Ποια είναι η φυσιολογική θερμοκρασία του σώματος; Τι ξέρετε για τον πυρετό;

Ξέρετε ότι η θερμοκρασία του σώματος παρουσιάζει φυσιολογικές διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια του 24ώρου; H μέση τιμή της μέτρησης της θερμοκρασίας από το στόμα λόγου χάρη είναι 36,5⁰C, ±0,5⁰C. Αυτή η τιμή όμως δεν είναι απόλυτη, βασίζεται σε έναν στατιστικό μέσο όρο. Η φυσιολογική θερμοκρασία ποικίλλει κάπως από άτομο σε άτομο και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές σε κάθε έναν άνθρωπο. Είναι απόλυτα φυσιολογικό να κυμαίνεται από 35,5⁰C το πρωί έως 37,7⁰C το απόγευμα. Έτσι, αν θερμομετρηθείτε αργά το απόγευμα μπορεί να νομίζετε ότι έχετε πυρετό, ενώ μπορεί να πρόκειται για μια φυσιολογική άνοδο της θερμοκρασίας του σώματος.

Μια μελέτη, που έγινε στον Καναδά και δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Annals of Internal Medicine, εξέτασε κατά πόσο είναι αποτελεσματικότερο να τοποθετούμε το θερμόμετρο στη μασχάλη, στο στόμα, στο αυτί, στο μέτωπο ή στον πρωκτό. Συνήθως τοποθετούμε το θερμόμετρο στη μασχάλη, ωστόσο η ακρίβεια της μέτρησης όταν το θερμόμετρο τοποθετείται στη μασχάλη ή στο στόμα είναι αμφιλεγόμενη. Η τοποθέτηση του θερμόμετρου στη μασχάλη ή στο στόμα δίνει λιγότερο ακριβή μέτρηση σε σύγκριση με όταν το θερμόμετρο τοποθετείται στον πρωκτό, ιδιαίτερα όταν μετράμε χαμηλό πυρετό (δέκατα). Αντίθετα, η τοποθέτηση του θερμόμετρου στον πρωκτό, αν και δεν είναι η πιο «δημοφιλής» μέθοδος μεταξύ των ασθενών, θεωρείται από τους γιατρούς ο «χρυσός κανόνας» στη μέτρηση της θερμοκρασίας του σώματος. Όσον αφορά παιδιά που εκδηλώνουν συμπτώματα κρυολογήματος, οι ερευνητές συνιστούν στους γονείς μέτρηση του πυρετού από το στόμα ή το αυτί, καθώς αποδείχθηκε πιο αποτελεσματική από τη μέτρηση που προκύπτει από το μέτωπο ή τη μασχάλη. Να πούμε εδώ, πως για κάθε μέθοδο μέτρησης του πυρετού κανονικά χρειάζεται η χρήση διαφορετικού θερμόμετρου. Υπάρχουν δηλαδή ειδικά θερμόμετρα για μέτρηση από το αυτί, το στόμα, τον πρωκτό κ.λπ. Δεν είναι όλα τα θερμόμετρα εξίσου ακριβή για κάθε τύπο θερμομέτρησης.

Λέγοντας πυρετό, εννοούμε την αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος πάνω από τη φυσιολογική εικοσιτετράωρη διακύμανση, σαν αποτέλεσμα επιδράσεων στο ειδικό θερμορυθμιστικό κέντρο (ας πούμε σαν θερμοστάτη) του σώματος, που βρίσκεται στον υποθάλαμο του εγκεφάλου. Ο πυρετός, ως φαινόμενο έχει εμφανιστεί εδώ και εκατομμύρια χρόνια, αφού παρατηρείται σε ψάρια, αμφίβια και ερπετά.

Η φυσιολογική θερμοκρασία ενός ανθρώπου μπορεί να επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες.

Όσο πιο παχουλοί, τόσο πιο θερμοί

Όσο μεγαλύτερο το βάρος του σώματός μας, τόσο υψηλότερη η μέση θερμοκρασία του σώματος. Αν και η εξήγηση γι’ αυτό το φαινόμενο δεν είναι ξεκάθαρη, φαίνεται ότι παίζουν ρόλο κάποιες ουσίες φλεγμονής που απελευθερώνονται από το πλεονάζον λίπος.

Ναι. Αυξημένοι μεταβολικοί ρυθμοί προκαλούν αυξημένη θερμοκρασία, καθώς με τον τρόπο αυτό το σώμα μας αυξάνει την απόδοση των μεταβολικών διαδικασιών. Φαίνεται πως γι’αυτό οι νέοι άνθρωποι, και ειδικά τα παιδιά, έχουν κατά μέσο όρο υψηλότερες θερμοκρασίες από τους γηραιότερους, αφού σε μικρότερες ηλικίες ο μεταβολισμός είναι πιο έντονος. Ομοίως, η θερμοκρασία του σώματος πέφτει όταν κοιμόμαστε και ανεβαίνει μετά από έντονη άσκηση ή εργασία. Κατά την διάρκεια της μέρας, η θερμοκρασία ενδέχεται να είναι χαμηλότερη το πρωί και να αυξάνεται το απόγευμα. Χαμηλότερη θερμοκρασία μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και σε άτομα με προβλήματα στο μεταβολισμό τους, όπως σε μερικές περιπτώσεις παχυσαρκίας.

