Κεφάλαιο 2
2.1 Ποιότητα ζωής
Η εξουθένωση έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής του εργαζομένου, με περισσότερες συγκρούσεις και επιθετικότητα ( Wu et al., 2011 ).
Η ποιότητα ζωής εάν και έχει μελετηθεί πολύ από αρκετούς ερευνητές και έχει αρχίσει να συζητείται και να ερευνάται πριν από αρκετό χρόνο εν τούτοις δεν της έχει αποδοθεί ένας επακριβής ορισμός. Προσεγγίζεται σημειολογικά περιέχοντας έννοιες όπως η σωματική και η κοινωνική ευεξία .
Ο Fallowfield δίνει μια προσέγγιση μέσα από τρεις διαστάσεις:
• τη σωματική ευεξία του ατόμου
• τη ψυχική ευεξία
• την κοινωνική ευεξία. (Μπελλάλη, 2007/ Υφαντόπουλος & Σαρρής, 2001)
Για την Ποιότητα Ζωής, ο ΠΟΥ δίνει μια προσέγγιση ορίζοντάς την ως «οι ατομικές αντιλήψεις των ανθρώπων για τη θέση τους στη ζωή υπό το πρίσμα του πολιτισμικού πλαισίου στο οποίο ζούνε και σε σχέση με τους στόχους, τις προσδοκίες και τα ενδιαφέροντα τους».
Η υγεία δηλαδή σε συσχέτιση με τις σωματικές και ψυχοκοινωνικές λειτουργίες του ανθρώπου. (Symeou Konstantinou etal, 2018)
Εδώ να σημειώσουμε ότι από τον ΠΟΥ η υγεία ορίζεται ως «η κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας του ατόμου και όχι απλώς η έλλειψη κάποιας νόσου».
Η αξιολόγηση για την υγεία γίνεται μέσα από την μέτρηση της ΠΖ και περιλαμβάνει εκτός από τη συχνότητα και τη σοβαρότητα μιας νόσου και τις μεταλλάξεις της. Σημαντική παράμετρος αξιολόγησης είναι και η ευεξία του ατόμου.
Όπως και στην ΕΕ έτσι και στην ΠΖ, οι παράγοντες επιρροής χωρίζονται σε αντικειμενικούς και υποκειμενικούς.
Στην πρώτη ομάδα ανήκουν ο τρόπος ζωής, η υγεία, η σωματική ευεξία, η σωματική ικανότητα, ο μισθός και ο τρόπος διαβίωσης και θεωρούνται πολύ σημαντικοί παράγοντες για την ΕΕ και την ΠΖ.
Η υποκειμενικότητα φαίνεται να επηρεάζεται από την επιθυμία και την ικανοποίηση των αναγκών των ατόμων, την ικανοποίηση από την ίδια τη ζωή, το αίσθημα ολοκλήρωσης που αισθάνεται κάποιος και την αυτοεκτίμηση που τον διακρίνει. (Σαρρής και συν., 2018; Νάκου, 2001)
Όσον αφορά στους επαγγελματίες υγείας, το άγχος, η κούραση, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, η επαγγελματική εξουθένωση, η κακή σωματική και φυσική κατάσταση επιδρούν αρνητικά στην ποιότητα της ζωής τους και εν συνεχεία επηρεάζουν αρνητικά την επαγγελματική τους ζωή. (Συμεού, 2017)
Θετική επίδραση έχουν οι καλές σχέσεις με τους συναδέλφους, η αίσθηση ασφάλειας, η παροχή των απαραίτητων μέτρων προστασίας και η αναγνώριση του έργου από τους ασθενείς, τους προϊστάμενους και την πολιτεία.
Η ποιότητα της εργασιακής ζωής απασχολεί πλέον για έρευνα την επιστημονική κοινότητα. Αυτό συμβαίνει διότι η ολιστική ευημερία των εργαζομένων δεν είναι μόνο συνδεδεμένη με το ύψος του μισθού και την ασφάλεια στην εργασία όπως παλιότερα αλλά με την ικανοποίηση των εργαζομένων γενικά.
