Για τον ίδιο λόγο, η παρακεταμόλη είναι σήμερα το κύριο αίτιο πίσω από τα περισσότερα περιστατικά οξείας ηπατικής βλάβης (ναι, είναι πάνω και από το αλκοόλ).

Σε περίπτωση τοξικής δηλητηρίασης από παρακεταμόλη τότε ηρεμήστε το άτομο εάν έχει τις αισθήσεις του, αλλιώς τοποθετήστε το σε στάση ανάνηψης και συνεχίστε να ελέγχετε την αναπνοή του. Καλέστε το ταχύτερο δυνατό για εξειδικευμένη ιατρική βοήθεια και σε καμία περίπτωση μη χορηγήσετε στο άτομο οτιδήποτε να φάει ή να πιει. Επίσης, μην βοηθήσετε το θύμα να κάνει εμετό γιατί αυτό σημαίνει μεγαλύτερη απώλεια υγρών από το σώμα. Τέλος, περιγράψτε ή ακόμα καλύτερα κρατήστε και δώστε στο εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό το φάρμακο από το οποίο έγινε η τοξική δηλητηρίαση. Ανάλογα με το φάρμακο και το άτομο (ηλικία, φύλο, βάρος, κτλ.) θα ακολουθήσουν διαφορετική προσέγγιση και φάρμακα άρα όσο περισσότερες λεπτομέρειες γνωρίζουν τόσο πιο αποτελεσματικά θα μπορέσουν δράσουν.

Επίσης, η παρακεταμόλη είναι σχεδιασμένη για τον ανθρώπινο οργανισμό. Παρότι σε κάποια ζώα, όπως για παράδειγμα στους σκύλους, έχει κάποιες ιδιότητες (π.χ. αντιφλεγμονώδες για τα σκυλιά), σε άλλα είναι ένα καθαρό δηλητήριο. Για παράδειγμα, η παρακεταμόλη χρησιμοποιείται ως δηλητήριο για φίδια καθώς τα φίδια δεν έχουν τα ένζυμα που διασπούν τις τοξικές ουσίες της παρακεταμόλης και έτσι παθαίνουν τοξική δηλητηρίαση αντίστοιχη με αυτή που μπορεί να πάθει ένας άνθρωπος από ηπατική βλάβη ή υπερδοσολογία. Μη προσπαθήσετε ποτέ να χορηγήσετε παρακεταμόλη σε ζώα εάν πρώτα δεν επιβεβαιώσετε κατά πόσο είναι ασφαλές με κάποιον κτηνίατρο που έχει εμπειρία με το συγκεκριμένο είδος.

Η παρακεταμόλη δεν είναι κάποιο παιχνίδι που μπορούμε να το χορηγούμε ή να λαμβάνουμε χωρίς δεύτερη σκέψη. Είναι ένα φάρμακο και μπορεί να κάνουμε μεγαλύτερο κακό παρά καλό αν το χορηγούμε τυφλά με το παραμικρό πόνο ή πυρετό. Ελπίζουμε αυτό το άρθρο να σας βοήθησε στη κατανόηση της σωστής χρήσης της παρακεταμόλης και στο τι πρέπει να προσέχουμε.