Επιβίωση σε θαλάσσια ατυχήματα: Ο κοινωνικός κανόνας ”οι γυναίκες και τα παιδιά πρώτα”.

Στις 15 Απριλίου 1912, ο Τιτανικός (επίσημο όνομα: RMS Titanic), Βρετανικό επιβατηγό υπερωκεάνιο βυθίστηκε στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό μετά από σύγκρουση με ένα παγόβουνο κατά το παρθενικό ταξίδι του από το Σαουθάμπτον προς τη Νέα Υόρκη. Η βύθισή του προκάλεσε τον θάνατο πάνω από 1.500 ατόμων σε ένα από τα πιο θανατηφόρα ναυτικά δυστυχήματα σε καιρό ειρήνης στη σύγχρονη ιστορία.

Η καταστροφή του Τιτανικού έχει δημιουργήσει τεράστιο δημόσιο και επιστημονικό ενδιαφέρον και ως ένα από τα πιο εκτεταμένα γεγονότα που καλύπτονται στην ιστορία έχει αποκτήσει σχεδόν μυθολογικές διαστάσεις.

Η εκκένωση του Τιτανικού χρησιμεύει ως το βασικό παράδειγμα της ιπποσύνης στη θάλασσα. Οι άνδρες στάθηκαν πίσω, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά είχαν προτεραιότητα να επιβιβαστούν στις σωσίβιες λέμβους. Στο τέλος, το 70% των γυναικών και των παιδιών σώθηκε σε σύγκριση με μόνο το 20% των ανδρών (Hall, 1986). Ο κοινωνικός κανόνας της σωτηρίας «γυναικών και παιδιών» (women and children first, WCF) στα ναυάγια συχνά αναφέρεται ως «άγραφος νόμος της θάλασσας».

Το WCF είναι ένας κώδικας δεοντολογίας που χρονολογείται από το 1852, όπου η ζωή των γυναικών και των παιδιών έπρεπε πρώτα να σωθεί σε μια κατάσταση απειλητική για τη ζωή, συνήθως εγκαταλείποντας το πλοίο, όταν οι πόροι επιβίωσης, όπως οι σωσίβιες λέμβοι, ήταν περιορισμένοι.

Ως κώδικας δεοντολογίας, «γυναίκες και παιδιά πρώτα» δεν έχει καμία βάση στη ναυτική νομοθεσία. Τα θαλάσσια ατυχήματα (ναυάγια) παρέχουν ένα πολύτιμο πλαίσιο στο οποίο είναι δυνατόν να διερευνηθεί εμπειρικά ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι ενεργούν και οργανώνουν τη συμπεριφορά τους σε καταστάσεις ζωής και θανάτου (επιβίωσης) και, ειδικότερα, εάν τηρούνται κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς.

Η πρώτη τεκμηριωμένη εφαρμογή του «γυναίκες και παιδιά πρώτα» (WCF) ήταν κατά τη διάρκεια του 1852 στην εκκένωση του οπλιταγωγού πλοίου του Βασιλικού Ναυτικού HMS  Birkenhead που ναυάγησε χτυπώντας σε βράχια.

Τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα που διερευνήθηκαν περαιτέρω για τις περιπτώσεις των θαλάσσιων ατυχημάτων σε σχέση με την επίδραση της επιβίωσης και του φύλου έχουν ως εξής:

Το κύριο ερώτημα είναι αν γυναίκες έχουν πλεονέκτημα επιβίωσης έναντι των ανδρών σε θαλάσσιες καταστροφές.

Στις αρχικές έρευνες είχαν αναλυθεί μόνο τα ναυάγια στα υπερωκεάνια του Τιτανικού (RMS Titanic) και  Λουζιτάνια (RMS Lusitania) σε σχέση με το φύλο και την επιβίωση (Frey et al., 2010, 2011;  Gleicher and Stevans, 2004; Hall, 1986) και είχε συναχθεί το συμπέρασμα ότι οι άντρες στο Τιτανικό ακολούθησαν τον κανόνα του «οι γυναίκες και τα παιδιά πρώτα» (WCF) (Frey et al., 2010, 2011). Με βάση τη σύγκριση του Τιτανικού και του Λουζιτάνια (όπου ο πρώτος βυθίστηκε σε 160 λεπτά και ο δεύτερος σε λιγότερο από 20 λεπτά) έχει υποδειχθεί ότι η συμμόρφωση με το πρότυπο είναι πιο έντονη στις καταστροφές που εξελίσσονται αργά (Frey et al. , 2010, 2011).

