Οι διασώστες καλούνται συχνά να περιθάλψουν άτομα με εξάρτηση από ουσίες. Υπάρχει, όμως, μια πιο σκοτεινή και σιωπηλή πτυχή της πραγματικότητας: η κατάχρηση ουσιών μέσα στους ίδιους τους επαγγελματίες έκτακτης ανάγκης – πυροσβέστες, διασώστες, νοσηλευτές και πληρώματα ασθενοφόρων.
Γιατί μπορεί ένας διασώστης να στραφεί στις ουσίες;
Η κατάχρηση ουσιών στον χώρο των υπηρεσιών άμεσης επέμβασης δεν είναι τόσο σπάνια όσο ίσως νομίζουμε. Αυτοί οι επαγγελματίες βιώνουν τις πιο επικίνδυνες και αγχωτικές πτυχές κάθε επείγοντος περιστατικού. Το ψυχολογικό βάρος είναι τεράστιο: χρόνιο στρες, μετατραυματικό άγχος (PTSD), αϋπνία. Η χρήση ναρκωτικών ή αλκοόλ μπορεί να φανεί ως προσωρινή «ανακούφιση», αλλά οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο εξάρτησης και επιδείνωσης της ψυχικής υγείας.
Οι διασώστες είναι πιο ευάλωτοι στην εξάρτηση;
Σύμφωνα με την πλατφόρμα AddictionCenter.com, η επαγγελματική έκθεση των διασωστών σε σοβαρά τραυματικά γεγονότα τους καθιστά πιο ευάλωτους στην ανάπτυξη ψυχικών και συμπεριφορικών διαταραχών. Εκτιμάται ότι έως και το 30% των επαγγελματιών πρώτης γραμμής αναπτύσσουν κάποια διαταραχή ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους, όπως κατάθλιψη, αγχώδης διαταραχή ή PTSD.
Η ειδική στην εκπαίδευση για την εξάρτηση, Jena Hilliard, σημειώνει:
«Παρά τη σημασία της ψυχικής υγείας στον χώρο αυτό, υπάρχει ένα έντονο πολιτισμικό στίγμα γύρω από τη θεραπεία. Ο φόβος ότι θα θεωρηθούν αδύναμοι ή ανίκανοι να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της δουλειάς τους, αποτρέπει πολλούς από το να ζητήσουν βοήθεια. Έτσι, καταφεύγουν στις ουσίες. Όταν κάποιος προσπαθεί να “αυτοθεραπευτεί” με ναρκωτικά ή αλκοόλ, κινδυνεύει να οδηγηθεί πολύ πιο εύκολα σε εξάρτηση απ’ ό,τι ένας περιστασιακός χρήστης.»
Εκτιμάται ότι το 50% των ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές εμφανίζουν και πρόβλημα εξάρτησης από ουσίες. Στον χώρο της προνοσοκομειακής φροντίδας, αυτό το ποσοστό φαίνεται να είναι ακόμη υψηλότερο.
Τι συμβαίνει με τους Πυροσβέστες;
Οι πυροσβέστες, εκτός από τα ψυχολογικά τραύματα που βιώνουν (π.χ. απώλειες, τραυματισμένα παιδιά, σοκαριστικές σκηνές), εκτίθενται και σε σωματικούς κινδύνους: εγκαύματα, εισπνοή καπνού, βλάβες στους πνεύμονες.
Οι 24ωρες βάρδιες και τα τραυματικά συμβάντα οδηγούν πολλούς σε μετατραυματικό στρες, οξείες αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη. Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Χρήσης Ουσιών και Υγείας των ΗΠΑ (NSDUH):
-
Έως και 29% των πυροσβεστών κάνουν κατάχρηση αλκοόλ.
-
Πάνω από 10% μπορεί να κάνουν κατάχρηση συνταγογραφούμενων φαρμάκων.
Τι συμβαίνει με τους Διασώστες και Πληρώματα Ασθενοφόρων;
Οι διασώστες και τα πληρώματα ασθενοφόρων καλούνται να αντιμετωπίσουν τροχαία, πυρκαγιές, αιμορραγικά τραύματα, επιθέσεις με όπλα και κρίσιμα ιατρικά περιστατικά. Η πίεση είναι τεράστια – συχνά αναγκάζονται να πάρουν αποφάσεις που καθορίζουν τη ζωή ή τον θάνατο του ασθενούς, όπως δόσεις φαρμάκων, τρόποι αεραγωγού, χειρισμοί ΚΑΡΠΑ κ.ά.
Σύμφωνα με τη SAMHSA (Υπηρεσία Ψυχικής Υγείας και Κατάχρησης Ουσιών των ΗΠΑ):
-
Το 36% των επαγγελματιών EMS πάσχουν από κατάθλιψη.
-
Το 72% αναφέρει σοβαρή στέρηση ύπνου.
-
Πάνω από 20% εμφανίζουν PTSD.
Αυτοί οι παράγοντες αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο κατάχρησης ουσιών. Επιπλέον, θεωρείται ότι οι διασώστες έχουν μεγαλύτερη ευκολία πρόσβασης σε ισχυρά συνταγογραφούμενα φάρμακα, γεγονός που εντείνει το πρόβλημα.
Η Jena Hilliard καταλήγει:
«Η ένταση, το στρες και το ψυχολογικό φορτίο που κουβαλούν καθημερινά οι επαγγελματίες της επείγουσας φροντίδας οδηγούν πολλούς σε εξαρτήσεις, ως μια απεγνωσμένη προσπάθεια να διαχειριστούν το βάρος.»
