Εισαγωγή
Ο καρκίνος, επίσης γνωστός ως κακοήθης όγκος ή κακοήθες νεόπλασμα, είναι μία ομάδα ασθενειών που έχουν σχέση με την αφύσικη κυτταρική ανάπτυξη με πιθανότητα εισβολής ή διάδοσης σε άλλα μέρη του σώματος. Δεν είναι όλοι οι όγκοι καρκινικοί. Ο καλοήθης όγκος δεν κάνει μεταστάσεις σε άλλα μέλη του σώματος.
Τα σημάδια και συμπτώματα συμπεριλαμβάνουν: ένα νέο εξόγκωμα, αφύσικη αιμορραγία, παρατεταμένο βήχα, ανεξήγητη απώλεια βάρους, και μια αλλαγή στις κενώσεις του εντέρου μεταξύ άλλων. Ενώ αυτά μπορεί να είναι ένδειξη καρκίνου, μπορεί επίσης να οφείλονται σε άλλα ζητήματα. Υπάρχουν πάνω από 100 διαφορετικά γνωστά είδη καρκίνου που επηρεάζουν τους ανθρώπους (Leydon, 2012).
Ο καρκίνος είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας που παρατηρούνται σήμερα στις αναπτυγμένες χώρες. Οι στατιστικές δείχνουν ότι αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή αιτία θανάτου μετά τις καρδιοπάθειες. Συνήθως προσβάλλει ανθρώπους μεγάλης ηλικίας, υπάρχουν όμως και μορφές καρκίνου που εμφανίζονται σε νεαρής ηλικίας άτομα, ακόμη και σε παιδιά.
Ο όρος «καρκίνος» δεν αποδίδεται σε μία και μόνη ασθένεια, αλλά σε μια ομάδα ασθενειών που χαρακτηρίζονται από τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων.
Σε αντίθεση με τα φυσιολογικά κύτταρα στο σώμα μας, τα οποία αυξάνονται, διαιρούνται και πεθαίνουν με έναν αυστηρά ελεγχόμενο τρόπο, τα καρκινικά κύτταρα διαφέρουν διότι συνεχίζουν να διαιρούνται ανεξέλεγκτα.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας μάζας κυττάρων, που ονομάζεται όγκος. Οι όγκοι μπορεί να είναι καλοήθεις ή κακοήθεις. Ένα από τα πιο συχνά συμπτώματα του καρκίνου είναι η συνεχείς κόπωση.Το αίσθημα αυτό μπορεί να διαρκέσει για βραχύ χρονικό διάστημα ή για μεγάλο χρονικό διάστημα, οπότε και αναφερόμαστε στο χρόνιο αίσθημα της κούρασης, το οποίο δεν ανακουφίζεται και απλά παρουσιάζει αυξομειώσεις (Browall, 2006).
Πολλοί ασθενείς με καρκίνο που έκαναν θεραπεία ή βρίσκονται κατά τη διάρκεια αυτής καλούνται να ζήσουν με το χρόνιο αίσθημα της εξάντλησης, το οποίο είναι αποτέλεσμα αυτής, αλλά και αποτέλεσμα των ψυχολογικών μεταπτώσεων εξαιτίας της ασθένειας. Όταν κάποιος είναι ασθενής, είναι λογικό να επιθυμεί να γίνει γρήγορα καλά και να επιστρέψει στην ενεργό δραστηριότητα. Προς αυτόν τον σκοπό, κάθε πτυχή του προγράμματος αποκατάστασης είναι σημαντική (Μυλωνάς, 2008).
Οι παρενέργειες της θεραπείας περιορίζουν την ενεργητικότητα του ασθενούς και αναστέλλουν την επιθυμία του γ ια επιστροφή στην καθημερινή ζωή. Με την υποστήριξη της ομάδας υγείας, της οικογένειας και των φίλων του, ο ασθενής μπορεί να αντιμετωπίσει τις παρενέργειες και τελικά να τις ξεπεράσει (Baile, 2010).