Όμως ορθολογικά άτομα, είτε αυτοσχέδια είτε όχι, προτιμούν να συγκρίνουν τα οφέλη και το κόστος της βοήθειας. Όταν ένα άτομο προσφέρει σημαντική βοήθεια σε άλλα άτομα πιθανά να αυξάνετε ο κίνδυνος θανάτου στον ίδιο. Έτσι, συχνά φαίνεται πως θα ήταν πιο λογικό για τα περισσότερα άτομα να σώζονται οι ίδιοι, αντί να βοηθούν τους άλλους. Αυτή η λογική κόστους-οφέλους είναι θεμελιώδους σημασίας για τα οικονομικά μοντέλα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, συμπεριλαμβανομένων μοντέλων στα οποία τα άτομα επιλέγουν να συμμορφώνονται ή να παραβιάζουν κοινωνικούς κανόνες, για παράδειγμα διαπράττοντας εγκλήματα (Becker, 1968).

Υπάρχουν, ωστόσο, αρκετοί λόγοι να πιστεύουμε ότι οι άνδρες έχουν καλύτερες προοπτικές επιβίωσης από ότι οι γυναίκες, αν δεν εμπλέκονται σε πράξεις αυτοθυσίας και αλληλοβοήθειας. Το πιο σημαντικό επιχείρημα θα ήταν ότι οι άνδρες είναι σωματικά ισχυρότεροι από τις γυναίκες. Κατά την διαδικασία εκκένωσης ενός πλοίου που βυθίζεται, η επιτυχία καθορίζεται συνήθως από την ικανότητα του ατόμου να μετακινείται γρήγορα μέσω διαδρόμων και σκαλοπατιών, γεγονός που συχνά καθίσταται δύσκολο λόγω της συμφόρησης και συντριμμιών. Άλλα χαρακτηριστικά που μπορούν να ενισχύσουν τις προοπτικές επιβίωσης, όπως η επιθετικότητα, η ανταγωνιστικότητα και η κολύμβηση, είναι επίσης πιο διαδεδομένα στους άνδρες (Croson and Gneezy, 2009; Mazur and Booth, 1998; Niederle and Vesterlund, 2007; Taylor et al.). Συνεπώς, εάν οι άνδρες προσπαθούν να σωθούν, αναμένεται οι γυναίκες να έχουν ένα σχετικό μειονέκτημα επιβίωσης. Από την άλλη πλευρά, εάν οι άνδρες συμμορφωθούν με τον κανόνα του WCF, αναμένεται οι γυναίκες να έχουν ένα πλεονέκτημα επιβίωσης έναντι των ανδρών (Frey et al., 2010, 2011).

Πράγματι από τη μετά-ανάλυση σε 18 θαλάσσια ατυχήματα διαπιστώθηκε ότι στην πλειοψηφία αυτών (στα 11 από τα 18)  οι γυναίκες είχαν ένα μειονέκτημα επιβίωσης σε σχέση με τους άντρες. Μόνο για τα 5 από τα 18 θαλάσσια ατυχήματα δεν υπήρξαν σαφείς ενδείξεις διαφορών επιβίωσης μεταξύ ανδρών και γυναικών, ενώ στα εναπομείναντα 2 από τα 18 θαλάσσια ατυχήματα αποδείχθηκε πλεονέκτημα επιβίωσης των γυναικών έναντι των ανδρών το οποίο  αποδίδεται στο γεγονός ότι εφαρμόστηκε ο κανόνας το WCF (Elinder and Erixson, 2012).

Ο δυνητικώς σημαντικός ρόλος του καπετάνιου έχει αποδειχθεί και σε προηγούμενες μελέτες. Τα αποδεικτικά στοιχεία των ανθρώπων που βοηθούν ο ένας τον άλλον δεν είναι απαραίτητα απόδειξη άλλων προτιμήσεων ή κοινωνικών κανόνων που διέπουν τη συμπεριφορά.

 Έχει αποδειχθεί, τόσο θεωρητικά όσο και πειραματικά, ότι οι άνθρωποι που θα ενεργούσαν αλλιώς, μπορούν να συμμορφωθούν με έναν κοινωνικό κανόνα σε περίπτωση που η παραβίαση απειλείται με τιμωρία (Fehr and Fischbacher, 2003, 2004; Fehr and Schmidt, 1999).