Οι οργανισμοί προσπαθούν να εξασφαλίσουν τα όρια εργασίας σε σχέση με το ύψος των καθηκόντων που ανατίθενται σεβόμενη και την προσωπική ζωή του εργαζομένου εξασφαλίζοντας ότι θα έχει ελεύθερη προσωπική ζωή για άλλες δραστηριότητες που συμβάλουν στην καλυτέρευση της ΠΖ και αυτό θα έχει προέκταση στην συνεχή εξέλιξη του ανθρώπου επαγγελματικά και προσωπικά.
Η ποιότητα της εργασιακής ζωής ορίζεται από τους Moorhead και Griffin, ως την ικανότητα των ανθρώπων να ικανοποιούν προσωπικές τους ανάγκες, μέσα από αυτά που αποκομίζουν στην εργασία τους.
Ο Brooks το 2004, θεώρησε ότι η ποιότητα της εργασιακής ζωής των νοσηλευτών σχετίζεται με την ικανοποίηση των προσωπικών τους αναγκών (Wangetal, 2020).
2.2 Ιστορική αναδρομή
Η ποιότητα ζωής φαίνεται να απασχολεί τους ανθρώπους από την αρχαιότητα, ο Αριστοτέλης μιλάει για το ευ ζην και το ευ πράττειν κάνοντας μια σύμπτυξη των λέξεων και δημιουργώντας την «ευδαιμονία», δηλαδή το αυτάρκες αγαθό, που αποτελεί το στόχο του ανθρώπου για την τελειότητα. (Σύγγραμμα Αριστοτέλη Ηθικά Νικομάχεια)
Η ποιότητα της ζωής στη σύγχρονη εποχή άρχισε να διερευνάται τη δεκαετία του ΄60 και στην ιατρική κοινότητα λίγο αργότερα (1966). Αιτία ήταν η αλματώδης αύξηση της ιατρικής τεχνολογίας και η προσφερόμενη ποιότητας ζωής στους ασθενείς (Pennacchinietal, 2011).
Στη συστηματική ανασκόπηση άρχισε να ερευνάται τη δεκαετία του 70 πώς διάφορα γεγονότα έχουν επίδραση στην ΠΖ. (Αργέντου, 2009) Στην συνέχεια σε πολλά επαγγελματικά και ερευνητικά πεδία η ΠΖ γίνεται αντικείμενο μελέτης με σκοπό την εις βάθος διερεύνησή της και την ανάδειξη των παραγόντων που την επηρεάζουν.
2.3 Σχετιζόμενη με την Υγεία Ποιότητα Ζωής και την Επαγγελματική Εξουθένωση.
Το Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης, αποτελεί μεγάλο παράγοντα αρνητικής επίδρασης στην ΠΖ του ανθρώπου και την ψυχική του υγεία. Επιπλέον, έχει αρνητικό αντίκτυπο και στη σωματική υγεία, αυξάνοντας τη νοσηρότητα και τις ψυχοσωματικές διαταραχές.
Ο συσχετισμός με την ανάπτυξη σακχαρώδους διαβήτη, διαταραχές ύπνου, μυοσκελετικούς πόνους, μείωση της γονιμότητας και αύξηση της θνησιμότητας από όλους τους παράγοντες όπως εμφράγματα, κρίσεις πανικού, δυσλιπιδαιμία, χρόνια κατάθλιψη και αλκοολισμός είναι συχνά φαινόμενα. Έχει υποστηριχθεί ότι το Burnout είναι παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου της καρδιάς (Melamed, Kushnir & Shirom, 1992).
Για να προστατεύονται οι εργαζόμενοι και να εξασφαλίζεται ένα καλό επίπεδο ΠΖ, είναι σημαντικό να υπάρχει μέριμνα από τη κυβέρνηση και τις διοικήσεις των φορέων, οργανισμών, νοσοκομείων, για την πρόληψη του Συνδρόμου Επαγγελματικής Εξουθένωσης ή και την αντιμετώπιση του.