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Παρόλο που οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποίησαν πρώτοι τον όρο καρκίνος για τη συγκεκριμένη νόσο, φαίνεται ο καρκίνος να εντοπίζεται σε ακόμη παλαιότερες περιόδους. Έχουν βρεθεί στοιχεία για ένα τύπο καρκίνου των οστών, το οστεοσάρκωμα, σε οστά κεφαλής και αυχένα σε μούμιες στην Αρχαία Αίγυπτο. Έχει ακόμη βρεθεί και περιγραφή της συγκεκριμένης νόσου σε πάπυρο ο οποίος υπολογίζεται να γράφτηκε το 1600 π.Χ (Ancoli, 2006).
Στον πάπυρο αναφέρονται 8 περιπτώσεις όγκων ή ελκών στο στήθος οι οποίοι αντιμετωπίζονταν με καυτηριασμό, το λεγόμενο «τρυπάνι της φωτιάς». Στον πάπυρο αναφέρονταν ότι η νόσος δεν είχε θεραπεία. Για τους αρχαίους Αιγυπτίους ο καρκίνος ήταν η τιμωρία από τους Θεούς για ασεβείς και αμαρτωλές πράξεις.
Τα κείμενα του Ιπποκράτη όμως είναι αυτά που για πρώτη φορά ονομάζουν αυτή τη νόσο καρκίνο. Η αιτιολογία της βασίστηκε στη θεώρηση του Ιπποκράτη το 460-370 π.χ. για τους 4 χυμούς (αίμα, φλέγμα, κίτρινη και μαύρη χολή) (Ancoli, 2006). Σε φυσιολογικές συνθήκες οι χυμοί αυτοί βρίσκονται σε ισορροπία, όταν όμως συσσωρεύεται υπερβολική ποσότητα μαύρης χολής σε συγκεκριμένα μέρη του σώματος, δημιουργείται ο καρκίνος.
Αυτή η θεωρία υποστηρίχθηκε για πολλούς αιώνες μέχρι περίπου το 1300 μ.Χ. Η θεωρία των χυμών έφτασε στη Ρωμαϊκή εποχή, όπου την υιοθέτησε και τη διέδωσε ο διάσημος γιατρός Γαληνός. Η μακρόχρονη διατήρηση της οφείλεται στην αυστηρή απαγόρευση μελέτης του ανθρώπινου σώματος, που είχε επιβληθεί το συγκεκριμένο διάστημα για θρησκευτικούς λόγους. Για όλα αυτά τα χρόνια και για πολλά αργότερα η νόσος θεωρούνταν ανίατη ασθένεια ακόμη και αν υποβάλλονταν ο ασθενής σε κάποιου είδους χειρουργική επέμβαση, αφαίρεσης του όγκου (Ancoli, 2006).
Κατά τον 15ο αιώνα, άρχισαν να χρησιμοποιούνται πιο επιστημονικές μέθοδοι στη μελέτη των ασθενειών. Το 1628 άρχισε να χρησιμοποιείται η μέθοδος της αυτοψίας όπου αποκάλυψε πολλά στοιχεία για το ανθρώπινο σώμα και την κυκλοφορία του αίματος μέσα από την καρδιά και τα υπόλοιπα όργανα.
Το 1761 ο Morgagni χρησιμοποίησε πρώτος τη νεκροψία για να συνδέσει παθολογικά ευρήματα με την αρρώστια που έπασχε ο ασθενής. Αυτή η μέθοδος έθεσε τα θεμέλια για την επιστημονική μελέτη του καρκίνου και την ανάπτυξη της επιστήμης της ογκολογίας.
Την ίδια περίπου περίοδο ο σκοτσέζος John Hunter (1728-1793) πρότεινε ότι κάποιοι τύποι καρκίνου μπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά, αυτοί που δεν έχουν «εισβάλει» σε κάποιο ιστό. Αλλά μόνο έναν αιώνα αργότερα αναπτύχθηκε η μέθοδος της αναισθησίας που επέτρεπε την ανάπτυξη των μεθόδων χειρουργικής επέμβασης.
Εκείνη την περίοδο επικρατούσε η θεωρία λέμφου (υγρό που κυκλοφορεί στο σώμα μέσω του λεμφικού συστήματος) για την αιτιολογία του καρκίνου, η οποία υποστήριζε ότι η δημιουργία του καρκίνου είναι αποτέλεσμα της αλλαγής της πυκνότητας και σύστασης της λέμφου.
