Κεφάλαιο 2 Το θερμό περιβάλλον
Σύνοψη
Το θερμό περιβάλλον έχει παίξει σημαντικό ρόλο για πολλές επιχειρήσεις, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος, τα ατομικά χαρακτηριστικά του μαχητή και ο εξοπλισμός αυτού είναι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την επιχειρησιακή του ικανότητα στη ζέστη. Ακόμα, οι φυσιολογικές διαταραχές που οφείλονται στο θερμό περιβάλλον μπορεί να είναι ήπιου βαθμού ή να απειλήσουν ακόμα και την επιβίωση του μάχιμου.
Η αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος μπορεί να επηρεάσει τόσο τις γνωστικέςπνευματικές λειτουργίες του μαχητή όσο και την ικανότητά του για παραγωγή έργου. Οι βλαβερές επιδράσεις του θερμού περιβάλλοντος μετριάζονται σε εγκλιματισμένα και αερόβια προπονημένα άτομα, ενώ η διαχείριση του θερμικού φορτίου ζέστης μέσω ξεκούρασης, ενυδάτωσης και εφαρμογής μεθόδων ψύξης του σώματος βελτιώνουν την επιχειρησιακή ικανότητα των μαχητών.
Προαπαιτούμενη γνώση
Για την κατανόηση του κεφαλαίου χρειάζονται γνώσεις βασικής φυσιολογίας του ανθρώπου και φυσιολογίας της άσκησης, έτσι όπως παρουσιάζονται σε αρκετά εγχειρίδια.
Γνωσιακοί στόχοι
Μετά την ανάγνωση αυτού του κεφαλαίου, θα είστε σε θέση: • να αναγνωρίζετε τον ρόλο του θερμού περιβάλλοντος για την έκβαση των επιχειρήσεων, • να αναγνωρίζετε και να μπορείτε να αντιμετωπίσετε μια θερμογενή διαταραχή, • να αναγνωρίζετε τις αρνητικές επιπτώσεις του θερμού περιβάλλοντος για την παραγωγή έργου, • να βελτιώσετε τη δυνατότητα του μαχητή για επιχείρηση σε θερμό περιβάλλον.
2 Επιχειρήσεις σε θερμό περιβάλλον
Μετά την επισκόπηση των τρόπων με τους οποίους το σώμα μπορεί να ανταλλάξει θερμότητα και να ρυθμίσει τη θερμοκρασία του, ας δούμε τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το θερμό περιβάλλον σε μια επιχείρηση. Πολύ συχνά, οι μαχητές καλούνται να επιχειρήσουν σε θερμό περιβάλλον άμεσα, χωρίς κατάλληλη προετοιμασία (π.χ. χωρίς εγκλιματισμό).
Πάντα, όμως, οφείλουν να φορούν τον κατάλληλο στρατιωτικό ρουχισμό, ο οποίος συνήθως εμποδίζει την απώλεια θερμότητας από το ανθρώπινο σώμα. Αυτός ο συνδυασμός μπορεί να αυξήσει την εμφάνιση θερμικών διαταραχών μεταξύ των μαχητών και να βάλει σε κίνδυνο τη ζωή τους και την αποστολή (Parsons et al., 2019).
Υπάρχουν πολλά ιστορικά παραδείγματα που υπογραμμίζουν τις δραματικές συνέπειες του θερμού περιβάλλοντος στην έκβαση μιας αποστολής.
2.1 Σύντομα παραδείγματα από την Ιστορία
2.1.1 Το θερμό περιβάλλον ως απειλή σε μια επιχείρηση, από την αρχαιότητα μέχρι τον 20ό αιώνα
O Ηρόδοτος παρείχε μία από τις πρώτες αξιόπιστες εκθέσεις σχετικά με τις επιπτώσεις του θερμού περιβάλλοντος στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, όπου περιγράφει τις επιπτώσεις της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο φορτίο που μεταφέρεται, στην προστατευτική ενδυμασία και στο θερμικό φορτίο.
Δήλωνε ότι τόσο οι Αθηναίοι επιτιθέμενοι όσο και οι Σπαρτιάτες υπερασπιστές είχαν φθαρεί από τη «δίψα και τον ήλιο» στις μεταξύ τους μάχες. Αναφέρει, επίσης, ότι οι μαχητές δυσφορούσαν κατά τη μάχη με πλήρη πανοπλία κάτω από τον καλοκαιρινό ήλιο.
Ο Διηνέκης έμεινε γνωστός εξαιτίας της απάντησης, το 480 π.Χ., στη μάχη των Θερμοπυλών, όταν είπε «καλύτερα θα πολεμήσουμε υπό σκιά», όταν κάποιος παρατήρησε ότι οι Πέρσες ήταν τόσοι πολλοί, ώστε τα βέλη τους θα σκέπαζαν τον ήλιο (Ηροδότου Ιστορίαι, Βιβλίο 7, 226).
Η φράση αυτή έμελλε να γίνει συνώνυμη της ανδρείας, της τόλμης και της περιφρόνησης του θανάτου, μια και όταν αυτός έρχεται στο πεδίο της μάχης, τιμημένα, αποτελεί το ύψιστο ιδανικό κάποιου για τη χώρα ή την πόλη του. Το 332 π.Χ., οι στρατιωτικοί σύμβουλοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου επέμεναν ότι μια πορεία 290 Km στην έρημο της Λιβύης θα ήταν πολύ επικίνδυνη. Ο στρατός θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει τεράστια αποθέματα νερού και θα βίωνε μεγάλη δίψα για πολλές ημέρες. Εκείνη την εποχή, η καμήλα –η οποία ταξιδεύει για τρεις έως τέσσερις ημέρες χωρίς λήψη νερού, ενώ μπορεί να κουβαλήσει και ένα σημαντικό φορτίο νερού– είχε αναγνωριστεί ήδη ως ανώτερη από τα άλογα, τα γαϊδούρια ή τα βόδια, τα οποία πίνουν νερό αρκετές φορές την ημέρα.
Σε κάθε περίπτωση, ο Πλούταρχος αναφέρει ότι οι θεοί ήταν πολύ γενναιόδωροι, επειδή έδωσαν πολλές βροχές που παρείχαν νερό σε ζώα και στράτευμα. Ακόμα, ήταν πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η βροχή έκανε την άμμο συμπαγή, ώστε οι μαχητές περπατούσαν πάνω της με μικρότερο μεταβολικό κόστος (αργότερα, υπολογίστηκε από τους Soule et al., το 1972, ότι η μείωση της μεταβολικής παραγωγής θερμότητας από το σώμα ήταν περίπου 50%!).
Το καλοκαίρι του 330 π.Χ., ο Μέγας Αλέξανδρος, ενώ καταδίωκε τον Πέρση βασιλιά Δαρείο Γ΄, μετά τη συντριπτική του ήττα στη μάχη στα Άρβηλα, και καθώς προσέγγιζε τα σύνορα του σημερινού Τουρκμενιστάν, η έλλειψη νερού έγινε μεγάλο πρόβλημα. Μερικοί μαχητές πήγαν για αναζήτηση τροφής και νερού και γύρισαν, τελικά, στο στρατόπεδο με νερό.
Ο Αλέξανδρος, ο οποίος παρά λίγο να πέθαινε από τη δίψα, κέρδισε και πάλι τις καρδιές των ανδρών του: Αφού του προσφέρθηκε ένα κράνος με νερό (σύμφωνα με τον Πλούταρχο), το πήρε στα χέρια του, κοίταξε τους διψασμένους άνδρες του και το επέστρεψε χωρίς να πιει. Ο Αλέξανδρος έφτασε με 20.000 μαχητές μέχρι τον ποταμό Ύφαση στη βόρεια Ινδία, αλλά αποφάσισε να γυρίσει πίσω, τον Σεπτέμβριο του 325 π.Χ., μια και οι μαχητές του ήταν εξαντλημένοι.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, μετά από δύο μήνες ακραίας ζέστης και λειψυδρίας στην έρημο, μόνο 5.000 επέζησαν και έφτασαν στο περσικό παλάτι της Πούρα, περίπου 320 Km από το νότιο σύνορο του σημερινού Ιράν.
Τριακόσια χρόνια αργότερα, το 24 π.Χ., μια ρωμαϊκή λεγεώνα που οδήγησε στην Αραβία ο Γάιος Αίλιος Γάλλος υπέστη μια ασθένεια που, σε αντίθεση με οποιαδήποτε από τις κοινές ασθένειες, έπληξε τους λεγεωνάριους, προκαλώντας «ξήρανση της κεφαλής», σκοτώνοντας αμέσως τους περισσότερους από αυτούς (προφανώς, οι αναφορές εντόπισαν ό,τι σήμερα γνωρίζουμε ως θερμοπληξία).
Η ρωμαϊκή λεγεώνα χρησιμοποίησε μια πρώιμη μορφή βοηθητικής ψύξης, βάζοντας καπέλα στο κράνος και κρατώντας τα υγρά ραντίζοντάς τα με νερό. Το 1930, κατά την εισβολή της Ιταλίας στην Ερυθραία, οι απόγονοι των λεγεωνάριων έκαναν παρόμοια χρήση βοηθητικών μέσων.
Κατά τον Μεσαίωνα, στη διάρκεια των σταυροφοριών στους Αγίους Τόπους, οι σταυροφόροι είχαν σοβαρά προβλήματα με τη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματός τους συγκριτικά με τους Σαρακηνούς, καθώς ήταν ανεγκλιμάτιστοι και φορούσαν πανοπλία, η οποία ήταν βαριά (αύξηση μεταβολικού φορτίου) και δεν επέτρεπε την αποβολή θερμότητας.
Το 1800 μ.Χ., η ζέστη επηρέασε τις ισπανικές επιχειρήσεις στον Νέο Κόσμο. Ολλανδοί και Βρετανοί υπέφεραν κατά τις επιχειρήσεις τους στην Ινδία. Αν και η ζέστη προκάλεσε πολλούς θανάτους και επηρέασε την έκβαση πολλών μαχών, είναι δύσκολο να διαχωριστεί ο ρόλος μόνης της ζέστης στις επιχειρήσεις πριν από τον 20ό αιώνα.
2.1.2 Το θερμό περιβάλλον ως απειλή σε μια επιχείρηση στα νεότερα χρόνια
Στα νεότερα χρόνια, τα κύματα καύσωνα αποδείχθηκαν θανατηφόρα για πολλούς πολίτες, όπως και η άνοδος της θερμοκρασίας ως η κύρια αιτία θανάτων, ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις (Gasparrini & Armstrong, 2011).
Στην Ευρώπη, οι πόλεις της Μεσογείου –όπως η Αθήνα, η Βαρκελώνη και η Ρώμη– παρουσιάζουν τον μεγαλύτερο αριθμό θανάτων λόγω της ζέστης, ενώ σε Παρίσι και Λονδίνο, το 2003, οι νεκροί λόγω καύσωνα ήταν 1.900 και 1.200, αντίστοιχα (Scortichini et al., 2018).