Η Σχετιζόμενη με την Υγεία Ποιότητα Ζωής, είναι μία θεωρία με πολλές διαστάσεις. Για τη μέτρησή της πρέπει να γίνει μια προσέγγιση στον ορισμό της και τις αλληλοεπιδρώμενες έννοιες που περιέχει. Η λεπτομέρεια του ορισμού είναι αυτή που θα ελαττώσει την παρερμηνεία των αποτελεσμάτων της μελέτης. Η μέτρηση της ΠΖ σαν πολυδιάστατη έννοια μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους, σύμφωνα με τους στόχους της έρευνας και της διάστασης που θα επιλεγεί. (Υφαντόπουλος & Σαρρής, 2001)
Η ΣΥΠΖ αναφέρεται σε ασθενείς και το πως αντιλαμβάνονται τη θεραπευτική προσέγγιση. Η προσέγγιση δεν σταματά μόνο στη σωματική θεραπεία αλλά εμπεριέχει την ψυχολογική – συναισθηματική προσέγγιση που δέχεται στο πως λειτουργεί θεραπευτικά. Μέσα από αυτές τις προσεγγίσεις δημιουργούνται ασάφειες και σε συνδυασμό με την υποκειμενικότητα είναι δύσκολο να προσδιοριστούν επακριβώς.
Έτσι η λειτουργικότητα του ατόμου αποδίδεται μέσα από τρεις διστάσεις:
Α) την υποκειμενική εκτίμηση της σωματικής και ψυχικής λειτουργικότητας του ατόμου
Β) την επίδραση της γενικής υγείας στη λειτουργικότητα του ανθρώπου
Γ) το πως η γενική (σωματική – ψυχική) λειτουργικότητα δρα θετικά ή αρνητικά ώστε το άτομο να εκπληρώσει τους στόχους που επιθυμεί.
Η ΣΥΠΖ αποτελεί μία κυμαινομένη έννοια που επηρεάζεται από γεγονότα της ζωής του ατόμου. Σημαντικό ρόλο παίζουν η βελτίωση των συνηθειών του ατόμου πχ οι αλκοολικοί και οι καπνιστές επιβαρύνουν την ποιότητα ζωής τους, οι θεραπευτικές προσεγγίσεις με νέες έρευνες, οι επιστημονικές εξελίξεις με την πρόοδο της τεχνολογίας, η πολιτική υγείας που χαράζει η κάθε χώρα και την προτεραιότητα που θέτει για το εάν η ποιότητα ζωής του λαού της θα βελτιωθεί ή όχι. (Δημητρόπουλος και συν, 2015)
Επιπλέον, άλλοι συντελεστές που έχουν επίπτωση στην ΠΖ είναι το εισόδημα, το μορφωτικό επίπεδο (η εκπαίδευση που δέχεται το άτομο), το επάγγελμα και οι συνθήκες εργασίας, ο τόπος διαμονής και η κατοικία, οι διατροφικές συνήθειες, οι κοινωνικές σχέσεις, οι συνήθειες και ο τρόπος ζωής του ατόμου, η κατάσταση υγείας και η ποιότητα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. (Σαρρής και συν., 2018).
2.4 Ερωτηματολόγια μέτρησης της Σχετιζόμενης με την Υγεία Ποιότητα Ζωής
Η μέθοδος μέτρησης της ΣΠΖ βασίζεται στους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς παράγοντες. Επομένως οι μετρήσεις θα γίνουν πάνω σε αυτές.
Οι αντικειμενικές μετρήσεις υπολογίζονται σε γεγονότα τα οποία είναι μετρήσιμα και υπαρκτά, π.χ. το ποσοστό αναπηρίας λόγω κάποιας νόσου. Οι υποκειμενικές μετρήσεις, έχουν να κάνουν ως επί το πλείστων στις αναφορές του ατόμου σχετικά με την ψυχολογική και συμπεριφορική κατάστασή του, όπως όμως τη βλέπει το ίδιο το άτομο, ενώ συχνά συγκλίνουν με τη θέση του ατόμου στην κοινωνία.
Η επιστημονική της μέτρηση πρέπει να περιλαμβάνει συγκεκριμένες μεθόδους και τα ερωτηματολόγιά της οφείλουν να προσαρμόζονται σε συγκεκριμένες απαιτήσεις για την συλλογή ασφαλών δεδομένων.