Τον 19ο αιώνα γεννήθηκε και η επιστημονική ογκολογία μέσα από τη συστηματική πλέον χρήση του μικροσκοπίου και την ανάδυση της επιστήμης της κυτταρικής παθολογίας από τον Rudolf Virchow. Αυτή η μέθοδος επέτρεψε τη μελέτη ανθρώπινων ιστών που αφαιρέθηκαν από χειρουργική επέμβαση, και έτσι δινόταν η δυνατότητα για σαφή διάγνωση.
Έτσι, άρχισε να υποστηρίζεται ότι ο καρκίνος αποτελείται από κύτταρα αλλά όχι όμως φυσιολογικά. Ο Virchow παρόλα ταύτα υποστήριξε ότι όλα τα κύτταρα ακόμη και τα καρκινικά προέρχονται από άλλα κύτταρα και αντιπρότεινε τη θεωρία της χρόνιας ενόχλησης αλλά και της μεταφοράς του καρκίνου σαν υγρό μέσα στο σώμα.
Διάφορες θεωρίες αναπτύχθηκαν παράλληλα με την ανάπτυξη της ιατρικής επιστήμης κατά την διάρκεια των αιώνων. Μια θεωρία τον 17ο με 18ο αιώνα, πίστευε ότι ο καρκίνος είναι μεταδοτική νόσος. Νόσος η οποία προκαλείται από παράσιτα στο σώμα, όπως κάποιο σκουλήκι που είναι υπεύθυνο για τον καρκίνο του στομάχου. Γεγονός που οδήγησε στην απομάκρυνση του πρώτου αντικαρκινικού νοσοκομείου από το κέντρο του Παρισιού το 1779, ώστε να μην μολυνθεί ο υγιής πληθυσμός.
Από τα τέλη του 19ου έως τις αρχές του 20ου αιώνα, πίστευαν στην θεωρία, ότι ο καρκίνος προκαλείται από κάποιο τραύμα. Πολλοί επιστήμονες πίστευαν ότι ο καρκίνος προκαλείται από την επιδείνωση κάποιου τραύματος. Εγκαταλείφθηκε σύντομα αυτή η θεωρία, μετά από αποτυχημένες προσπάθειες πρόκλησης καρκίνου σε πειραματόζωα με τραυματισμό.
Το 1911 ο Peyton Rous στο Ινστιτούτο Rockefeller της Νέας Υόρκης, για πρώτη φορά περιέγραψε το σάρκωμα στα κοτόπουλα. Αργότερα έγινε γνωστός ως ιός με την ονομασία, σάρκωμα του Rous. Για αυτή του την εργασία πήρε το βραβείο Νόμπελ το 1968.
Το 1915 σε πανεπιστήμιο του Τόκιο, εργαστηριακά απομονώθηκε για πρώτη φορά ο καρκίνος, σε πειραματόζωα και συγκεκριμένα στο δέρμα των ποντικών.
Πιο πρόσφατα, η κωνική θεωρία υποστηρίζει ότι αρχικά συμβαίνει μια μετάλλαξη σε ένα και μοναδικό κύτταρο, το οποίο πολλαπλασιάζεται και δίνει ένα «κλώνο» πανομοιότυπων κυττάρων, τα οποία σχηματίζουν την καρκινική μάζα. Είναι μια θεωρία που υποστηρίζεται από μεγάλο μέρος των επιστημόνων που ασχολούνται με την έρευνα του καρκίνου.
Όλους αυτούς τους αιώνες η πεποίθηση ότι ο καρκίνος είναι μία ανίατη ασθένεια ακολουθούσε τις διάφορες θεωρίες και αυτό ήταν που ενίσχυσε τόσο πολύ το φαινόμενο της «καρκινοφοβίας» που επικρατεί στον κοινό νου. Πλέον η επιστήμη έχει απομυθοποιήσει πολλές από αυτές τις αντιλήψεις και έχει κατορθώσει να διαμορφώσει μία πιο σαφή εικόνα τόσο για τη φύση της νόσου όσο και για τα αίτιά της (Ancoli, 2006).