Πολλές νεότερες μελέτες έχουν καταγράψει τη συχνότητα των θερμικών επεισοδίων του στρατιωτικού προσωπικού κατά τη στρατιωτική εκπαίδευση. Η αναφερόμενη συχνότητα τραυματισμών από τη ζέστη στη βασική στρατιωτική εκπαίδευση είναι, συνήθως, περίπου 5 έως 8 περιπτώσεις ανά 10.000 στρατιώτες την εβδομάδα. Νεοσύλλεκτοι και έφεδροι έχουν συνήθως τα υψηλότερα ποσοστά θερμικών διαταραχών, μαζί με το σώμα των πεζοναυτών των ΗΠΑ (Goldman, 2001).
Οι έφεδροι φαίνεται να βρίσκονται σε ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο. Αναφέρθηκε ότι τα περιστατικά θερμικού επεισοδίου μεταξύ των έφεδρων κυμαίνονται από 33 έως 49 περιπτώσεις ανά 10.000 μαχητές την εβδομάδα (κατά την εποχή πριν από τη θεσμοθέτηση κανόνων κατά την εκπαίδευση που σχετίζεται με το θερμό περιβάλλον στις ΗΠΑ).
Ακόμα, κυμαίνονται από 210 έως 455 περιπτώσεις ανά 10.000 στρατιώτες ανά εβδομάδα για μια περίοδο εκπαίδευσης 2 εβδομάδων τους θερινούς μήνες. Νεότερα στοιχεία δείχνουν ότι κατά τη βασική στρατιωτική εκπαίδευση στις ΗΠΑ, από το 2014 έως το 2018, εμφανίστηκε θερμικό επεισόδιο σε 1.210 ασκούμενους (Barnes et al., 2019a).
Όπως ήταν αναμενόμενο, τα περισσότερα περιστατικά εμφανίστηκαν τους θερινούς μήνες και τις πρώτες ημέρες της κατάταξης. Στο μόνιμο στρατιωτικό προσωπικό υπήρξαν 578 περιστατικά θερμοπληξίας από τα 2.214 περιστατικά θερμικών διαταραχών στον στρατό των ΗΠΑ (Barnes et al., 2019b).
Αντίθετα, είναι λιγότερο γνωστές οι επιπτώσεις της ζέστης κατά τη διάρκεια των πραγματικών στρατιωτικών επιχειρήσεων, εν μέρει λόγω της μη αναφοράς τους αλλά και της έλλειψης κοινών αποδεκτών ορισμών των περιπτώσεων. Ως εκ τούτου, οι εκτιμήσεις ποικίλλουν.
Για παράδειγμα, οι αναφερόμενες περιπτώσεις των απωλειών λόγω ζέστης ήταν 11 ανά 10.000 στρατιώτες ανά εβδομάδα κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Στο Βιετνάμ ήταν 378 ανά 10.000 στρατιώτες ανά εβδομάδα.
Επειδή οι αριθμοί αυτοί δεν περιλαμβάνουν τους μαχητές που επηρεάστηκαν αρνητικά από τη ζέστη και δεν το ανέφεραν, η πραγματική αρνητική επίδραση του θερμού περιβάλλοντος μπορεί να ήταν πολύ υψηλότερη.
Στον αραβοϊσραηλινό Πόλεμο των Έξι Ημερών, το 1956, οι Άραβες είχαν μεγάλες απώλειες λόγω ζέστης όταν περικυκλώθηκαν από τους Ισραηλινούς και αναγκάστηκαν να διανύσουν μια απόσταση 84 Km στην έρημο για να φτάσουν στο Ελ-Αρίς.
Οι θάνατοι από την υπερθερμία και την αφυδάτωση δεν έχουν επίσημα καταγραφεί σε αυτήν τη σύρραξη, όμως από τους 2.500-3.000 μαχητές μόνο 700 επιβίωσαν και αιχμαλωτίστηκαν από τους Ισραηλινούς.
Κατά την επιχείρηση στο Κουβέιτ, το 1961, αναφέρθηκαν από τους Βρετανούς 400-500 θερμικές διαταραχές τις πρώτες 47 μέρες. Τις πρώτες 5 ημέρες παρατηρήθηκε ο μέγιστος αριθμός επεισοδίων.
Η κατανάλωση νερού από τους 5.000 μαχητές ήταν περίπου 125 τόνοι ημερησίως.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων 6 μηνών επιχείρησης στο εξαιρετικά θερμό και ξηρό περιβάλλον στο Ιράκ, το 2003, αναφέρθηκαν 849 περιστατικά θερμογενών διαταραχών στο στρατιωτικό προσωπικό του Ηνωμένου Βασιλείου.
Σημειώθηκαν 766 εισαγωγές σε νοσοκομεία και 161 αεροδιακομιδές στο Ηνωμένο Βασίλειο (Bricknell, 2003). Τριακόσιες από αυτές τις περιπτώσεις παρουσιάστηκαν σε μία και μόνο μονάδα και μόνο τον Ιούλιο (50 περιπτώσεις ανά 1.000 μαχητές – Bolton et al., 2006).
Το 90% αυτών των μαχητών είχε επηρεαστεί εντός των πρώτων 10 ημερών από την άφιξη στο πεδίο της επιχείρησης και μόνο το 14% παρουσίασε θερμική διαταραχή κατά τη διάρκεια διεξαγωγής βαριάς εργασίας. Από το 2014 έως και το 2018, διαγνώστηκαν 325 περιστατικά θερμογενούς διαταραχής στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, και από αυτά το 8,6% διαγνώστηκε ως θερμοπληξία (Barnes et al., 2019a).
Πρόσφατα, οι Alele et al. (2020) πραγματοποίησαν μια επισκόπηση των ερευνών που αφορούσαν τις θερμογενείς διαταραχές στο στρατιωτικό περιβάλλον. Επεσήμαναν ότι οι θερμογενείς διαταραχές κυμαίνονταν από 0,2 έως 10,5 ανά 1.000 άτομα τον χρόνο, ενώ το ποσοστό εμφάνισης κυμαινόταν από 0,3% έως 9,3%.
Οι ερευνητές συμπέραναν ότι οι παράγοντες πρόκλησης διαταραχών μπορεί να ήταν διαφορετικοί σε κάθε περίπτωση, αλλά οι κυριότεροι ενδογενείς παράγοντες αναφέρονταν στο φύλο, στη φυσική κατάσταση, στην παχυσαρκία, σε προηγούμενο θερμικό επεισόδιο και στην κινητοποίηση, ενώ οι κυριότεροι εξωγενείς παράγοντες αφορούσαν τις περιβαλλοντικές συνθήκες και τη μονάδα όπου υπηρετούσαν οι μάχιμοι.
Η απώλεια των αισθήσεων, η απουσία ιδρώτα και η παρουσία σύγχυσης ήταν από τα κύρια χαρακτηριστικά που υποδήλωναν θερμογενές επεισόδιο.
Όπως και σε όλες τις πτυχές των επιχειρήσεων, η ηγεσία, η κατάρτιση και η πρόληψη είναι καίριας σημασίας για την επιτυχή υλοποίηση μιας αποστολής.
Ακόμη και στην πιο εκπαιδευμένη μονάδα, ωστόσο, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος τα υψηλά κίνητρα (υψηλή κινητοποίηση) να παρακάμψουν τις προστατευτικές συμπεριφορές (πρόσληψη νερού, ανάπαυση, αναζήτηση σκιερού μέρους, ψύξη ή πρόψυξη κ.λπ.) που απαιτούνται για να ξεπεραστούν οι περιβαλλοντικές απειλές.
Οι μαχητές και οι ηγέτες τους πρέπει να κατανοήσουν ότι, ανεξάρτητα από το πόσο ισχυρό μπορεί να είναι το κίνητρο, η μη λήψη προστατευτικών μέτρων κατά του θερμού περιβάλλοντος μπορεί να οδηγήσει σε αποτυχία της αποστολής (βλ. Ένθετο 1).
Για παράδειγμα, χρειάζονται τέσσερις μαχητές για να μεταφέρουν έναν συνάδελφό τους με θερμικό επεισόδιο σε κάθε μεγέθους απόσταση (Εικόνα 2.1). Δύο μαχητές με θερμικό επεισόδιο σημαίνει την απώλεια μιας ομάδας. Τέσσερις έως έξι μαχητές με θερμικό επεισόδιο μπορούν να υποβαθμίσουν σημαντικά την πολεμική δύναμη μιας ολόκληρης διμοιρίας.
Ένθετο 1. Οδηγίες προς τον αξιωματικό για μια ασφαλή επιχείρηση στο θερμό περιβάλλον (προσαρμογή από US Department of the Army, TB MED 507, 2003)
1. Έχετε ένα πλάνο μεταφοράς του μαχητή σε περίπτωση θερμικού επεισοδίου. Ο καλύτερος γιατρός της μονάδας μπορεί να είναι άχρηστος εάν δεν έχει δυνατότητα να αντιμετωπίσει το περιστατικό.
2. Στην περίπτωση που υπάρξει ένα τέτοιο περιστατικό, φροντίστε την ΑΜΕΣΗ διακομιδή στην ομάδα πρώτης βοήθειας, σε ένα μέρος σκιερό και δροσερό.
3. Καταγράψτε τον αριθμό και τον τύπο των θερμικών διαταραχών. Οι θερμικές διαταραχές εμφανίζονται κατά ομάδες. Εάν μία εμφανιστεί, να αναμένετε και την ύπαρξη περισσότερων. Η καταγραφή βοηθά επίσης και στην αποτελεσματικότερη και ασφαλή επαναδραστηριοποίηση των μαχητών.
4. Ακούτε τους μαχητές και τους υφιστάμενούς σας. Κάθε πληροφορία πρέπει να αξιολογείται και να χρησιμοποιείται κατάλληλα.
5. Παρακολουθείτε πάντα τον καιρό και τις προβλέψεις για τον καιρό.
6. Μη χάνετε ποτέ την ευκαιρία να επανατροφοδοτήσετε τη μονάδα σας. Για παράδειγμα, φροντίστε κάθε όχημα να έχει διαθέσιμη κάποια ποσότητα πόσιμου νερού.
7. Παρακολουθήστε και ακούστε τους μαχητές. Να είστε προσεκτικοί στην παρακολούθηση των μαχητών (ιδιαίτερα το ιατρικό προσωπικό να παρακολουθεί στενά) για σημεία θερμικών διαταραχών. Επίσης, οι μαχητές μπορούν να σας δώσουν χρήσιμες πληροφορίες για την κατάστασή τους.
8. Το νεκρό ιατρικό προσωπικό δεν μπορεί να σώσει κανέναν. Φροντίστε το ιατρικό προσωπικό να έχει καλή φυσική κατάσταση και να είναι αξιόμαχο. Ακόμα, οι ίδιοι οι μαχητές που προσάγονται με κάποια συμπτώματα θα πρέπει να αφοπλίζονται, καθώς αποτελούν απειλή για την ιατρική ομάδα. Υπάρχει παράδειγμα στο οποίο μαχητής με θερμικό επεισόδιο πέταξε χειροβομβίδα σε ασθενοφόρο, επειδή λειτουργούσε υπό πλήρη σύγχυση και θεώρησε το ασθενοφόρο πιθανή απειλή.
9. Ο αξιωματικός είναι μοντέλο για τους μαχητές. Γίνετε το καλό παράδειγμα όσον αφορά την αντιμετώπιση του θερμού περιβάλλοντος.
10. Έχετε πάντα θετική στάση!
