Κριερής Δημήτριος
Αξιωματικός ΕΛ.ΑΣ.
Μaster Διαχείρισης Κρίσεων Μαζικών Καταστροφών και Επειγουσών Καταστάσεων
Διαχείριση Πληροφορίας
Σε ένα συμβάν μαζικών απωλειών ζωής, ο όγκος της πληροφορίας σχετικά με τους νεκρούς και τους αγνοούμενους είναι πολύ μεγάλος και οι διάφοροι εμπλεκόμενοι συνιστούν πολλά και ετερογενή κοινά με αποτέλεσμα η διαχείριση της πληροφορίας να ανάγεται σε ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα.
Καταρχήν πρέπει να υπάρχει ροή πληροφορίας ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς ώστε να ενημερώνονται για τα διάφορα στάδια τις επιχείρησης.
Επιπλέον οι πιέσεις για άμεση και ακριβή πληροφόρηση από τα Μ.Μ.Ε. και τους συγγενείς είναι πολύ έντονες.
Επειδή η διαχείριση πληροφορίας και η γενικότερη επικοινωνιακή διαχείριση ενός περιστατικού αποτελεί ένα πολύ μεγάλο σκέλος που συντρέχει με όλα τα παραπάνω στάδια, στην παρούσα παράγραφο δε δύναται να εξαντληθεί το αντικείμενο, ωστόσο θίγονται ακροθιγώς κάποια βασικά σημεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη Δ.Μ.Α.Ζ (Διαχείριση Μαζικών Απωλειών Ζωής).
Κατά πρώτο λόγο, οι αυξημένες ανάγκες επικοινωνίας όπως έχει φανεί και από την εμπειρία, δημιουργούν προβλήματα στις υπάρχουσες δομές, όπως είναι η κινητή τηλεφωνία, το ασύρματο δίκτυο κ.ο.κ. (U.K. Home Office, 2004).
Για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που θα προκύψουν είναι απαραίτητο, εκ των προτέρων, να υπάρχει ένα σχέδιο επικοινωνιών που θα καθορίζει τις στρατηγικές και τις τεχνικές επικοινωνίας που θα χρησιμοποιηθούν, θα προσδιορίζει τους πόρους που θα απαιτηθούν μαζί με εναλλακτικές λύσεις για τα προβλήματα που θα προκύψουν, θα ορίζει τους υπεύθυνους επικοινωνίας και θα περιλαμβάνει σχεδιαγράμματα με τη ροή της πληροφορίας προς όλα τα κοινά (Φαλάρας, 2011).
Τα Μ.Μ.Ε. μπορούν να συμβάλλουν στην καλύτερη πληροφόρηση ωστόσο μπορούν και να οξύνουν τις στρεβλώσεις. Αναμφισβήτητα η σωστή πληροφόρηση των δημοσιογράφων οδηγεί και στην αποτελεσματικότερη πληροφόρηση του κοινού. (P.A.H.O. και W.H.O., 2006)
Ωστόσο οι πληροφορίες θα πρέπει να δίνονται με φειδώ και μόνο όταν το αποφασίσουν οι αρμόδιες αρχές. Για παράδειγμα, δε θα πρέπει να δίνονται πληροφορίες για τα θύματα στα Μ.Μ.Ε. πριν την ενημέρωση των συγγενών. Οι συγγενείς δεν πρέπει να μαθαίνουν από τα μέσα ότι έχουν χάσει ένα δικό τους άνθρωπο, αλλά κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και με την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη (Interpol, 2009).
Για το λόγο αυτό, κρίνεται σκόπιμη η εγκαθίδρυση στο χώρο της καταστροφής ενός κέντρου επικοινωνίας από όπου θα γίνεται όλη η διακίνηση των πληροφοριών. Οι εγκαταστάσεις πρέπει να επιλεγούν, ώστε να παρέχουν στους δημοσιογράφους την εύκολη πρόσβαση και την τεχνική υποστήριξη (Φαλάρας, 2011).