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ
1.1.Τι είναι ο καρκίνος;
Ο καρκίνος είναι μια κατηγορία ασθενειών, που χαρακτηρίζονται από ανεξέλεγκτη κυτταρική ανάπτυξη.
Υπάρχουν πάνω από 100 διαφορετικοί τύποι καρκίνου και ο καθένας τους καθορίζεται από τον τύπο του κυττάρου, που έχει επηρεαστεί σε αρχικό στάδιο.
Ο καρκίνος βλάπτει το σώμα, όταν τα κατεστραμμένα κύτταρα, διασπώνται ανεξέλεγκτα, με σκοπό να διαμορφώσουν εξογκώματα ή μάζες ιστού, που ονομάζονται όγκοι (εκτός από την περίπτωση της λευχαιμίας, όπου ο καρκίνος εμποδίζει τη φυσιολογική λειτουργία του αίματος με την ανώμαλη διαίρεση των κυττάρων στη ροή του).
Οι όγκοι μπορεί να μεγαλώνουν και να επεμβαίνουν στη διαδικασία πέψης, στο νευρικό και κυκλοφοριακό σύστημα, ενώ ενδέχεται να απελευθερώσουν ορμόνες, οι οποίες μεταλλάσουν τη λειτουργία του οργανισμού (Μελέκος, 2013).
Οι όγκοι, που παραμένουν στο ίδιο σημείο και έχουν περιορισμένη ανάπτυξη θεωρούνται καλοήθεις. Αντίθετα, οι πιο επικίνδυνες μορφές ή κακοήθεις υφίστανται όταν συμβαίνουν δύο περιπτώσεις:
- Τα καρκινικά κύτταρα κατορθώνουν να κινούνται σε όλο το σώμα, χρησιμοποιώντας το αίμα ή τους λεμφαδένες και καταστρέφοντας τον υγιή ιστό με μία διαδικασία, που ονομάζεται εισβολή (Μητρόπουλος, 2005).
- Τα καρκινικά κύτταρα διαιρούνται και αναπτύσσονται, δημιουργώντας νέα αιμοφόρα αγγεία, προκειμένου να τραφούν. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται αγγειογένεση. Η διαδικασία, όπου ο όγκος εξαπλώνεται σε όλο το σώμα και αναπτύσσεται, εισβάλλοντας και καταστρέφοντας τους υγιείς ιστούς, ονομάζεται μετάσταση (Μητρόπουλος, 2005).
1.2.Tι προκαλεί τον Καρκίνο;
Το κάπνισμα είναι η αιτία για περίπου 22% των θανάτων από καρκίνο.
Ένα άλλο 10% οφείλεται στην παχυσαρκία, μια φτωχή δίαιτα, έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, και την κατανάλωση αλκοόλ.
Άλλοι παράγοντες είναι ορισμένες μολύνσεις, η έκθεση στην ιονισμένη ακτινοβολία και στις ρυπαντικές ουσίες του περιβάλλοντος.
Στον αναπτυσσόμενο κόσμο σχεδόν 20% των καρκίνων οφείλονται σε μολύνσεις όπως Ηπατίτιδα Β, ηπατίτιδα C, και τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων. Αυτοί οι παράγοντες δρουν, τουλάχιστον εν μέρει, μεταβάλλοντας τα γονίδια ενός κυττάρου. Συνήθως, πολλές τέτοιες γενετικές αλλαγές απαιτούνται πριν την ανάπτυξη του καρκίνου.
Σχεδόν 5–10% των καρκίνων οφείλονται σε γενετικά ελαττώματα που κληρονομούνται από τους γονείς.
Ο καρκίνος μπορεί να εντοπιστεί από ορισμένα σημάδια και συμπτώματα ή εξετάσεις. Τότε, συνήθως, ερευνάται περαιτέρω από μαγνητική τομογραφία και επιβεβαιώνεται με βιοψία (Iconomou et al, 2011).
1.3.Συμπτώματα του καρκίνου
Ένα από τα πρώτα σημάδια στους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα είναι η αναπνοή. Ο συριγμός ή η δυσκολία στην αναπνοή μπορεί να αποτελεί μία προειδοποίηση για καρκίνο.