Ναι. Οι ορμόνες που ευθύνονται για την αντίδραση μάχης ή φυγής σε καταστάσεις στρες, όπως η κορτιζόλη και η αδρεναλίνη, προκαλούν και αύξηση θερμοκρασίας για να βοηθήσουν το σώμα να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο. Το χρόνιο άγχος ή οι έντονες πιεστικές συνθήκες μπορούν να οδηγήσουν μάλιστα στην εμφάνιση ψυχογενούς πυρετού. Ο πυρετός αυτός δεν είναι μία φυσιολογική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος, αλλά βρέθηκε ότι οφείλεται σε υψηλά ποσά κατεχολαμινών, όπως η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη. Οι ορμόνες αυτές διεγείρουν το ήπαρ, και αυτό λόγω υψηλής μεταβολικής δραστηριότητας ανεβάζει την θερμοκρασία του σώματος.

Παλαιότερα υπήρχε αυτή η άποψη. Ωστόσο σε σύγχρονες ανασκοπήσεις υποστηρίζεται ότι οι διαφορές στη θερμοκρασία σώματος μεταξύ των δύο φύλων δεν είναι στατιστικά σημαντικές. Παρ’όλα αυτά, αξίζει να πούμε ότι μια γυναίκα είναι φυσιολογικό να έχει αυξημένη θερμοκρασία κατά την ωορρηξία ή κατά την εγκυμοσύνη της, και χαμηλότερη στην αρχή του έμμηνου κύκλου της.

Η θερμοκρασία των παιδιών μεταβάλλεται ευκολότερα, πιο πολύ και πιο γρήγορα, για τους παρακάτω λόγους:

Έχουν μικρότερο σωματικό βάρος

Έχουν μεγαλύτερη σχέση επιφάνειας σώματος προς βάρος σώματος

Έχουν λιγότερο υποδόριο λίπος, άρα λιγότερη μόνωση

Παρουσιάζουν μεγαλύτερες μεταβολές από το πρωί στο απόγευμα, καθώς και μετά από σωματική δραστηριότητα.

Το στομάχι κατά μέσο όρο έχει μέση θερμοκρασία υψηλότερη από το υπόλοιπο σώμα, γύρω στους 37.6 βαθμούς. Αυτό βοηθά τα πεπτικά μας ένζυμα να λειτουργούν πιο αποδοτικά, αφού τα περισσότερα από αυτά έχουν βέλτιστη δράση σε θερμοκρασίες από 37 μέχρι 42 βαθμούς. Ο λόγος που η θερμοκρασία του στομάχου αυξάνεται μετά το γεύμα, έγκειται στο γεγονός πως η διάσπαση της τροφής που γίνεται εκεί απελευθερώνει αρκετή θερμότητα. Αν π.χ. διαλύσουμε ένα κομμάτι κρέατος σε οξύ, θα μπορέσουμε να παρατηρήσουμε από πρώτο χέρι την αύξηση στη θερμοκρασία ακουμπώντας το δοχείο. Βέβαια ο οργανισμός μας χρησιμοποιεί πολλά ένζυμα για να μειωθεί η εκλυόμενη θερμότητα και να αυξηθεί η ενεργειακή απόδοση της πέψης, οπότε οι πραγματικές μεταβολές της θερμοκρασίας δεν είναι τόσο έντονες in vivo (εν προκειμένω στο στομάχι) όσο in vitro (στον δοκιμαστικό σωλήνα). Παρ’όλα αυτά, μετά από ένα μεγάλο γεύμα η θερμοκρασία ανεβαίνει, γι’αυτό και νιώθουμε ότι ζεσταινόμαστε.

Όχι. Δεν ισχύει πάντα αυτό. Το πόσο ψηλός είναι ο πυρετός δεν είναι ένδειξη του πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση του ατόμου. Καταρχάς πάντα υπάρχουν διακυμάνσεις στο πυρετό για μια συγκεκριμένη πάθηση μεταξύ ανθρώπων. Έχουν υπάρξει καταστάσεις που άνθρωποι ανεβάζουν πυρετό πάνω των 40 και καταλήγουν να αναρρώνουν χωρίς επιπλοκές, με το ρεκόρ Γκίνες να έχει δοθεί σε έναν άνθρωπο που έφτασε τους 46 βαθμούς και ανάρρωσε μετά από 24 ώρες. Από την άλλη μπορεί να υπάρξουν επικίνδυνες για την ζωή καταστάσεις χωρίς να δώσουν υψηλό πυρετό.