Η πρώτη προϋπόθεση είναι να έχει δοθεί ένας ορισμός, πάνω στον οποίο θα βασιστεί η έρευνα. Το ζητούμενο είναι η παρουσίαση ενός εύκολου ερωτηματολογίου με σαφές ερωτήσεις, αισθητικά όμορφο και εύκολο στην ανάγνωση που θα επιδιώκει τη γρήγορη συμπλήρωσή του χωρίς απορίες ή χρονοβόρες μεγάλες απαντήσεις.
Η εγκυρότητα του ερωτηματολογίου και η αξιοπιστία του γίνεται μέσα από τεχνικούς ελέγχους. (Υφαντόπουλος & Σαρρής 2001)
Περιληπτικά αναφέρονται πιο κάτω μερικά ερωτηματολόγια που έχουν χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση της ΣΥΠΖ:
• Ερωτηματολόγια WHOQOL-100 & WHOQOL-BREF
Τα ερωτηματολόγια που δημιουργήθηκαν από τον ΠΟΥ, WHOQOL-100 και WHOQOLBREF, έχουν μεταφραστεί σε 29 γλώσσες και είναι ένα πολυδιάστατο εργαλείο που έχει σαν σκοπό να αναδείξει τις αντιλήψεις ενός ατόμου, σχετικά με τη θέση του στη ζωή και το πως η κοινωνική κουλτούρα και οι αξίες που έχει αποκτήσει, επηρεάζουν τους στόχους, τις προσδοκίες, τα ιδανικά και τις ανησυχίες του. (WHO, 2012)
Η μετάφραση στα ελληνικά έγινε σε 26 ερωτήσεις και οι επόμενες τέσσερις ερωτήσεις που προστέθηκαν έγιναν ώστε το ερωτηματολόγιο να προσαρμοστεί στα ελληνικά κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα. (Ginieri-Coccossisetal 2012)
• Ερωτηματολόγιο Short Form 36
Το ερωτηματολόγιο Short Form 36 χρησιμοποιείται συχνά για τη μέτρηση της ποιότητας ζωής στα αναπτυγμένα κράτη της ΗΠΑ και της Ευρώπης. Στο σύνολο είναι 36 ερωτήσεις όπως φαίνεται και από τον τίτλο του ερωτηματολογίου. (Υφαντόπουλος & Σαρρής, 2001)
Οι ερωτήσεις είναι γενικές, αφορούν στην υγεία και χωρίζονται σε 8 κλίμακες:
α) σωματική λειτουργικότητα
β) ρόλος-σωματικός
γ) σωματικός πόνος
δ) γενική υγεία
ε) ζωτικότητα
στ) κοινωνική λειτουργικότητα
ζ) ρόλος συναισθηματικός
η) ψυχική υγεία.
Στην Ελλάδα, το SF-36 έχει χρησιμοποιηθεί αρκετές φορές με επιτυχία σε πολλές έρευνες και έχει αποδείξει υψηλή αξιοπιστία και εγκυρότητα. (Σαρρής και συν., 2018)
Από τα πλεονεκτήματα του SF-36, είναι η ταυτόχρονη καταχώρησης της φυσικής και πνευματικής κατάστασης του συμμετέχοντα στην έρευνα. (Υφαντόπουλος, 2007)
• Ερωτηματολόγιο EQ-5D
Το EQ-5D είναι ένα όργανο γενικής χρήσης έχοντας ως πλεονεκτήματα του τα υψηλά ποσοστά συμπλήρωσης, την αξιοπιστία και την εγκυρότητά του. Αποτελείται από δύο συστήματα: το περιγραφικό σύστημα (Descriptive System) και την οπτική αναλογική κλίμακα (VAP scale).
Το Descriptive Systems αποτελείται από πέντε διαστάσεις:
α) η κινητικότητα
β) οι καθημερινές δραστηριότητες
γ) η αυτοεξυπηρέτηση
δ) ο πόνος ή η δυσφορία
ε) το άγχος ή η κατάθλιψη.