Ωστόσο, πολλές φορές οι ασθενείς το παρερμηνεύουν ως άσθμα, καθυστερώντας έτσι τη σωστή διάγνωση. Διάφοροι τύποι καρκίνου, συμπεριλαμβανομένης της λευχαιμίας και των όγκων του πνεύμονα, μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα, που μιμούνται τον έντονο βήχα ή τη βρογχίτιδα (Μητρόπουλος, 2005).
Ένας τρόπος για να δούμε τη διαφορά είναι, ότι τα πρόβλημα επιμένει ή επανέρχεται σε έναν επαναλαμβανόμενο κύκλο. Μερικοί ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα αναφέρουν επιπλέον πόνο στο στήθος, που επεκτείνεται επάνω στο ώμο ή κάτω από το βραχίονα. Αυτά μπορεί να είναι συμπτώματα της λευχαιμίας, μιας μορφής καρκίνου των κυττάρων του αίματος, που ξεκινά από το μυελό των οστών (Vost, 1995).
Η λευχαιμία προκαλεί το μυελό να παράγει μη φυσιολογικά λευκά αιμοσφαίρια, τα οποία παραγκωνίζουν τα υγιή λευκά αιμοσφαίρια, υποσκάπτοντας την ικανότητα του οργανισμού να καταπολεμά τις λοιμώξεις. Συχνά, οι γιατροί παρατηρούν ότι ασθενείς με λευχαιμία (ειδικά σε μεγαλύτερες ηλικίες) διαμαρτύρονται για πυρετό, γενικευμένο πόνο και συμπτώματα γρίπης, για αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η δυσκολία κατάποσης συνήθως συνδέεται με καρκίνο του οισοφάγου ή του λαιμού, ωστόσο αυτό μπορεί να αποτελεί ένα πρώτο σύμπτωμα για καρκίνο του πνεύμονα (Νικολαίδης, 2008).
Η διόγκωση των λεμφαδένων δείχνει τις αλλαγές στο λεμφικό σύστημα, το οποίο μπορεί να είναι ένα σημάδι καρκίνου. Για παράδειγμα, ένα εξόγκωμα ή οι διευρυμένοι λεμφαδένες κάτω από το βραχίονα, μερικές φορές είναι ένα σημάδι του καρκίνου του μαστού. Ένα ανώδυνο εξόγκωμα στο λαιμό, τις μασχάλες ή τη βουβωνική χώρα μπορεί να είναι ένα πρώιμο σημάδι της λευχαιμίας. Αυτό το σύμπτωμα υποδηλώνει συνήθως, ότι κάτι μη φυσιολογικό συμβαίνει με τα αιμοπετάλια και τα ερυθρά αιμοσφαίρια και ενδεχομένως να είναι ένα σημάδι λευχαιμίας.
Ασθενείς με λευχαιμία ανέφεραν, ότι είχαν μώλωπες σε παράξενα μέρη, όπως στα δάχτυλα και τα χέρια, καθώς και κόκκινες κηλίδες στο πρόσωπο, το λαιμό, ενώ άλλοι έκαναν λόγο για αιμορραγία των ούλων. Η εξήγηση ενδεχομένως βρίσκεται στο γεγονός, ότι με την πάροδο του χρόνου, τα κύτταρα «της λευχαιμίας» παραγκωνίζουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια και τα αιμοπετάλια, αλλοιώνοντας την ικανότητα του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο (Boberg, 2003).
Η γενικευμένη κόπωση και η αδυναμία είναι ένα σύμπτωμα πολλών διαφορετικών μορφών καρκίνου, που θα πρέπει κανείς να το δει σε συνδυασμό με άλλα συμπτώματα.
Στην περίπτωση που αισθάνεστε εξαντλημένοι χωρίς εξήγηση, καλό θα ήταν να επικοινωνήσετε με το γιατρό σας. Αυτό το σύμπτωμα αφορά επίσης στις γυναίκες και συγκεκριμένα σε όσες πάσχουν από καρκίνο των ωοθηκών.