2.2 Θερμογενείς διαταραχές
Η έκθεση του μαχητή κατά την επιχείρηση σε θερμό περιβάλλον μπορεί να προκαλέσει από μικρή έως και πολύ σοβαρή θερμογενή διαταραχή (Gauer & Meyers, 2019).
Θερμογενείς διαταραχές ήπιου βαθμού: Χαρακτηρίζονται από οδυνηρές και σπασμωδικές συσπάσεις των ενεργών μυών, ερυθρότητα του δέρματος στο πρόσωπο και ερεθισμό του δέρματος, κυρίως στον λαιμό και στον κορμό. Συνοδεύονται από αίσθημα κόπωσης και στένωση της κόρης του ματιού.
Θερμογενείς διαταραχές μέτριας σοβαρότητας (θερμική εξάντληση): Διαταραχές του κυκλοφορικού συστήματος λόγω της ζέστης, οι οποίες προκαλούν ζάλη, πονοκέφαλο, υψηλή κόπωση, ασταθή βάδιση, λιποθυμία, εμετό, χλωμή εμφάνιση, χαμηλή αρτηριακή πίεση και αδύναμους σφυγμούς. Η ασκησιογενής θερμοπληξία οδηγεί σε απώλεια των αισθήσεων, αμέσως μετά τη διακοπή της δραστηριότητας.
Σοβαρές θερμογενείς διαταραχές (θερμοπληξία): Αποτελεί την πιο σοβαρή μορφή θερμογενών διαταραχών. Οφείλεται στην υπερβολική ανύψωση της θερμοκρασίας του πυρήνα του σώματος, η οποία μπορεί να φτάσει μέχρι και στους 43 οC. Εμφανίζεται αναστολή της εφίδρωσης και διαταράσσεται η ισορροπία των ηλεκτρολυτών στο αίμα. Τα συμπτώματα είναι οξυθυμία, πονοκέφαλος, αποπροσανατολισμός και σύγχυση. Οι πιθανότητες η θερμοπληξία να οδηγήσει στον θάνατο ανέρχονται σε 50%.
Αν και είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσουμε σε κάθε περίπτωση το είδος της θερμογενούς διαταραχής (O’Connor et al., 2010) μπορούμε να συνοψίσουμε τα πρόδρομα και δευτερογενή συμπτώματά τους και τους τρόπους αντιμετώπισής τους:
Όσον αφορά τα πρόδρομα συμπτώματα, αυτά είναι:
ζαλάδα,
κεφαλαλγία,
τάση προς έμετο,
ασταθής βάδιση,
αδυναμία,
μυϊκές κράμπες.
Η αντιμετώπισή τους περιλαμβάνει:
παύση ή μείωση της δραστηριότητας,
ξεκούραση στη σκιά,
λήψη 250 g νερού ανά 30 min, δύο φορές,
εάν ο γιατρός δεν είναι διαθέσιμος, κλήση για βοήθεια (ασθενοφόρο, γιατρό),
ταυτόχρονη αξιολόγηση της κατάστασης (θερμοκρασία σώματος, νοητική σύγχυση).
Όσον αφορά τα δευτερογενή συμπτώματα, αυτά είναι:
υψηλή θερμοκρασία σώματος,
σύγχυση,
αποπροσανατολισμός,
έλλειψη ανταπόκρισης σε ερεθίσματα,
κώμα,
έμετος,
γρήγορος και ισχνός παλμός,
υπεραερισμός των πνευμόνων.
Η αντιμετώπισή τους περιλαμβάνει:
κατάκλιση του μαχητή σε σκιερό μέρος με τα πόδια ψηλά, μέχρι να έρθει ιατρική βοήθεια,
περιοδικό έλεγχο των αεραγωγών και της αναπνοής,
παροχή μικρών δόσεων νερού (εάν ο μαχητής έχει τις αισθήσεις του), μέχρι να έρθει το σωστικό μέσο,
ελάφρυνση του ρουχισμού όσο το δυνατόν περισσότερο,
εμποτισμός των ρούχων με δροσερό νερό και ροή αέρα από ανεμιστήρα προς το σώμα του θύματος (εάν δεν υπάρχει ανεμιστήρας, θέτουμε το άτομο σε αυτοκίνητο που κινείται με μικρή ταχύτητα και έχουμε ανοικτά τα παράθυρά του),
εάν υπάρχει δυνατότητα, εμβύθιση του σώματος σε κρύο νερό (π.χ. 10-20 oC) ή εφαρμογή παγοκύστεων στο σώμα του θύματος,
παροχή μαλάξεων στα άκρα και στο δέρμα, ώστε να βελτιωθεί η δερματική κυκλοφορία,
συνέχιση της διαδικασίας ψύξης κατά τη μεταφορά, μέχρι η θερμοκρασία του πυρήνα του σώματος να φτάσει τους 37,8 oC.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι η εμφάνιση των συμπτωμάτων δεν γίνεται απαραίτητα με την παραπάνω σειρά.
Για παράδειγμα, κάποιος μαχητής μπορεί να παρουσιάσει σοβαρότερα δευτερογενή συμπτώματα χωρίς να παρουσιάσει πρόδρομα σημάδια. Ακόμα, μπορεί να υπάρξει συνδυασμός συμπτωμάτων από την κάθε κατηγορία.
Σε κάθε περίπτωση, αξιολογείται η σοβαρότητα της κατάστασης και παρέχονται οι πρώτες βοήθειες. Επίσης, δεν είναι ξεκάθαρο ότι ο μαχητής που εμφάνισε κάποιον θερμογενή τραυματισμό θα εμφανίσει ευκολότερα και κάποιον άλλον στο μέλλον (Phiney et al., 2001· O’Connor et al., 2010).
2.3 Οι παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση θερμικών διαταραχών σε μια επιχείρηση
Οι τρεις κατηγορίες παραγόντων που μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένο κίνδυνο πρόκλησης θερμικών διαταραχών περιλαμβάνουν το περιβάλλον, τα ατομικά χαρακτηριστικά του μαχητή και τον ρουχισμό/εξοπλισμό του (Hosokawa et al., 2019).
Και οι τρεις παραπάνω παράγοντες θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη από τους επικεφαλής αξιωματικούς, προκειμένου αυτοί να διαχειριστούν με τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια τη μονάδα τους (βλ. Ένθετο 1).
Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες περιλαμβάνουν:
α) την περιβαλλοντική θερμοκρασία,
β) την ταχύτητα του αέρα,
γ) τη σχετική υγρασία και
δ) την ακτινοβολία.
Τα ατομικά χαρακτηριστικά αναφέρονται στο σωματικό βάρος και στο ποσοστό σωματικού λίπους, στο φύλο, στην ηλικία, στο επίπεδο φυσικής κατάστασης και εγκλιματισμού, ενώ ο εξοπλισμός στο είδος του ρουχισμού και στο βάρος του.
Ένας περιβαλλοντικός δείκτης της αίσθησης της ζέστης και του σχετικού κινδύνου για θερμικές διαταραχές είναι ο δείκτης θερμικού φορτίου, WBGT (Wet Bulb Globe Temperature: δείκτης θερμικού φορτίου ζέστης). Ο δείκτης αυτός λαμβάνει υπόψη του, εκτός από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, τη σχετική υγρασία και την ακτινοβολία, και είναι χρήσιμο εργαλείο για τη διάγνωση της επικινδυνότητας για την εμφάνιση θερμικού επεισοδίου σε μια αποστολή. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει κάνει τη μέτρηση του WBGT να είναι πλέον μια πολύ εύκολη διαδικασία και τις τιμές του διαθέσιμες σε κάθε μονάδα (Εικόνα 2.2).
Πρέπει, παρ’ όλα αυτά, να σημειωθεί ότι πολλά θερμικά επεισόδια εμφανίζονται σε «πράσινες» τιμές του δείκτη και ότι, γενικά, δεν πρέπει να υπάρχει ένα μόνο όριο περιορισμού για όλες τις καταστάσεις (Budd, 2008).
Ένας νεότερος δείκτης θερμικού φορτίου, ο οποίος λαμβάνει υπόψη του και τον ρουχισμό, είναι ο UTCI (Universal Thermal Climate Index: παγκόσμιος θερμικός κλιματικός δείκτης) (Bröde et al., 2012).
Αυτός ο δείκτης, με μια δεκάβαθμη κατηγορική κλίμακα, προσδιορίζει το περιβάλλον από «ακραία κρύο» σε «ακραία ζεστό». Έχει, μάλιστα, προσαρμοστεί για παρατεταμένη έκθεση σε περιβάλλον με υψηλές μεταβολικές απαιτήσεις και για τη μόνωση που παρέχουν τα ρούχα για μεγάλη χρονική διάρκεια, ειδικά για στρατιωτικές επιχειρήσεις (Bröde et al., 2012).
Όσον αφορά τα ατομικά χαρακτηριστικά, το σωματικό βάρος οδηγεί σε υψηλότερο μεταβολικό φορτίο και υψηλότερη παραγωγή θερμότητας. Αν και οι παχύτεροι άνθρωποι έχουν κατά κανόνα μεγαλύτερη επιφάνεια δέρματος και, επομένως, μεγαλύτερες απώλειες θερμότητας, είναι σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τους ελαφρύτερους μαχητές. Άτομα με υψηλότερο ποσοστό λίπους μειονεκτούν στο θερμό περιβάλλον, λόγω της μονωτικής ικανότητας του λίπους. Έχουν δηλαδή μειωμένη ικανότητα αποβολής θερμότητας από τον πυρήνα προς το δέρμα και το περιβάλλον.
Οι Bedno et al. (2014) διαπίστωσαν ότι μεταξύ των ανδρών του αμερικανικού στρατού που κρίθηκαν κατάλληλοι για κατάταξη ο κίνδυνος θερμικής διαταραχής ήταν 5-8 φορές υψηλότερος σε εκείνους που υπερέβησαν τα πρότυπα σωματικού λίπους σε σύγκριση με όσους είχαν χαμηλότερο λίπος. Θεωρητικά, ο ιδανικός σωματότυπος επιβίωσης στη ζέστη υπαγορεύει υψηλό ανάστημα, μικρή μυϊκή μάζα και χαμηλό λίπος. Αυτό σημαίνει μεγάλη επιφάνεια σώματος, χαμηλό μεταβολισμό και μικρή θερμομόνωση (Goldman, 2001)
Το φύλο δεν φαίνεται να είναι σημαντικός παράγοντας για την εμφάνιση θερμογενών διαταραχών όταν άνδρες και γυναίκες εξισωθούν ως προς τη φυσική κατάσταση και το ποσοστό του σωματικού τους λίπους, αν και κάποιες πτυχές που αφορούν τη συμπεριφορική πλευρά της θερμορρύθμισης στα δύο φύλα δεν έχουν ακόμα διερευνηθεί επαρκώς.
Όσον αφορά την ηλικία, οι γηραιότεροι φαίνεται να έχουν μικρότερη ανοχή στη ζέστη κατά την εκτέλεση έντονης ή πολύ έντονης δραστηριότητας. Όσον αφορά την εκτέλεση μιας δραστηριότητας μικρότερης του 40-50% της μέγιστης (όπως συμβαίνει, συνήθως, σε μια αποστολή), οι διαφορές φαίνεται να μην είναι δραματικές.
Η τελευταία μεγάλη κατηγορία που μπορεί να επηρεάσει τόσο την εμφάνιση θερμογενών διαταραχών μέσα από την ικανότητα ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματος όσο και την παραγωγή έργου είναι η ένδυση και ο εξοπλισμός.