Όχι. Σύμφωνα με τα όσα είπαμε παραπάνω, καταλαβαίνετε πως τα λεγόμενα «δέκατα» (θερμοκρασία σώματος ελάχιστα πιο πάνω από το συνήθως φυσιολογικό) δεν θεωρούνται πυρετός, η κάποιο σήμα ασθένειας. Για να θεωρηθεί πυρετός, η θερμοκρασία μας πρέπει να αγγίξει τουλάχιστον τους 38⁰C

Η έρευνα έχει συσχετίσει την χαμηλότερη θερμοκρασία σώματος με την μακροζωία, ενώ η μείωση της θερμοκρασίας του σώματος σε πειραματόζωα παρέτεινε κατά 20% τη διάρκεια της ζωής τους. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ισχύει και το αντίστροφο, δηλαδή ότι ο πυρετός μειώνει το προσδόκιμο μακροζωίας μας.

Όχι. Άλλωστε, προς το παρόν δεν υπάρχουν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία που να υποδηλώνουν ότι ο χαμηλός ή μέτριος πυρετός είναι επιζήμιος ή ότι η αντιπυρετική θεραπεία γι’ αυτό τον πυρετό είναι ωφέλιμη. Αντιθέτως, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι ο πυρετός πιθανόν να βελτιώνει τις πιθανότητες επιβίωσης από λοίμωξη. Ο πυρετός, ως φυσική απάντηση του οργανισμού σε μια λοίμωξη, αποτελεί ωφέλιμη βιολογική διαδικασία. Για παράδειγμα, κάποια στελέχη πνευμονιόκοκκου αναστέλλουν την ανάπτυξή τους και πιθανώς αυτοκαταστρέφονται στους 41°C. Επίσης, θερμοκρασίες στα επίπεδα του πυρετού φαίνεται πως ενισχύουν τη βακτηριοκτόνο δράση των λευκών αιμοσφαιρίων. Συχνά ο πυρετός καταστέλλεται φαρμακευτικά χωρίς ιδιαίτερο λόγο, και μόνο λόγω της ενόχλησης που δημιουργεί. Με αυτόν τον τρόπο όμως, μπορεί να επιβραβεύονται κάποιες διαδικασίες ανάκαμψης του οργανισμού μας, όπως επίσης μπορούν να χαθούν σημαντικές για τον γιατρό πληροφορίες που αποκτούνται με την παρακολούθηση της ανοδικής ή καθοδικής πορείας της θερμοκρασίας, ή να κουκουλωθεί μια εντοπισμένη λοίμωξη υπό την επήρεια αντιφλεγμονωδών φαρμάκων και έτσι να καθυστερήσει η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπισή της.

Επικοινωνούμε με το γιατρό μας όταν έχουμε πυρετό και:

Υπάρχει προχωρημένη ή βρεφική ηλικία

Υπάρχει ιστορικό καρκίνου και χημειοθεραπείας

Προηγήθηκε ταξίδι σε χώρες της Αφρικής, Ασίας, Νότιας Αμερικής και Μέσης Ανατολής

Υπάρχει κύηση

Υπάρχει ιστορικό αγωγής με κορτικοειδή (π χ. κορτιζόνη) επί μακρόν

Υπάρχει ιστορικό καρδιακής ανεπάρκειας, χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, ηπατικής ή νεφρικής ανεπάρκειας ή σακχαρώδους διαβήτη

Όταν ο πυρετός συνοδεύεται από δερματικό εξάνθημα, δύσπνοια, πονοκέφαλο ή πόνο στον αυχένα, σπασμούς, σύγχυση, εμέτους ή διάρροιες και τέλος όταν συνυπάρχει σοβαρός πόνος στην κοιλιακή χώρα ή στην οσφυική χώρα ή στο θώρακα

Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο πυρετός είναι σύμπτωμα και όχι νόσος, και ότι συνήθως οφείλεται σε «καλοήθη» νοσήματα, αυτοπεριοριζόμενα, όπως οι ιογενείς λοιμώξεις. Ψυχραιμία, εγρήγορση και επικοινωνία με το γιατρό είναι το τρίπτυχο που εξασφαλίζει συνήθως την αίσια έκβαση της «περιπέτειας». Περαστικά!

Πηγές:

NHS inform, “Fever in adults”, last updated: 05 December 2022

NHS conditions, “High temperature (fever) in adults”, last reviewed: 06 April 2020

Όμιλος Ευρωκλινικής, “Πυρετός: Πρέπει να τον φοβόμαστε;”

Νίκη Ψάλτη, “Έχετε σίγουρα πυρετό; Εξι πράγματα που πρέπει να ξέρουμε για τη θερμοκρασία του σώματος”, ygeia mou, 11/07/2020

Ζωχιός Γιώργος, “Θερμοκρασία Σώματος: Μύθοι και Αλήθειες”, truemed,gr, 25-8-2020

Mayo Clinic, “Fever: First aid”, June 11, 2022

Niven, Daniel J et al. “Accuracy of peripheral thermometers for estimating temperature: a systematic review and meta-analysis.” Annals of internal medicine vol. 163,10 (2015): 768-77.

Landsberg, Lewis et al. “Do the obese have lower body temperatures? A new look at a forgotten variable in energy balance.” Transactions of the American Clinical and Climatological Association vol. 120 (2009): 287-95.

Del Bene VE. “Temperature”. In: Walker HK, Hall WD, Hurst JW, editors. Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition. Boston: Butterworths; 1990. Chapter 218.