Η εικόνα στην Ελλάδα
Αν και δεν υπάρχουν ακόμη εκτεταμένες έρευνες για την κατάχρηση ουσιών σε διασώστες στην Ελλάδα, τα πορίσματα διεθνών μελετών είναι ανησυχητικά και μπορούν να εφαρμοστούν και στην ελληνική πραγματικότητα.
Οι Έλληνες διασώστες του ΕΚΑΒ, τα πληρώματα ασθενοφόρων, οι εθελοντές και οι επαγγελματίες πυροσβέστες βιώνουν:
Έλλειψη προσωπικού και μέσων, που εντείνει την εργασιακή εξουθένωση.
Μακρές βάρδιες χωρίς ουσιαστική ανάπαυση.
Συχνή επαφή με θάνατο, βία και ανθρώπινο πόνο.
Περιορισμένη πρόσβαση σε ψυχολογική στήριξη, τόσο οργανωμένα όσο και ατομικά.
Προτάσεις και ανάγκες για την υποστήριξη των διασωστών στην Ελλάδα
Για να προληφθεί η εξουθένωση και η εξάρτηση, απαιτούνται άμεσα:
Εθνικό Πρόγραμμα Ψυχολογικής Υποστήριξης Διασωστών και Πυροσβεστών
Με εξειδικευμένους ψυχολόγους στον χώρο των επιχειρήσεων έκτακτης ανάγκης.
Προληπτικές συνεδρίες και γραμμή στήριξης 24/7.
Συνεδρίες αποφόρτισης μετά από ιδιαίτερα τραυματικά περιστατικά (defusing – debriefing).
Εκπαίδευση και αποστιγματισμός
Σεμινάρια και εσωτερική επιμόρφωση για την αναγνώριση συμπτωμάτων στρες και εθισμού.
Ενεργή υποστήριξη από τις ηγεσίες ΕΚΑΒ, Πυροσβεστικής και Σωμάτων Ασφαλείας.
Καμπάνιες που να λένε ξεκάθαρα: «Το να ζητήσεις βοήθεια δεν είναι αδυναμία, είναι δύναμη.»
Πρόσβαση σε ψυχιάτρους και θεραπεία εξάρτησης
Δίκτυο υποστήριξης για επαγγελματίες πρώτης γραμμής σε κάθε περιφέρεια.
Ανώνυμη, εμπιστευτική και δωρεάν πρόσβαση σε φαρμακευτική και ψυχολογική βοήθεια.
Δικλείδες προστασίας ώστε να μην κινδυνεύουν επαγγελματικά όσοι ζητούν βοήθεια.
Χρήσιμοι Φορείς & Πηγές Βοήθειας στην Ελλάδα
📞 Γραμμές υποστήριξης (δωρεάν & ανώνυμες):
11528 – Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης ΛΟΑΤΚΙ+ και γενικού πληθυσμού
Λειτουργεί 24/7 με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς.
👉 www.11528.gr10306 – Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης για COVID-19 και όχι μόνο
Υποστηρίζεται από το Υπουργείο Υγείας και το ΕΚΠΑ.
👉 Διαθέσιμη για όλους τους πολίτες, συμπεριλαμβανομένων επαγγελματιών πρώτης γραμμής.ΚΕΘΕΑ – Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων
Παρέχει δωρεάν υπηρεσίες απεξάρτησης (ουσίες, φάρμακα, αλκοόλ).
👉 Τηλ. 1145 / www.kethea.gr“Κλίμακα” – Γραμμή για κρίσεις και αυτοκτονικό ιδεασμό: 1018
👉 Δυνατότητα διασύνδεσης και με επαγγελματίες σε απομακρυσμένες περιοχές.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία / Πηγές για περαιτέρω ανάγνωση:
“Emotional Survival for Law Enforcement” – Kevin M. Gilmartin
Αν και απευθύνεται κυρίως σε αστυνομικούς, είναι εξαιρετικά χρήσιμο για όλους τους πρώτους ανταποκριτές. Μιλά για την ψυχική κόπωση και στρατηγικές επιβίωσης.“Trauma and Recovery” – Judith Herman, M.D.
Ένα κλασικό έργο για την κατανόηση του τραύματος και της μακροχρόνιας επίδρασής του.SAMHSA First Responders Resource Guide (ΗΠΑ):
👉 https://www.samhsa.gov/first-respondersAddictionCenter.com – First Responders and Substance Abuse
👉 https://www.addictioncenter.com
📌 Εάν είσαι επαγγελματίας της πρώτης γραμμής και βιώνεις έντονο άγχος, σωματική ή ψυχική εξουθένωση, μη μείνεις μόνος. Υπάρχει βοήθεια. Ζήτησέ την χωρίς φόβο. Δεν είναι αδυναμία – είναι το πρώτο βήμα προς τη δύναμη.
Τελική σκέψη
Η κατάχρηση ουσιών στους διασώστες δεν είναι δείγμα αδυναμίας, αλλά απόδειξη μιας βίαιης εσωτερικής πάλης. Χρειάζεται επαγγελματική στήριξη, ανοιχτός διάλογος χωρίς ταμπού και αλλαγή κουλτούρας. Η ψυχική υγεία δεν είναι πολυτέλεια – είναι όρος επιβίωσης, για εκείνους που καθημερινά σώζουν τις ζωές των άλλων.
Η προστασία αυτών που προστατεύουν εμάς δεν είναι πολυτέλεια. Είναι ηθική και επαγγελματική υποχρέωση της κοινωνίας. Ένας διασώστης ή πυροσβέστης που υποφέρει ψυχικά ή σωματικά δεν είναι λιγότερο ικανός, είναι απλώς άνθρωπος. Και πρέπει να στηριχτεί.
Πηγή: https://www.emergency-live.com/news/substance-abuse-in-emergency-responders-are-paramedics-or-firefighters-at-risk/
Παναγιώτης Σπανός
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