Κάθε γυναίκα που βιώνει υπερβολικό φούσκωμα ή αύξηση του σωματικού βάρους (ειδικά μάλιστα αν συνοδεύεται από πυελικό άλγος ή αίσθημα υπερκορεσμού) θα πρέπει να επικοινωνήσει με τον γυναικολόγο της και να ζητήσει ένα υπερηχογράφημα πυέλου.
Ο πόνος στην κοιλιά ή την πύελο, από μόνος του μπορεί να σημαίνει πολλά διαφορετικά πράγματα για τον γυναικείο καρκίνο.
Στην πραγματικότητα, επειδή είναι ένα κοινό σύμπτωμα των ινομυωμάτων, κύστεων των ωοθηκών και άλλων αναπαραγωγικών διαταραχών του ουροποιητικού συστήματος, οι γιατροί δε μπορούν πάντα να υπολογίσουν τον καρκίνο ως πιθανότητα, όταν οι ασθενείς περιγράφουν πυελικό πόνο.
Βεβαιωθείτε, ότι ο γιατρός σας εξετάζει όλες τις πιθανές εξηγήσεις και κάνει μια πλήρη εξέταση, αφού ο πόνος και οι κράμπες στην πύελο και την κοιλιακή χώρα μπορεί να συνοδεύουν το φούσκωμα, που, όπως προαναφέρθηκε, ενδεχομένως να σηματοδοτεί καρκίνο των ωοθηκών.
Η λευχαιμία μπορεί επίσης να προκαλέσει κοιλιακό πόνο που προκύπτει από μια διευρυμένη σπλήνα. Συχνά παρερμηνεύονται ως αιμορροΐδες, αλλά η αιμορραγία από το ορθό ή στα κόπρανα μπορεί να σημαίνει καρκίνος του παχέος εντέρου.
Το αίμα στην τουαλέτα είναι ένας σοβαρός λόγος για να καλέσετε το γιατρό σας και να προγραμματίσετε μια κολονοσκόπηση.
Εάν παρατηρηθεί ότι χάνει κιλά χωρίς να έχει κάνει αλλαγές στη διατροφή ή να ασκείται, θα πρέπει να αναρωτηθεί γιατί συμβαίνει αυτό. Η απώλεια βάρους είναι ένα πρώιμο σημάδι καρκίνου του παχέος εντέρου και άλλων μορφών καρκίνου του πεπτικού συστήματος. Είναι επίσης ένα σημάδι του καρκίνου, που έχει εξαπλωθεί στο ήπαρ, επηρεάζοντας την όρεξη και την ικανότητα του σώματός να απαλλαγεί από τα απόβλητα.
Μερικοί ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα παρουσιάζουν πρήξιμο ή ερυθρότητα στο πρόσωπο. Η εξήγηση για αυτό είναι, ότι οι μικροί όγκοι του πνεύμονα μπλοκάρουν συνήθως τα αιμοφόρα αγγεία στο στήθος, εμποδίζοντας το αίμα να κυκλοφορήσει ελεύθερα στο κεφάλι και το πρόσωπο.
Μπορεί να ακούγεται ασαφές ως σύμπτωμα ο πόνος την πλάτη ή τα κάτω δεξιά πλευρά, αλλά πολλοί ασθενείς με καρκίνο παρατήρησαν τον πόνο αυτό ως το πρώτο σημάδι του καρκίνου του ήπατος, γνωστή μορφή καρκίνου, που κοινά αναφέρεται και ως «σιωπηλός δολοφόνος».
Στην περίπτωση των γυναικών μάλιστα, ο καρκίνος του μαστού συχνά διαγιγνώσκεται με τον πόνο στην πλάτη, ο οποίος μπορεί να συμβαίνει όταν ο όγκος πιέζει πίσω στο στήθος ή όταν ο καρκίνος εξαπλώνεται στη σπονδυλική στήλη ή τις νευρώσεις (Μητρόπουλος, 2005).
Συνεχίζεται…
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Σωματικές και ψυχικές επιπτώσεις που βιώνει ο ασθενής με καρκίνο και νοσηλευτικές παρεμβάσεις
των Γεωργίου Παπαθανάκος (α.μ: 16446)
Ιωάννη Παπαστεργίου (α.μ: 15299 )
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