Εξίσου σημαντική είναι και η δημιουργία ενός ξεχωριστού κέντρου για την ενημέρωση των συγγενών των αγνοουμένων και των νεκρών.
Στο κέντρο αυτό θα πρέπει να υπάρχει μια λίστα με τα επίσημα ονόματα των νεκρών και μια λίστα με τα ονόματα των αγνοουμένων, τα οποία θα προέρχονται από τις αρμόδιες επίσημες πηγές. Στο κέντρο αυτό, μπορούν να γίνονται και οι διευθετήσεις για την έκδοση των πιστοποιητικών θανάτου (Ρ.Α.Η.Ο. και W.H.O., 2006).
Ψυχολογικές Επιπτώσεις
Το ζήτημα των ψυχολογικών επιπτώσεων από μια μαζική καταστροφή καθώς και οι μέθοδοι αντιμετώπισης έχουν ερευνηθεί ευρέως και αποτελούν ένα ξεχωριστό επιστημονικό κομμάτι το οποίο δε θα μπορούσε να εξαντληθεί στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας.
Συνοπτικά αναφέρεται ότι η ύπαρξη πολλών θυμάτων μετά από μια καταστροφή δημιουργεί ανασφάλεια και φόβο στον πληθυσμό, αισθήματα που οξύνονται με την ανυπόστατη απειλή της διάδοσης επιδημιών, επικίνδυνων για τη δημόσια υγεία.
Ταυτόχρονα η κοινωνία που έχει πληγεί από την καταστροφή παρουσιάζει το αίσθημα της θλίψης και της απελπισίας και το φορτισμένο ψυχολογικά κλίμα μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές που δύσκολα μπορεί να είναι ελέγξιμες. Αυτές οι καταστάσεις απαιτούν τις απαραίτητες ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις για την κοινότητα αλλά και το κάθε άτομο χωριστά (Ρ.Α.Η.Ο. και W.H.O., 2006).
Όσοι οριστούν υπεύθυνοι επικοινωνίας θα πρέπει να διακρίνονται από συγκεκριμένα προσόντα και χαρακτηριστικά, τα οποία όμως αποτελούν ξεχωριστή θεματική και δε θα αναλυθούν στην παρούσα μελέτη.
Η ύπαρξη στρες σε όλους τους εμπλεκόμενους είναι μια απόλυτα φυσιολογική αντίδραση. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις, το στρες αυτό μπορεί να μετατραπεί σε ψυχολογική διαταραχή με σοβαρές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία των ατόμων (Brock, 2005).
Η ανάπτυξη μετατραυματικής ψυχοπαθολογίας μετά από έκθεση σε μία ιδιαίτερα ψυχο-τραυματική εμπειρία εξαρτάται από τα προσωπικά βιώματα και βιογραφικά χαρακτηριστικά του ατόμου, από τα χαρακτηριστικά του γεγονότος, και από τα χαρακτηριστικά του μετα-τραυματικού περιβάλλοντος.
Οι πιο επικίνδυνες ομάδες για την ανάπτυξη και διατήρηση μετακαταστροφικών αντιδράσεων είναι: οι άμεσοι συγγενείς των νεκρών, οι επαγγελματίες ή εθελοντές που ασχολήθηκαν με την διάσωση, τα γηραιά άτομα, τα πολύ νεαρά παιδιά, οι θηλάζουσες και εγκυμονούσες γυναίκες, αλλοδαποί ιδιαίτερα αυτοί που δεν γνωρίζουν την τοπική γλώσσα, και τελικά οι άρρωστοι και τα άτομα με ειδικές ανάγκες (Μπεργιαννάκη, 2007).
Στην παρέμβαση χρησιμοποιούνται εκπαιδευμένοι μη ειδικοί ψυχοθεραπευτές (δηλαδή δεν απαιτείται υψηλά ειδικευμένο προσωπικό), και δίνεται έμφαση στην υποχώρηση των συμπτωμάτων και όχι στον επαναπροσδιορισμό της προσωπικότητας του πληγέντος (Μπεργιαννάκη, 2007).