Η ένδυση, για παράδειγμα, μπορεί να εμποδίσει σε μεγάλο βαθμό την κύρια οδό αποβολής θερμότητας μέσω της εξάτμισης του ιδρώτα.
Η κατηγορία αυτή, όπως και η αντίστοιχη με τα ατομικά χαρακτηριστικά, θα παρουσιαστούν σε ξεχωριστές ενότητες με περισσότερες λεπτομέρειες.
2.3.1 Παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση θερμογενών διαταραχών
Οι κύριοι συνεργιστικοί παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση θερμογενών διαταραχών περιλαμβάνουν τα παρακάτω (βλ. Gauer & Meyers, 2019):
έλλειψη εγκλιματισμού,
επαναλαμβανόμενες (2-3 φορές) εκθέσεις στη ζέστη, σε διαφορετικές ημέρες κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης,
έλλειψη ύπνου,
υπερβολικό σωματικό λίπος,
λήψη φαρμάκων και διαιτητικών συμπληρωμάτων,
κατανάλωση οινοπνεύματος τις τελευταίες 24 ώρες,
ιστορικό θερμογενούς τραυματισμού,
ασθένειες στο δέρμα που αποτρέπουν την εφίδρωση,
ηλικία άνω των 40 ετών,
κινητοποίηση των μαχητών πέραν του δέοντος (βλ. οδηγίες παρακάτω).
2.4 Οδηγίες για την πρόληψη των θερμικών διαταραχών
Στη συνέχεια συνοψίζονται κάποιες γενικές πρακτικές συμβουλές αποφυγής ή πρόληψης των θερμικών επεισοδίων (Sonna, 2001· US Department of the Army, 2003).
Αναγνωρίστε τα πρόδρομα συμπτώματα: εάν δεν αντιμετωπιστούν, σύντομα θα εμφανιστούν πιο σοβαρά συμπτώματα.
Υποχρεώστε τον θερμοεγκλιματισμό: τα περισσότερα συμπτώματα θερμογενών διαταραχών συμβαίνουν τις 2-3 πρώτες ημέρες.
Πίνετε περισσότερο: όταν το σώμα εγκλιματιστεί, η ανάγκη για παροχή υγρών είναι υψηλότερη επειδή η εφίδρωση είναι μεγαλύτερη.
Εύκολη πρόσβαση σε υγρά: η πρόσβαση σε υγρά πρέπει να είναι άμεση και εύκολη.
Μη βασίζεστε στη δίψα: πίνετε κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, αλλά μην το παρακάνετε.
Ενυδάτωση με ροφήματα που περιέχουν υδατάνθρακες: φαίνεται ότι σε ορισμένες περιπτώσεις υπερτερούν του νερού.
Πιείτε το, μην το ρίχνετε εξωτερικά: ρίχνοντας νερό στο κεφάλι μπορεί να αισθανθείτε ωραία, αλλά δεν βοηθά στην αναπλήρωση των υγρών του σώματος.
Επιχειρείτε, εάν είναι δυνατόν, όταν η θερμοκρασία είναι χαμηλότερη. Αποφύγετε την άμεση έκθεση στον ήλιο.
Ντυθείτε ανάλογα με τον καιρό: ντυθείτε ελαφρά στη ζέστη, και κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων αφαιρέστε τον προστατευτικό εξοπλισμό (π.χ. κράνος).
Διαλείμματα: περισσότερα διαλείμματα για ενυδάτωση και αποφυγή υπερθέρμανσης (βλ. Πίνακα 2).
2.5 Απόδοση του μαχητή στο θερμό περιβάλλον
2.5.1 Γενικές επιδράσεις στην απόδοση
Είναι ξεκάθαρο ότι, καθώς η θερμοκρασία του περιβάλλοντος αυξάνεται, η δυνατότητα μεταφοράς και αποβολής της θερμότητας από το σώμα προς το περιβάλλον μειώνεται, με αντίστοιχη μείωση του ρυθμού του παραγόμενου έργου. Με την αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος σε δεδομένη άσκηση, ιδιαίτερα όταν αυτή είναι παρατεταμένη, παρατηρείται μείωση της απόδοσης μέσω της «παρέκκλισης» του καρδιαγγειακού συστήματος. Ως καρδιαγγειακή παρέκκλιση ορίζεται η προοδευτική αύξηση της καρδιακής συχνότητας με ταυτόχρονη μείωση του όγκου παλμού, της καρδιακής παροχής και κατά πάσα πιθανότητα της αρτηριακής πίεσης, παρότι το παραγόμενο εξωτερικό έργο παραμένει σταθερό (Ekelund, 1967).
Η μείωση της καρδιακής παροχής, που συνοδεύει την καρδιαγγειακή παρέκκλιση, μπορεί να περιορίσει την αιμάτωση των εργαζόμενων μυών (Gonzalez-Alonso et al., 1999) και του εγκεφάλου (Ide et al., 1998), έχοντας επιπτώσεις στην απόδοση (Ely et al., 2010).
Ο ανταγωνισμός της αιματικής ροής στους μύες για την παροχή οξυγόνου και στο δέρμα για την αποβολή θερμότητας, καθώς και η αφυδάτωση επιτείνουν την παραπάνω καρδιαγγειακή αστάθεια, μειώνοντας την παροχή οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών στους εργαζόμενους μύες και στον εγκέφαλο (Gonzalez-Alonso et al., 2008· Kounalakis & Geladas, 2012).
Σε σοβαρή κατάσταση, μπορεί να επιφέρει κατάρρευση του καρδιαγγειακού συστήματος και να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του μαχητή (βλ. ενότητα θερμογενών διαταραχών). Με τα παραπάνω συμφωνούν έρευνες που έχουν δείξει ότι η άσκηση στο θερμό περιβάλλον επηρεάζει την εκτέλεση παρατεταμένης αερόβιας προσπάθειας (Armstrong et al., 1985· Galloway & Maughan, 1997), τη δυνατότητα εκτέλεσης επαναλαμβανόμενων ταχυτήτων (Drust et al., 2005) και την ισομετρική αντοχή (Morrison et al., 2004).
Μάλιστα, πέρα από τις βλαβερές επιπτώσεις του θερμού περιβάλλοντος στο καρδιαγγειακό σύστημα, φαίνεται ότι η μείωση στην απόδοση συνδέεται και με την επίδραση της υπερθερμίας στη λειτουργία του εγκεφάλου (Nybo & Nielsen, 2001).
Σημαντική είναι, επίσης, η επίδραση της υπερθερμίας στην κρίση και στην ικανότητα λήψης αποφάσεων των μαχητών, επίδραση η οποία μπορεί να αποβεί μοιραία για την επιβίωσή τους (Cheung et al., 2016).
Τέλος, νεότερες μελέτες έχουν δείξει ότι η αίσθηση της θερμοκρασίας μπορεί να επηρεάσει την απόδοση ανεξάρτητα από τις αλλαγές στη θερμοκρασία του πυρήνα του σώματος (Stevens et al., 2018) και ότι οι στρατηγικές ψύξης ή η εισαγωγή αίσθησης της ψύξης του σώματος λειτουργούν προς αυτήν την κατεύθυνση (Kounalakis et al., 2010· Botonis et al., 2018· Stevens et al., 2017· Barwood et al., 2020).
2.5.2 Επιδράσεις στην απόδοση που συνδέονται με τις στρατιωτικές δραστηριότητες
Με βάση τις παραπάνω φυσιολογικές αλλαγές κατά την έκθεση στο θερμό περιβάλλον, αναμένονται και κάποιες επιδράσεις της ζέστης σε δραστηριότητες αμιγώς στρατιωτικές. Έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί για την ικανότητα όρασης, για την εγρήγορση, για την απόδοση σε σύνθετες γνωστικές λειτουργίες, αλλά και για ψυχοκινητικές λειτουργίες όπως η επιδεξιότητα, η ανίχνευση χώρου, η στόχευση και η ταυτόχρονη εκτέλεση δραστηριοτήτων. Η εφίδρωση που προκαλείται στο θερμό περιβάλλον μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όρασης από τους υδρατμούς που συσσωρεύονται στην προστατευτική μάσκα ή από τον ιδρώτα που κυλάει στα μάτια ή στα αυτιά, μέσα από τα ακουστικά (Neary et al., 1993).
Η εγρήγορση επηρεάζεται από το θερμό περιβάλλον, προκαλώντας μεγαλύτερη έλλειψη προσοχής όταν η θερμοκρασία είναι άνω των 30 oC και ο χρόνος παρακολούθησης ενός στόχου είναι άνω της 1 ώρας (Taylor & Orlansky, 1993).
Σε αυτήν την περίπτωση, διεγερτικές ουσίες θα μπορούσαν να βοηθήσουν, με αυξημένο όμως τον κίνδυνο της αφυδάτωσης (Johnson & Kobrick, 2001).
Επιπλέον, η δυνατότητα αποκωδικοποίησης μηνυμάτων, η απεικόνιση σε χάρτες και άλλες σύνθετες γνωστικές λειτουργίες μπορεί να επηρεαστούν σε θερμό περιβάλλον άνω των 33 oC, συνήθως μετά από 3 ώρες (Taylor et al., 2016).
Ακόμα, οι λεπτοί χειρισμοί με τα χέρια (όπως η αποσυναρμολόγηση του όπλου) μπορεί να είναι δύσκολοι λόγω των καυτών μετάλλων ή, σε περίπτωση που ο μαχητής φορά γάντια, λόγω των γαντιών και του μικροπεριβάλλοντος μεταξύ χεριών και γαντιών (Stoll et al., 1982).
Η στόχευση μπορεί, επίσης, να επηρεαστεί στο θερμό περιβάλλον (άνω των 33 oC) λόγω αδυναμίας συγκέντρωσης, γεγονός που ισχύει και για τους χειριστές αρμάτων, αεροσκαφών και άλλων οπλικών συστημάτων (Johnson & Kobrick, 2001).
Επίσης, η υπερθερμία μπορεί να αυξήσει την ευερεθιστότητα και τη δυσφορία, γεγονός που μπορεί να είναι κρίσιμο για τις αποφάσεις που θα πάρει ο μαχητής αλλά και για τις αλληλεπιδράσεις με τους συντρόφους του.
Τέλος, κάποιες μελέτες έχουν δείξει ότι η ανύψωση της θερμοκρασίας του πυρήνα του σώματος καθαυτή (ανεξάρτητα από όλες τις άλλες αρνητικές επιδράσεις του θερμού περιβάλλοντος) επηρεάζει τις γνωστικές και ψυχοκινητικές λειτουργίες, όπως τον χρόνο αντίδρασης, τη μνήμη και την εγρήγορση (Piil et al., 2017· Schmit et al., 2017), ενώ άλλες υποστηρίζουν ότι πιο κρίσιμος παράγοντας είναι οι αλλαγές στη θερμοκρασία του πυρήνα ή η τάση για αύξηση της θερμοκρασίας του κατά τη διάρκεια της προσπάθειας (Caldwell et al., 2011· Ashworth et al., 2021).