Η οπτική αναλογική κλίμακα είναι μία εκατοντάβαθμη ψυχομετρική κλίμακα 20 εκατοστών, και αφορά στην αυτοβαθμολόγηση της κατάστασης υγείας, με το 0 να αποτελεί απάντηση για την χειρότερη δυνατή κατάσταση υγείας. (Παπαδόπουλος και συν., 2007)
• Ερωτηματολόγιο EQ-15D
Το ερωτηματολόγιο EQ-15D αποτελείται από δεκαπέντε διαστάσεις και είναι ιδανικό για μελέτες που αφορούν κοινωνικά γεγονότα. Είναι σημαντικό εργαλείο για μέτρηση της ΠΖ.
Οι διαστάσεις του ερωτηματολογίου αφορούν βασικές λειτουργίες του οργανισμού και δραστηριότητες ατόμου. Αυτές είναι :
Όραση,
Ακοή,
Αναπνοή,
Ύπνος,
Φαγητό,
Ομιλία,
Αφόδευση,
Συνήθεις δραστηριότητες,
Νοητικές λειτουργίες,
Συμπτώματα,
Κατάθλιψη,
Ψυχολογικό στρες,
Σεξουαλική ικανότητα. (Υφαντόπουλος, 2001)
Το ερωτηματολόγιο έχει μεταφραστεί στην ελληνική γλώσσα και αποτελεί ένα εξαιρετικό εργαλείο εάν συνδυαστεί με κάποιο άλλο για την διεύρυνση της ΕΕ, διότι η επαγγελματική εξουθένωση επηρεάζει πολλούς τομείς των ανθρώπινων λειτουργειών και δραστηριοτήτων επιπλέον κάθε άτομο αντιδρά διαφορετικά στην εμφάνιση των συμπτωμάτων του συνδρόμου της ΕΕ.
• Nottingham Health Profile 47
Το Nottingham Health Profile έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Είναι εύχρηστο και έχει υψηλή αξιοπιστία και εγκυρότητα. Ξεχωρίζει γιατί δεν ρωτάει ευθέως το άτομο για τα προβλήματα υγείας του και με αυτό τον τρόπο μπορεί να αλιεύσει άτομα υψηλού κινδύνου που τα ίδια δεν έχουν αντιληφθεί ότι τα συμπτώματα τους σχετίζονται με κάποια ασθένεια. (Βιδάλης & Συγγελάκης, 2000)
Συνεπώς αξιολογεί υποκειμενικά την κατάσταση υγείας των ανθρώπων σε σωματικό, ψυχικό και κοινωνικό επίπεδο. Χωρίζεται σε δύο τμήματα, το πρώτο περιλαμβάνει 38 ερωτήματα, τα οποία κατηγοριοποιούνται σε έξι διαστάσεις:
Κινητικότητα – Ενεργητικότητα,
Πόνος,
Συναισθηματικές Αντιδράσεις,
Ύπνος,
Κοινωνική απομόνωση,
Σωματική Κίνηση.
Οι επόμενες ερωτήσεις έχουν σαν θέμα την καθημερινότητα του ατόμου και αποτελούνται από επτά τομείς:
Εργασία,
Νοικοκυριό,
Κοινωνική ζωή,
Οικογενειακή Ζωή,
Σεξουαλικότητα,
Ιδιαίτερα Ενδιαφέροντα,
Διακοπές.
Τέλος, όλα τα ερωτηματολόγια έχουν χρησιμοποιηθεί για τη μέτρηση της Ποιότητας Ζωής στους Επαγγελματίες Υγείας. Αναφορικά με έρευνες που έγιναν βασισμένες σε αυτά τα εργαλεία και σύμφωνα με τα αποτελέσματα που εξήχθησαν από τις απαντήσεις, συμπεραίνεται ότι η Ποιότητα Ζωής στους Επαγγελματίες Υγείας είναι από μέτρια ως κακή, και η ψυχική τους κατάσταση είναι σε χειρότερο επίπεδο από αυτό της σωματικής τους υγείας, ενώ παρουσιάζονται έντονα συναισθήματα κόπωσης και εξουθένωσης. ( Moradi, Maghaminejad & Azizi-Fini, . , Suleimanetal, 2019., Σαρρής και συν, 2018)
Συνεχίζεται…
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Πρώτο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Δεύτερο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Τρίτο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Τέταρτο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΖΥΓΟΥΡΗΣ Κ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΑΘΗΝΑ 2022
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