Σε αντίθεση με άλλους τύπους καταστροφών (π.χ. Σεισμοί, τσουνάμι και τρομοκρατικές επιθέσεις), μια θαλάσσια καταστροφή χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενός σαφώς καθορισμένου ηγέτη.

Επί του πλοίου, ο καπετάνιος είναι ο διοικητής με την υπέρτατη εξουσία να δίνει και να επιβάλλει εντολές.

Κατά την εκκένωση του Τιτανικού, ο καπετάνιος διέταξε τον κανόνα WCF δηλ. «γυναίκες και παιδιά πρώτα» (Great Britain Commissioner of Wrecks, 1912) και οι αξιωματικοί αναφέρθηκε ότι πυροβόλησαν άνδρες που δεν τήρησαν την εντολή (Chapman, 2001). Όταν ο καπετάνιος δεν δίνει προτεραιότητα σε γυναίκες, η κατάσταση μοιάζει με το πρόβλημα κατανομής ενός τυποποιημένου παιχνιδιού Dictator Game (Forsythe et al., 1994; Kahneman et al., 1986), όπου οι παίκτες που συμμορφώνονται με τους κανόνες  και παρουσιάζουν αλτρουιστικές συμπεριφορές μόνο όταν το  κοινωνικό στίγμα της παραβίασης υπερβαίνει το κόστος συμμόρφωσης. Στην περίπτωση του Τιτανικού επειδή δεν σώθηκαν όλες οι γυναίκες και τα παιδιά , οι λίγοι άνδρες που επιβίωσαν, αρχικά χαρακτηρίστηκαν ως δειλοί (Wikipedia).

Ενώ οι κοινωνικοί κανόνες ποικίλλουν ανάλογα με το χρονικό διάστημα που μελετάται και το διάστημα, υπήρξε μια μεγάλη πρόκληση για τους επιστήμονες να καταλάβουν πότε, πού ή πώς αναπτύσσονται, ενισχύονται ή μειώνονται οι κοινωνικοί κανόνες (Camerer and Fehr, 2006; Henrich et al., 2001; Ostrom et al., 1992).

Είναι πιθανό ότι η ιπποσύνη στη θάλασσα να ήταν ένα κοινό φαινόμενο το 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα που οι μοίρες των γυναικών καθορίζονταν από τους άνδρες. Ωστόσο, με την εμφάνιση περισσότερων κοινωνιών ίσων με το φύλο, οι γυναίκες θεωρείται γίνει πιο ικανές να επιβιώσουν μόνοι τους.

Για παράδειγμα, οι βελτιωμένες δεξιότητες κολύμβησης καθώς και τα λιγότερο περιοριστικά ρούχα μπορεί να έχουν αυξήσει τις προοπτικές επιβίωσης των γυναικών.

 Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος θεωρήθηκε ως μια παραδειγματική μετατόπιση στη γενική άποψη της ανδρείας και του ρόλου των γυναικών στην κοινωνία (Delap, 2006).

Τα ποσοστά επιβίωσης τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών είναι υψηλότερα στα θαλάσσια ατυχήματα που σημειώθηκαν μετά τον A΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το χάσμα μεταξύ των φύλων στην επιβίωση μειώθηκε κατά περίπου το ένα τρίτο σε σύγκριση με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Elinder and Erixson, 2012).

Επίσης διαπιστώνεται ότι γενικά η υψηλότερη θέση των γυναικών στην κοινωνία βελτιώνει τα σχετικά ποσοστά επιβίωσης σε καταστροφές (Neumayer and Plümper, 2007).

Τέλος, τα αρχικά ερευνητικά δεδομένα υποστήριζαν ότι η διαφορά φύλου στα ποσοστά επιβίωσης είναι μικρότερη όταν ένα πλοίο βυθίζεται σε λιγότερο από 30 λεπτά, απόόταν η βύθιση του πλοίου διαρκεί περισσότερο. Ο χρόνος είναι κρίσιμης σημασίας για τους κανόνες που καθοδηγούν τη συμπεριφορά (Frey et al., 2011).

 Όταν ένα πλοίο βυθίζεται γρήγορα, οι ανθρώπινες ενέργειες οδηγούνται από ορμονικές αντιδράσεις, όπως η ταχεία αύξηση της αδρεναλίνης, και την εγωιστική συμπεριφορά να κυριαρχεί. Τα αποδεικτικά στοιχεία υπέρ αυτού του επιχειρήματος βασίζονταν στη σύγκριση της καταστροφής του Τιτανικού και του Λουζιτάνια.

Πηγή:  fire

ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