2.6 Στρατηγικές διατήρησης της απόδοσης των μαχητών στο θερμό περιβάλλον
Οι στρατηγικές για τη διαχείριση του θερμικού φορτίου των μαχητών σε ανεκτά για τον οργανισμό επίπεδα, ώστε αυτοί να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στο έργο που καλούνται να παραγάγουν, περιλαμβάνουν τη δυνατότητα αποβολής θερμότητας και τη διαχείριση της έκθεσής τους σε αυτό το αντίξοο περιβάλλον.
Η δυνατότητα αποβολής θερμότητας σχετίζεται με τον εγκλιματισμό και το επίπεδο φυσικής κατάστασης, ενώ η διαχείριση του θερμικού φορτίου έχει να κάνει με τη δυνατότητα ξεκούρασης και ενυδάτωσης. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε τις τεχνικές ψύξης, πριν και κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το θερμικό φορτίο.
Εγκλιματισμός είναι η διαδικασία επαναλαμβανόμενων εκθέσεων σε κάποιο εντασιογόνο περιβάλλον, προκειμένου να υπάρξει θετική προσαρμογή του οργανισμού σε αυτό έτσι ώστε ο οργανισμός να χειρίζεται ακολούθως το συγκεκριμένο περιβάλλον με μεγαλύτερη ευκολία.
Οι αναφορές σε Αεροπορία (Secretary of the Air Force, 2016), Στρατό Ξηράς (Armed Forces Health Surveillance Bureau, 2017) και Ναυτικό (Navy and Marine Corps Public Health Center, 2014) υποστηρίζουν ότι εγκλιματισμένοι είναι όσοι έχουν εκτεθεί σε πάνω από 2 συνεχόμενες ώρες εργασίας/άσκησης στις 5 από τις τελευταίες 7, ή 10 από τις τελευταίες 14 ημέρες, και όσοι έχουν πραγματοποιήσει σταδιακή αύξηση της εργασίας/άσκησης σε ζεστό και υγρό περιβάλλον για μέρες ή εβδομάδες. Στο θερμό περιβάλλον, υπάρχει μεγάλη προσαρμογή του οργανισμού όταν αυτός εκτίθεται σε ζέστη. Μαχητές οι οποίοι είναι αδύνατον να ολοκληρώσουν μια προσπάθεια σε πολύ θερμό περιβάλλον μετά τον εγκλιματισμό μπορούν να την πραγματοποιήσουν με σχετική ευκολία (για πρόσφατη επισκόπηση, βλ. Ashworth et al., 2020).
Για την επίτευξη του εγκλιματισμού αρκεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πυρήνα του σώματος, αλλά για τον ιδανικό εγκλιματισμό χρειάζεται να πραγματοποιείται και άσκηση (Parsons et al., 2019).
Η διάρκεια του εγκλιματισμού είναι 7-14 ημέρες, αν και με περισσότερο χρόνο μπορούν να επιτευχθούν καλύτερα αποτελέσματα (Tyler et al., 2016).
Τα άτομα με καλή αερόβια ικανότητα επιτυγχάνουν γρηγορότερο εγκλιματισμό, ενώ οι αγύμναστοι χρειάζονται περισσότερες ημέρες (Ashworth et al., 2020).
Πάντως, στο τέλος της πρώτης εβδομάδας, έχει επιτευχθεί πάνω από το 60-80% των φυσιολογικών αποκρίσεων (Parsons et al., 2019).
Σε ημερήσια βάση, η έκθεση στη ζέστη δεν πρέπει να είναι μικρότερη των 2 ωρών (σε μία ή και δύο συνεδρίες). Η άσκηση πρέπει να είναι αερόβια και όχι αντιστάσεων και πρέπει να υπάρχει προοδευτικότητα στην ένταση και στη διάρκειά της, για τη μεγιστοποίηση των προσαρμογών.
Γενικά, η ένταση της άσκησης για την επίτευξη του εγκλιματισμού, είτε αυτή είναι συνεχόμενη είτε διακοπτόμενη, θα πρέπει να ξεπερνά το 50% της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου.
Η βιβλιογραφία υποστηρίζει ότι ο εγκλιματισμός στο ξηρό περιβάλλον διατηρείται περισσότερο συγκριτικά με τον αντίστοιχο στο υγρό περιβάλλον. Ακόμα, τα άτομα με μεγαλύτερη ευαισθησία στο θερμό περιβάλλον ωφελούνται περισσότερο έναντι των ατόμων που είναι λιγότερο ευαίσθητα, αλλά και πάλι υστερούν όσον αφορά τη δυνατότητα ανοχής του θερμικού φορτίου (Malgoyre et al., 2020).
Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι οι ευεργετικές επιδράσεις του εγκλιματισμού διατηρούνται για μία περίπου εβδομάδα, με το 75% των επιδράσεων αυτών να έχουν χαθεί μετά από διάστημα τριών εβδομάδων (Daanen et al., 2018). Υπάρχουν διάφορα πρωτόκολλα εγκλιματισμού (Daanen et al., 2018).
Μερικά από αυτά είναι:
α) παθητική έκθεση στη ζέστη,
β) έκθεση στη ζέστη σε συνδυασμό με άσκηση σταθερής ή αυτορρυθμιζόμενης έντασης σε νορμοθερμικό περιβάλλον,
γ) έκθεση στη ζέστη με άσκηση και ηλιακή ακτινοβολία σε νορμοθερμικό περιβάλλον,
δ) έκθεση στη ζέστη με άσκηση και ενδυμασία-εξοπλισμό σε νορμοθερμικό περιβάλλον, η οποία αυξάνει την εφίδρωση, και
ε) έκθεση στη ζέστη σε συνδυασμό με άσκηση με ή χωρίς εξοπλισμό.
Για τον ιδανικό εγκλιματισμό, πάντως, ο μαχητής θα πρέπει να προσομοιάσει κατά το δυνατόν την απαιτούμενη δραστηριότητα και τις περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν κατά την επιχείρηση, πριν από αυτήν. Επίσης, κατά τη διάρκεια της αποστολής, θα πρέπει να διατηρήσει τη φυσική του κατάσταση με άσκηση κατά τις ώρες της ημέρας με το μικρότερο θερμικό φορτίο και έκθεση του σώματος χωρίς άσκηση τις πιο θερμές ώρες της ημέρας.
Στην Εικόνα 2.3 παρουσιάζονται οι ευεργετικές επιδράσεις του εγκλιματισμού που οδηγούν στη βελτίωση της απόδοσης. Στη διαδικασία του εγκλιματισμού οι φυσιολογικοί μηχανισμοί αλλάζουν για να ταιριάζουν στις αλλαγές των περιβαλλοντικών συνθηκών. Καθώς το σώμα προσαρμόζεται σε άσκηση στη ζέστη, η έκκριση του ιδρώτα ξεκινά νωρίτερα. Ο ιδρώτας ανά μονάδα χρόνου είναι διπλάσιος ή τριπλάσιος σε όγκο, βελτιώνοντας έτσι την ψύξη του δέρματος με την εξάτμιση – βέβαια, μόνο εάν το επιτρέπει η ένδυση του μαχητή (Taylor, 2014).
Με τον εγκλιματισμό ο ιδρώτας, επίσης, γίνεται πιο αραιός, καθώς το νάτριο απορροφάται εκ νέου από τους ιδρωτοποιούς αδένες, υπό την επίδραση των αυξημένων επιπέδων αλδοστερόνης.
Η απώλεια αλατιού σε έναν ανεγκλιμάτιστο μαχητή που ασκείται στη ζέστη μπορεί να φτάσει τα 30 g NaCl ανά ημέρα, αλλά αυτή η τιμή μειώνεται πολύ, φτάνοντας τα 3 g NaCl ανά ημέρα μετά από έναν μήνα εγκλιματισμού. Τέλος, η αστάθεια του καρδιαγγειακού συστήματος φαίνεται να είναι μικρότερη, τόσο λόγω της μειωμένης καρδιακής συχνότητας και όγκου παλμού όσο και λόγω της βελτιωμένης ισορροπίας των υγρών του σώματος (Garrett et al., 2011).
Η διαχείριση του χρόνου δραστηριότητας/διαλείμματος στο θερμό περιβάλλον είναι μείζονος σημασίας για την επιτυχία της αποστολής (Montain et al., 1994).
Με βάση τον χαρακτηρισμό της ευκολίας της δραστηριότητας του μαχητή (Πίνακας 2.1) και τον δείκτη θερμικού φορτίου (βλ. παραπάνω), μπορούμε να προσδιορίσουμε τις φάσεις δραστηριότητας και διαλείμματος αλλά και τη λήψη υγρών από τους μαχητές, ώστε αυτοί να αποφύγουν τις θερμικές διαταραχές (Πίνακας 2.2).
Η ευκολία ή η δυσκολία της φυσικής δραστηριότητας έχει να κάνει με την παραγωγή έργου και, επομένως, με την παραγωγή θερμότητας:
Όπως έχουμε αναφέρει, μόνο το 20-25% της χρησιμοποιούμενης ενέργειας μπορεί να μετατραπεί σε μηχανικό και
χημικό έργο – η υπόλοιπη απελευθερώνεται με τη μορφή θερμότητας.
Επομένως, όσο δυσκολότερη η δραστηριότητα τόσο μεγαλύτερη η παραγόμενη θερμότητα. Κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων, ωστόσο, η διαχείριση του χρόνου δραστηριότητας/διαλείμματος δεν είναι πάντοτε αποδεκτή, διότι θέτει σε κίνδυνο τις ανάγκες επίτευξης μιας αποστολής.
Επιπλέον, σε πολλές χώρες με θερμό κλίμα τους περισσότερους μήνες του έτους, όπως για παράδειγμα στην Αυστραλία, οι παραπάνω συστάσεις περιορίζουν σημαντικά τη δυνατότητα των μαχητών να προετοιμαστούν σε πολύ θερμό περιβάλλον, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει το αξιόμαχό τους (Hunt et al., 2016).
Ο αξιωματικός θα πρέπει να λάβει τις δύσκολες αποφάσεις που σχετίζονται με την ασφάλεια των μαχητών, από τη μία πλευρά, και την επιτυχία της αποστολής, από την άλλη.
Ένας ακόμα παράγοντας μείζονος σημασίας είναι η ενυδάτωση. Η έλλειψη επαρκούς αναπλήρωσης υγρών επηρεάζει όχι μόνο τη σωματική απόδοση, αλλά και την ανοχή στο θερμό περιβάλλον (Sawka et al., 1992).
Σημαντικές μάχες έχουν κριθεί από την προσβασιμότητα σε νερό από τις αντίπαλες δυνάμεις. Για παράδειγμα, στον προαναφερθέντα αραβοϊσραηλινό Πόλεμο των Έξι Ημερών, πιστεύεται ότι η αφυδάτωση ήταν υπεύθυνη για την απώλεια 20.000 Αιγυπτίων (Marshall, 1959). Η αυξημένη εφίδρωση λόγω της φυσικής δραστηριότητας και του θερμού περιβάλλοντος μπορεί να προκαλέσει αφυδάτωση και διαταραχή των ηλεκτρολυτών, με δραματικές επιπτώσεις για τις λειτουργίες του σώματος (βλ. παραπάνω: συμπτώματα θερμογενών διαταραχών).
Οι απαιτήσεις για λήψη υγρών εξαρτώνται από τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος, τα ατομικά χαρακτηριστικά, το παραγόμενο έργο και την ένδυση.
Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις σε πολύ θερμά κλίματα μπορεί να προκαλούν υψηλά ποσοστά εφίδρωσης για πολλές ημέρες. Για παράδειγμα, οι μαχητές μπορεί να έχουν ποσοστά εφίδρωσης από 0,3-1,2 L/h ενώ εκτελούν τακτικές στρατιωτικές δραστηριότητες. Εκείνοι που φορούν προστατευτική ενδυμασία μπορεί να έχουν ποσοστά εφίδρωσης από 1-2 L/h ενώ εκτελούν κάποια ελαφράς έντασης άσκηση. Αυτά τα υψηλά ποσοστά εφίδρωσης θα αυξήσουν τις καθημερινές ανάγκες για υγρά. Η ημερήσια λήψη υγρών (για μέτρια δραστήριους έως πολύ δραστήριους μαχητές) είναι από 2-4 L/d σε θερμικά ουδέτερο κλίμα, και από 4-12 L/d σε ζεστό κλίμα (Montain & Matthew, 2012). Σε συνάρτηση με τη λήψη υγρών είναι και οι κύκλοι άσκησης/ανάπαυσης (US Department of the Army, 2003· Luippold et al., 2018) (Πίνακας 2.2). (Για περισσότερες πληροφορίες για τη λήψη υγρών σε αντίξοα περιβάλλοντα, βλ. Κεφάλαιο 13.)
Τέλος, η ψύξη του σώματος του μαχητή, πριν αλλά και κατά τη διάρκεια της αποστολής ή των διαλειμμάτων μπορεί να έχει ευεργετικές επιδράσεις όσον αφορά την απόδοσή του. Το περιβάλλον, οι μεταβολικές απαιτήσεις και ο ρουχισμός-εξοπλισμός αυξάνουν την παραγωγή ή/και επηρεάζουν την αποβολή θερμότητας, αυξάνοντας τις πιθανότητες εμφάνισης θερμικού επεισοδίου.
Στο στρατιωτικό περιβάλλον αναφέρονται, κυρίως, τρεις νέες στρατηγικές μετριασμού του θερμικού φορτίου κατά την εκπαίδευση ή/και την επιχείρηση, οι οποίες μπορούν δυνητικά να μειώσουν τις πιθανότητες εμφάνισης θερμικού επεισοδίου (Lee et al., 2015).
Αυτές οι στρατηγικές περιλαμβάνουν κατάποση πολτού πάγου, ψύξη με βύθιση των βραχιόνων και ψύξη με γιλέκα. Οι δύο πρώτες στρατηγικές ψύξης είναι αποτελεσματικές στη μείωση της θερμικής έντασης και μπορούν να βελτιώσουν την απόδοση και να μειώσουν τους κινδύνους θερμικών διαταραχών των μαχητών κατά τη διάρκεια της επιχείρησής τους σε θερμό περιβάλλον (Siegel et al., 2010· DeGroot et al., 2015).
Επίσης, η ρύθμιση του μικροκλίματος με αέρα ή υγρό με ειδικά γιλέκα είναι μια πολλά υποσχόμενη μέθοδος (Chan et al., 2015).
Στο στρατιωτικό περιβάλλον εκπαίδευσης, αλλά λιγότερο κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης, η κατάποση πολτού πάγου και η ψύξη με βύθιση των χεριών είναι στρατηγικές πρακτικές. Ο πολτός πάγου μπορεί να καταποθεί πριν και κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, ενώ η ψύξη με βύθιση των βραχιόνων μπορεί να πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, μετά την έκθεση στο θερμό περιβάλλον.
Στο επιχειρησιακό περιβάλλον, η υπάρχουσα ψύξη του μικροκλίματος (δηλαδή, γιλέκα με ψύξη) μπορούν να εφαρμοστούν υπό προϋποθέσεις (βλ. ενότητα ρουχισμού). Καθεμία από αυτές τις στρατηγικές είναι κατάλληλη για χρήση σε διαφορετικά σενάρια. Η επιλογή της στρατηγικής ψύξης εξαρτάται από τις απαιτήσεις, τις συνθήκες και τους περιορισμούς του σεναρίου εκπαίδευσης ή της επιχείρησης (Lee et al., 2015).
Είναι τεκμηριωμένο στη βιβλιογραφία ότι οι τεχνικές πρόψυξης τόσο ολόκληρου του σώματος (όπως η βύθιση σε κρύο νερό και η έκθεση σε κρύο αέρα) όσο και η τοπική ψύξη (όπως η χρήση γιλέκων ψύξης) ή ακόμα και εσωτερικές στρατηγικές ψύξης (όπως η κατάποση κρύου νερού ή πολτού πάγου) είναι αποτελεσματικές για την αύξηση της απόδοσης σε προσπάθειες μέχρι εξάντλησης (Bongers et al., 2017). Η βελτίωση αυτή κυμαίνεται από 4,4-18,5%, ανάλογα με τη μέθοδο ψύξης (Bongers et al., 2017).
Επιπλέον, χρησιμοποιείται συχνά ένας συνδυασμός αυτών των τεχνικών ψύξης, για να επιτευχθεί μεγαλύτερη ψυκτική ισχύς και μεγαλύτερη μείωση της θερμοκρασίας του πυρήνα του σώματος (Ross et al., 2013). Σκοπός είναι να μη φτάσει ή να φτάσει πολύ αργότερα η θερμοκρασία του πυρήνα του σώματος στην κρίσιμη τιμή των 38-38,5 οC κατά τη διάρκεια της αποστολής, τιμή η οποία θα οδηγούσε σε σημαντική μείωση της απόδοσης και σε πιθανή εμφάνιση θερμογενών διαταραχών (Nybo, 2008).
Βιβλιογραφία
Alele, F.O., Malau-Aduli, B.S., Malau-Aduli, A.E.O., & Crowe, M. Epidemiology of Exertional Heat Illness
in the Military: A Systematic Review of Observational Studies. Int J Environ Res Public Health 2020 Sep 25;17(19):7037. http://doi.org/10.3390/ijerph17197037 PMID: 32993024; PMCID: PMC7579124.
Armed Forces Health Surveillance Bureau (2017). Update: heat illness, active component, US Armed Forces,
2016. MSMR 24:9-13.
Armstrong, L.E., Costill, D.L., & Fink, W.J. Influence of diuretic-induced dehydration on competitive running
performance. Med Sci Sports Exerc 1985 Aug;17(4):456-61. http://doi.org/10.1249/00005768-198508000-00009 PMID: 4033401.
Armstrong, L.E., & Maresh, C.M. The induction and decay of heat acclimatisation in trained athletes. Sports Med 1991 Nov;12(5):302-12. http://doi.org/10.2165/00007256-199112050-00003 PMID: 1763248.
Ashworth, E.T., Cotter, J.D., & Kilding, A.E. Impact of elevated core temperature on cognition in hot environments within a military context. Eur J Appl Physiol 2021 Jan 11:1-11.
http://doi.org/10.1007/s00421-020-04591-3 Epub ahead of print. PMID: 33426575; PMCID:PMC7797274.
Ashworth, E.T., Cotter, J.D., & Kilding, A.E. Methods for improving thermal tolerance in military personnel prior to deployment. Mil Med Res 2020 Nov 29;7(1):58. http://doi.org/10.1186/s40779-020-00287-z PMID: 33248459; PMCID: PMC7700709.
Barnes, S., Ambrose, J., Maule, A., Kebisek, J., McCabe, A., Scatliffe, K., Forrest, L., Steelman, R., & Superior, M. Update: Heat Illness, Active Component, US Armed Forces 2018. MSMR 2019a;26(4):7-14.
Barnes, S., Ambrose, J., Maule, A., Kebisek, J., McCabe, A., Scatliffe, K., Forrest, L., Steelman, R., & Superior, M. Incidence, Timing, and Seasonal Patterns of Heat Illnesses During US Army Basic Combat Training, 2014-2018 MSMR 2019b; 26(4): 15-20.
Barwood, M.J., Gibson, O.R., Gillis, D.J., Jeffries, O., Morris, N.B., Pearce, J., Ross, M.L., Stevens, C., Rinaldi, K., Kounalakis, S.N., Riera, F., Mündel, T., Waldron, M., & Best, R. Menthol as an Ergogenic Aid for the Tokyo 2021 Olympic Games: An Expert-Led Consensus Statement Using the Modified Delphi Method. Sports Med 2020 Oct;50(10):1709-1727. http://doi.org/10.1007/s40279-020-01313-9 PMID: 32623642; PMID: PMC7497433.
Bedno, S.A., Urban, N., Boivin, M.R., & Cowan, D.N. Fitness, obesity and risk of heat illness among army trainees. Occup Med (Lond) 2014 Sep;64(6):461-7. http://doi.org/10.1093/occmed/kqu062 Epub 2014 Jul 14. PMID: 25022280.
Bolton, J.P., Gilbert, P.H., & Tamayo, C. Heat illness on Operation Telic in summer 2003: the experience of the Heat Illness Treatment Unit in northern Kuwait. J R Army Med Corps 2006 Sep;152(3):148-55.
http://doi.org/10.1136/jramc-152-03-07 PMID: 17295012.
Bongers, C.C., Hopman, M.T., & Eijsvogels, T.M. Cooling interventions for athletes: An overview of effectiveness, physiological mechanisms, and practical considerations. Temperature (Austin) 2017 Jan 3;4(1):60-78. http://doi.org/10.1080/23328940.2016.1277003 PMID: 28349095; PMCID:PMC5356217.
Botonis, P.G., Kounalakis, S.N., Cherouveim, E.D., Koskolou, M.D., & Geladas, N.D. Effects of menthol application on the skin during prolonged immersion in cool and cold water. Scand J Med Sci Sports 2018 Mar;28(3):1193-1200. http://doi.org/10.1111/sms.12984 Epub 2017 Oct 4. PMID: 28940766.
Bricknell, M. Prevention of Heat Illness in Iraq. In: Procceedings of the RTO Hum. Factors Med. Panel Spec.
Meet. Boston 2003, United States NATO HFM, Boston, MA.
Bröde, P., Fiala, D., Błażejczyk, K., Holmér, I., Jendritzky, G., Kampmann, B., Tinz, B., & Havenith, G.
Deriving the operational procedure for the Universal Thermal Climate Index (UTCI). Int J Biometeorol 2012 May;56(3):481-94. http://doi.org/10.1007/s00484-011-0454-1 Epub 2011 May 31.
PMID: 21626294.
Budd, G.M. Wet-bulb globe temperature (WBGT) – its history and its limitations. J Sci Med Sport 2008 Jan;11(1):20-32. http://doi.org/10.1016/j.jsams.2007.07.003 Epub 2007 Aug 31. PMID: 17765661.
Caldwell, J.N., Engelen, L., Van der Henst, C., Patterson, M.J., & Taylor, N.A. The interaction of body armor,
low-intensity exercise, and hot-humid conditions on physiological strain and cognitive function. Mil Med 2011 May;176(5):488-93. http://doi.org/10.7205/milmed-d-10-00010 PMID: 21634291.
Chan, A.P., Song, W., & Yang, Y. Meta-analysis of the effects of microclimate cooling systems on human performance under thermal stressful environments: potential applications to occupational workers. J Therm Biol 2015 Apr-May;49-50:16-32. http://doi.org/10.1016/j.jtherbio.2015.01.007 Epub 2015 Jan 30. PMID: 25774023.
Cheung, S., Lee, J., & Oksa, J. Thermal stress, human performance, and physical employment standards. Appl
Physiol Nutr Metab 2016, 41, S148–S164. http://doi.org/10.1139/apnm-2015-0518
Daanen, HAM., Racinais, S., & Périard, J.D. Heat Acclimation Decay and Re-Induction: A Systematic Review and Meta-Analysis. Sports Med 2018 Feb;48(2):409-430. http://doi.org/10.1007/s40279-017-0808-x PMID: 29129022; PMCID: PMC5775394.
DeGroot, D.W., Kenefick, R.W., & Sawka, M.N. Impact of Arm Immersion Cooling During Ranger Training
on Exertional Heat Illness and Treatment Costs. Mil Med 2015 Nov;180(11):1178-83.
http://doi.org/10.7205/MILMED-D-14-00727 PMID: 26540710.
Drust, B., Rasmussen, P., Mohr, M., Nielsen, B., & Nybo, L. Elevations in core and muscle temperature impairs repeated sprint performance. Acta Physiol Scand 2005 Feb;183(2):181-90.
http://doi.org/10.1111/j.1365-201X.2004.01390.x PMID: 15676059.
Ekelund, L.G. Circulatory and respiratory adaptation during prolonged exercise. Acta Physiol Scand Suppl 1967;292:1-38. PMID: 4168491.
Ely, B.R., Cheuvront, S.N., Kenefick, R.W., & Sawka, M.N. Aerobic performance is degraded, despite modest hyperthermia, in hot environments. Med Sci Sports Exerc 2010 Jan;42(1):135-41.
http://doi.org/10.1249/MSS.0b013e3181adb9fb PMID: 20010120.
Galloway, S.D., & Maughan, R.J. Effects of ambient temperature on the capacity to perform prolonged cycle exercise in man. Med Sci Sports Exerc 1997 Sep;29(9):1240-9. http://doi.org/10.1097/00005768-199709000-00018 PMID: 9309637.
Garrett, A.T., Rehrer, N.J., & Patterson, M.J. Induction and decay of short-term heat acclimation in moderately and highly trained athletes. Sports Med 2011 Sep 1;41(9):757-71.
http://doi.org/10.2165/11587320-000000000-00000 PMID: 21846164.
Gasparrini, A., & Armstrong, B. The impact of heat waves on mortality. Epidemiology 2011 Jan;22(1):68-73.
http://doi.org/10.1097/EDE.0b013e3181fdcd99 PMID: 21150355; PMCID: PMC3324776.
Gauer, R., & Meyers, B.K. Heat-Related Illnesses. Am Fam Physician 2019 Apr 15;99(8):482-489. PMID:
30990296.
Goldman, R.F. Introduction to heat-related problems in military operations. Chapter 1, Section I, 2001. In: Pandolf KB, Burr RE, eds. Textbooks of Military Medicine: Medical Aspects of Harsh Environments, Vol. 1. Washington, DC. TMM Publications, Borden Institute, Walter Reed Army Medical Center.
González-Alonso, J., Crandall, C.G., & Johnson, J.M. The cardiovascular challenge of exercising in the heat.
J Physiol 2008 Jan 1;586(1):45-53. http://doi.org/10.1113/jphysiol.2007.142158 Epub 2007 Sep 13. PMID: 17855754; PMCID: PMC2375553.
González-Alonso, J., Teller, C., Andersen, S.L., Jensen, F.B., Hyldig, T., & Nielsen, B. Influence of body temperature on the development of fatigue during prolonged exercise in the heat. J Appl Physiol (1985) 1999 Mar;86(3):1032-9. http://doi.org/10.1152/jappl.1999.86.3.1032 PMID: 10066720.
Hosokawa, Y., Casa, D.J., Trtanj, J.M., Belval, L.N., Deuster, P.A., Giltz, S.M., Grundstein, A.J., Hawkins, M.D., Huggins, R.A., Jacklitsch, B., Jardine, J.F., Jones, H., Kazman, J.B., Reynolds, M.E., Stearns, R.L., Vanos, J.K., Williams, A.L., & Williams, W.J. Activity modification in heat: critical assessment of guidelines across athletic, occupational, and military settings in the USA. Int J Biometeorol 2019 Mar;63(3):405-427. http://doi.org/10.1007/s00484-019-01673-6 Epub 2019 Feb 2. PMID: 30710251.
Hunt, A.P., Billing, D.C., Patterson, M.J., & Caldwell, J.N. Heat strain during military training activities: The
dilemma of balancing force protection and operational capability. Temperature (Austin) 2016 Feb
26;3(2):307-317. http://doi.org/10.1080/23328940.2016.1156801 PMID: 27857960; PMCID: PMC4965006.
Ide, K., Horn, A., & Secher, N.H. Cerebral metabolic response to submaximal exercise. J Appl Physiol (1985) 1999 Nov;87(5):1604-8. http://doi.org/10.1152/jappl.1999.87.5.1604 PMID: 10562597.
Johnson, R., & Kobrick, J. Psychological aspects of military performance in hot environments. Chapter 4, Section I, 2001. In: Pandolf K.B., Burr R.E., eds.
Textbooks of Military Medicine: Medical Aspects of Harsh Environments, Vol. 1. Washington, DC. TMM Publications, Borden Institute, Walter Reed
Army Medical Center.
Kounalakis, S.N., Botonis, P.G., Koskolou, M.D., & Geladas, N.D. The effect of menthol application to the
skin on sweating rate response during exercise in swimmers and controls. Eur J Appl Physiol 2010
May;109(2):183-9. http://doi.org/10.1007/s00421-009-1345-6 Epub 2010 Jan 5. PMID: 20047092.
Kounalakis, S.N., & Geladas, N.D. Cardiovascular drift and cerebral and muscle tissue oxygenation during
prolonged cycling at different pedalling cadences. Appl Physiol Nutr Metab 2012 Jun;37(3):407-17.
http://doi.org/10.1139/h2012-011 Epub 2012 Apr 17. PMID: 22509808.
Lee, J.K., Kenefick, R.W., & Cheuvront, S.N. Novel Cooling Strategies for Military Training and Operations.
J Strength Cond Res 2015 Nov;29 Suppl 11:S77-81. http://doi.org/10.1519/JSC.0000000000001086
PMID: 26506203.
Luippold, A.J., Charkoudian, N., Kenefick, R.W., Montain, S.J., Lee, JKW, Teo, Y.S, & Cheuvront, S.N.
Update: Efficacy of Military Fluid Intake Guidance. Mil Med 2018 Sep 1;183(9-10):e338-e342.
http://doi.org/10.1093/milmed/usy066 PMID: 29912380.
Malgoyre, A., Siracusa, J., Tardo-Dino, P.E., Garcia-Vicencio, S., Koulmann, N., & Charlot, K. A basal heat
stress test to detect military operational readiness after a 14-day operational heat acclimatization
period. Temperature (Austin) 2020 Apr 10;7(3):277-289.
http://doi.org/10.1080/23328940.2020.1742572 PMID: 33123621; PMCID: PMC7575231.
Marshall, S.L.A. Sinai Victory. New York, NY: W. Morrow & Co 1959.
Montain, S., & Matthew, E. Water Requirements and Soldier Hydration. In: Karl E. Friedl and William R,
senior editors. Military, quantitative physiology: problems and concepts in military operational
medicine. Santee 2012.
Montain, S.J., Sawka, M.N., Cadarette, B.S., Quigley, M.D., & McKay, J.M. Physiological tolerance to
uncompensable heat stress: effects of exercise intensity, protective clothing, and climate. J Appl
Physiol (1985) 1994 Jul;77(1):216-22. http://doi.org/10.1152/jappl.1994.77.1.216 PMID: 7961236.
Morrison, S., Sleivert, G.G., & Cheung, S.S. Passive hyperthermia reduces voluntary activation and isometric
force production. Eur J Appl Physiol 2004 May;91(5-6):729-36. http://doi.org/10.1007/s00421-004-
1063-z Epub 2004 Mar 11. PMID: 15015001.
Navy and Marine Corps Public Health Center (2014) NAVMED P 5010- 3 Prevention and heat and cold stress
injuries.
Neary, C., Bate, I.J., Heller, L.F., & Williams, M. Helmet slippage during visual tracking: the effect of
voluntary head movements. Aviat Space Environ Med 1993 Jul;64(7):623-30. PMID: 8357316.
Nybo, L., & Nielsen, B. Perceived exertion is associated with an altered brain activity during exercise with
progressive hyperthermia. J Appl Physiol (1985) 2001 Nov;91(5):2017-23.
http://doi.org/10.1152/jappl.2001.91.5.2017 PMID: 11641339.
Nybo, L. Hyperthermia and fatigue. J Appl Physiol (1985) 2008 Mar;104(3):871-8.
http://doi.org/10.1152/japplphysiol.00910.2007 Epub 2007 Oct 25. PMID: 17962572.
O’Connor, F.G., Casa, D.J., Bergeron, M.F., Carter, R. 3rd, Deuster, P., Heled, Y., Kark, J., Leon, L.,
McDermott, B., O’Brien, K., Roberts, W.O., & Sawka, M. American College of Sports Medicine
Roundtable on exertional heat stroke-return to duty/return to play: conference proceedings. Curr
Sports Med Rep 2010 Sep-Oct;9(5):314-21. http://doi.org/10.1249/JSR.0b013e3181f1d183 PMID:
20827100.
Pandolf, K.B., Burse, R.L., & Goldman, R.F. Role of physical fitness in heat acclimatisation, decay and
reinduction. Ergonomics 1977 Jul;20(4):399-408. http://doi.org/10.1080/00140137708931642 PMID:
908323.
Pandolf, K.B. Effects of physical training and cardiorespiratory physical fitness on exercise-heat tolerance:
recent observations. Med Sci Sports 1979 Spring;11(1):60-5. PMID: 384134.
Parsons, I.T., Stacey, M.J., & Woods, D.R. Heat Adaptation in Military Personnel: Mitigating Risk,
Maximizing Performance. Front Physiol 2019 Dec 17;10:1485.
http://doi.org/10.3389/fphys.2019.01485 PMID: 31920694; PMCID: PMC6928107.
Phinney, L.T., Gardner, J.W., Kark, J.A., & Wenger, C.B. Long-term follow-up after exertional heat illness
during recruit training. Med Sci Sports Exerc 2001 Sep;33(9):1443-8.
http://doi.org/10.1097/00005768-200109000-00004 PMID: 11528330.
Piil, J.F., Lundbye-Jensen, J., Trangmar, S.J., & Nybo, L. Performance in complex motor tasks deteriorates in
hyperthermic humans. Temperature (Austin) 2017 Oct 9;4(4):420-428.
http://doi.org/10.1080/23328940.2017.1368877 PMID: 29435481; PMCID: PMC5800368.
Powers, S., & Howley, E. (2018). Φυσιολογία της άσκησης, θεωρία και εφαρμογές ευρωστίας και απόδοσης.
Εκδόσεις Broken Hill.
Ross, M., Abbiss, C., Laursen, P., Martin, D., & Burke, L. Precooling methods and their effects on athletic
performance: a systematic review and practical applications. Sports Med 2013 Mar;43(3):207-25.
http://doi.org/10.1007/s40279-012-0014-9 PMID: 23329610.
Sawka, M.N., Young, A.J., Cadarette, B.S., Levine, L., & Pandolf, K.B. Influence of heat stress and
acclimation on maximal aerobic power. Eur J Appl Physiol Occup Physiol 1985;53(4):294-8.
http://doi.org/10.1007/BF00422841 PMID: 4039255.
Sawka, M.N., Young, A.J., Latzka, W.A., Neufer, P.D., Quigley, M.D., & Pandolf, K.B. Human tolerance to
heat strain during exercise: influence of hydration. J Appl Physiol (1985). 1992 Jul;73(1):368-75.
http://doi.org/10.1152/jappl.1992.73.1.368 PMID: 1506393.
Schmit, C., Hausswirth, C., Le Meur, Y., & Duffield, R. Cognitive Functioning and Heat Strain: Performance
Responses and Protective Strategies. Sports Med 2017 Jul;47(7):1289-1302.
http://doi.org/10.1007/s40279-016-0657-z PMID: 27988874.
Scortichini, M., De Donato, F., De Sario, M., Leone, M., Åström, C., Ballester, F., Basagaña, X., Bobvos, J.,
Gasparrini, A., Katsouyanni, K., Lanki, T., Menne, B., Pascal, M., & Michelozzi, P. The inter-annual
variability of heat-related mortality in nine European cities (1990-2010).
Environ Health 2018 Aug8;17(1):66. http://doi.org/10.1186/s12940-018-0411-0 PMID: 30089503; PMCID: PMC6083580. Secretary of the Air Force (2016) Air Force Instruction 48-151.
Shvartz, E., Shapiro, Y., Magazanik, A., Meroz, A., Birnfeld, H., Mechtinger, A., & Shibolet, S. Heat
acclimation, physical fitness, and responses to exercise in temperate and hot environments. J Appl Physiol Respir Environ Exerc Physiol 1977 Oct;43(4):678-83. http://doi.org/10.1152/jappl.1977.43.4.678 PMID: 908683.
Siegel, R., Maté, J., Brearley, M.B., Watson, G., Nosaka, K., & Laursen, P.B. Ice slurry ingestion increases
core temperature capacity and running time in the heat. Med Sci Sports Exerc 2010 Apr;42(4):717-25. http://doi.org/10.1249/MSS.0b013e3181bf257a PMID: 19952832.
Silverthorn, D. U. (2018). Φυσιολογία του Ανθρώπου. Εκδόσεις Broken Hill.
Sonna, L.A. Practical medical aspects of military operations in the heat. Chapter 9, Section I, 2001. In:
Pandolf K.B., & Burr R.E., eds. Textbooks of Military Medicine: Medical Aspects of Harsh
Environments, Vol. 1. Washington, DC. TMM Publications, Borden Institute, Walter Reed Army
Medical Center.
Soule, R.G, & Goldman, R.F. Terrain coefficients for energy cost prediction. J Appl Physiol 1972
May;32(5):706-8. http://doi.org/10.1152/jappl.1972.32.5.706 PMID: 5038861.
Stevens, C.J., Mauger, A.R., Hassmèn, P., & Taylor, L. Endurance Performance is Influenced by Perceptions
of Pain and Temperature: Theory, Applications and Safety Considerations. Sports Med 2018
Mar;48(3):525-537. http://doi.org/10.1007/s40279-017-0852-6 PMID: 29270865.
Stevens, C.J., Taylor, L., & Dascombe B.J. Cooling During Exercise: An Overlooked Strategy for Enhancing
Endurance Performance in the Heat. Sports Med 2017 May;47(5):829-841.
http://doi.org/10.1007/s40279-016-0625-7 PMID: 27670904.
Stoll, A.M., Chianta, M.A., & Piergallini, J.R. Prediction of threshold pain skin temperature from thermal
properties of materials in contact. Aviat Space Environ Med 1982 Dec;53(12):1220-3. PMID:
7159344.
Taylor, H.L., & Orlansky, J. The effects of wearing protective chemical warfare combat clothing on human
performance. Aviat Space Environ Med 1993 Mar;64(3 Pt 2):A1-41. PMID: 8447813.
Taylor, L., Watkins, S.L., Marshall, H., Dascombe, B.J., & Foster, J. The Impact of Different Environmental
Conditions on Cognitive Function: A Focused Review. Front Physiol 2016 Jan 6;6:372.
http://doi.org/10.3389/fphys.2015.00372 PMID: 26779029; PMCID: PMC4701920.
Taylor, N.A. Human heat adaptation. Compr Physiol 2014 Jan;4(1):325-65.
http://doi.org/10.1002/cphy.c130022 PMID: 24692142.
Tyler, C.J., Reeve, T., Hodges, G.J., & Cheung, S.S. The Effects of Heat Adaptation on Physiology,
Perception and Exercise Performance in the Heat: A Meta-Analysis. Sports Med 2016
Nov;46(11):1699-1724. http://doi.org/10.1007/s40279-016-0538-5 Erratum in: Sports Med. 2016
Nov;46(11):1771. PMID: 27106556.
US Department of the Army. Heat stress control and heat casuallity management. Washington, DC: DA 2003.
48-152(I) Technical Bulletin Medical (TB MED) 507.
Widmaier, E. P., Raff, H., & Strang, K. T. (2016). Φυσιολογία του Ανθρώπου του Vander. Εκδόσεις Broken
Hill.
Κριτήρια Αξιολόγησης
Ερωτήσεις ανάπτυξης
1. Δώστε δύο παραδείγματα μαχών όπου το θερμό περιβάλλον διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο για την έκβαση μιας επιχείρησης στους αρχαίους χρόνους.
2. Δώστε δύο παραδείγματα μαχών όπου το θερμό περιβάλλον διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο για την έκβαση μιας επιχείρησης στους νεότερους χρόνους.
3. Ποια είναι, γενικά, η συχνότητα εμφάνισης θερμογενών τραυματισμών στο στρατιωτικό περιβάλλον;
4. Αναφέρετε τουλάχιστον 7 οδηγίες που πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ο αξιωματικός μιας αποστολής για την ασφαλέστερη δυνατή επιχείρηση σε ζεστό περιβάλλον.
5. Αναφέρετε τις θερμικές διαταραχές και τα βασικά τους συμπτώματα.
6. Ποια είναι τα πρόδρομα συμπτώματα των θερμογενών διαταραχών;
7. Ποια είναι τα επακόλουθα συμπτώματα των θερμογενών διαταραχών;
8. Τι περιλαμβάνει η αντιμετώπιση κατά την εμφάνιση συμπτωμάτων θερμογενούς διαταραχής;
9. Αναφερθείτε γενικά στους παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την εμφάνιση θερμικών διαταραχών σε μια επιχείρηση.
10. Θερμό περιβάλλον και απόδοση του μαχητή: Tι γνωρίζετε; Γιατί;
11. Ποιες είναι οι στρατηγικές διατήρησης της απόδοσης του μαχητή στο θερμό περιβάλλον;
Αναφερθείτε συνοπτικά σε μία από αυτές.
12. Τι είναι εγκλιματισμός και ποιος ο ρόλος του για την απόδοση του μαχητή στο θερμό περιβάλλον;
13. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά για έναν αποτελεσματικό εγκλιματισμό (είδος, συνολική διάρκεια, ημερήσια διάρκεια, διατήρηση);
14. Ποιοι είναι οι τρόποι εγκλιματισμού και ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο πιο αποτελεσματικός για το στρατιωτικό περιβάλλον;
15. Ποιες είναι οι ευεργετικές επιδράσεις του εγκλιματισμού;
16. Τι γνωρίζετε για την ενυδάτωση του μαχητή στο θερμό περιβάλλον; Ποια η σύσταση και η ποσότητα του διαλύματος και ποιος ο τρόπος λήψης;
17. Απαριθμήστε τουλάχιστον 7 πρακτικές συμβουλές αποφυγής θερμικών διαταραχών.
Σωστό/Λάθος
1. Ένας δείκτης περιβαλλοντικού φορτίου της ζέστης είναι ο δείκτης θερμικού φορτίου WBGT.(Σ)
2. Ο δείκτης WBGT λαμβάνει υπόψη του, εκτός από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, τη σχετική υγρασία και την ακτινοβολία.(Σ)
3. To σωματικό βάρος δεν επηρεάζει την παραγωγή θερμότητας. (Λ)
4. Το φύλο είναι ένας σημαντικός παράγοντας για εμφάνιση θερμογενών διαταραχών όταν άνδρες και γυναίκες εξισωθούν ως προς τη φυσική κατάσταση και το ποσοστό του σωματικού τους λίπους.(Λ)
5. Στο θερμό περιβάλλον παρατηρείται αύξηση της καρδιακής παροχής λόγω της αφυδάτωσης. (Λ)
6. Το θερμό περιβάλλον επηρεάζει την παρατεταμένη προσπάθεια, αλλά όχι τις επαναλαμβανόμενες σύντομες προσπάθειες με υψηλή ταχύτητα σε μια αποστολή.(Λ)
7 Ο εγκλιματισμός και το επίπεδο φυσικής κατάστασης είναι δύο από τους κύριους παράγοντες που επηρεάζουν την ανοχή του μαχητή κατά την επιχείρηση στο θερμό περιβάλλον.(Σ)
8. Ο εγκλιματισμός στο ξηρό περιβάλλον διατηρείται περισσότερο συγκριτικά με τον αντίστοιχο στο υγρό περιβάλλον.(Σ)
9. Κατά τη διάρκεια της αποστολής, ο μαχητής θα πρέπει να διατηρήσει τη φυσική του κατάσταση με άσκηση κατά τις ώρες της ημέρας με το μεγαλύτερο θερμικό φορτίο.(Λ)
10. Η αστάθεια του καρδιαγγειακού συστήματος είναι μικρότερη μετά τον εγκλιματισμό. (Σ)
11. Ο χαρακτηρισμός της δραστηριότητας μπορεί να προσδιοριστεί από την κατανάλωση οξυγόνου ή την καρδιακή συχνότητα.(Σ)
12. Οι μαχητές μπορεί να έχουν ποσοστά εφίδρωσης από 0,3-1,2 L/h, ενώ εκτελούν τακτικές στρατιωτικές δραστηριότητες.(Σ)
13. Η δίψα γίνεται αντιληπτή πολύ πριν να προκύψει έλλειμμα νερού 2% του σωματικού βάρους.(Λ)
14. Οι μάχιμοι θα πρέπει να ενθαρρύνονται να πίνουν όποτε έχουν την ευκαιρία. (Σ)
15. Ο ρυθμός της γαστρικής κένωσης είναι ο πιο περιοριστικός παράγοντας και, για τα περισσότερα άτομα, τα μέγιστα επίπεδα κένωσης είναι κατά προσέγγιση 1-1,2 L/h.
Συνεχίζεται…
Επιχειρησιακή Ικανότητα Μαχητή – Το Περιβάλλον (Μέρος 1ο)
Επιχειρησιακή Ικανότητα Μαχητή – Το θερμό περιβάλλον (Μέρος 2ο)
Πηγή
Επιχειρησιακή Ικανότητα Μαχητή
Οι εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοσή του
ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ Ν. ΚΟΥΝΑΛΑΚΗΣ
Εργοφυσιολόγος, Επίκουρος Καθηγητής Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