Η Δ.Μ.Α.Ζ. ασκεί, επίσης, μεγάλη πίεση και στους διασώστες, οι οποίοι μπορεί να αποτελέσουν και θύματα κατά τη διάρκεια του καθήκοντος, όπως συνέβη και στο τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη.
Επίσης, οι διασώστες θα έχουν να αντιμετωπίσουν δύο συγκρουόμενα καθήκοντα: από τη μία τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν σύμφωνα με την εκπαίδευση και το σχεδιασμό του φορέα τους για τη διεκπεραίωση της επιχείρησης και από την άλλη, τις συναισθηματικές εξάρσεις και τις ανάγκες πληροφόρησης των συγγενών των θυμάτων και αγνοουμένων (London Resilience Team, 2007).
Για το λόγο αυτό, οι συγγενείς και οι θρηνούντες θα πρέπει να βρίσκονται μακριά από τον τόπο του συμβάντος ώστε να μην δυσχεραίνουν με τον ανθρώπινο πόνο τους το έργο των διασωστών. Για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν οι διασώστες σε ένα τόσο στρεσογόνο περιβάλλον, είναι απαραίτητη η κατάλληλη προετοιμασία των διασωστών μέσα από ασκήσεις και σωστή εκπαίδευση. Η ορθότερη γνώση της αποστολής του, δημιουργεί και μικρότερο στρες στο διασώστη (Interpol, 2009).
Σύνοψη Κεφαλαίου
Η Δ.Μ.Α.Ζ., αποτελεί ένα πεδίο που πρόσφατα έχει αρχίσει να γίνεται αντικείμενο μελέτης επιστημονικών φορέων. Η διαδικασία ξεκινά αφού ολοκληρωθεί η διάσωση και 49 διαλογή των επιζώντων και δοθούν οι απαραίτητες ιατρικές παροχές στους τραυματίες.
Το γεγονός ότι η διαχείριση των θανόντων δεν αποτελεί την προτεραιότητα των σωστικών συνεργείων, δε σημαίνει πως δεν απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα και αποτελεσματικό σχεδιασμό.
Η Δ.Μ.Α.Ζ. περιλαμβάνει την περισυλλογή των σορών των θυμάτων από τον τόπο του ατυχήματος αφού έχουν χαρακτηριστεί από τις ιατρικές υπηρεσίες ως νεκροί, την προσωρινή συγκέντρωση και φύλαξη τους σε συγκεκριμένο χώρο που έχει οριστεί από τους αρμόδιους φορείς, τη μεταφορά τους στο νεκροτομείο όπου ολοκληρώνεται η διαδικασία αναγνώρισης και την απόδοση τους στους συγγενείς.
Για να μπορέσουν όλα τα παραπάνω να πραγματοποιηθούν με σεβασμό στη μνήμη των νεκρών αλλά και με σεβασμό απέναντι στους συγγενείς των θανόντων, θα πρέπει να τηρηθούν οι βασικές αρχές ανθρώπινης αξιοπρέπειας και να υπάρξει ιδιαίτερη μέριμνα για την ψυχολογική υποστήριξη των διασωστών και των συγγενών των θυμάτων.
Τέλος, επειδή στη Δ.Μ.Α.Ζ. εμπλέκονται πολλοί φορείς, είναι απαραίτητο να υπάρχει εκ των προτέρων ενιαίος σχεδιασμός και να έχουν διασαφηνιστεί απόλυτα οι αρμοδιότητες και οι ενέργειες των εμπλεκομένων.
Τα περισσότερα σχέδια που έχουν αναπτυχθεί διεθνώς, έχουν εκπονηθεί από τοπικούς φορείς βάσει του δυναμικού, των μέσων και των υποδομών που διαθέτουν και βάσει των εθνικών οδηγιών και των προδιαγραφών που τίθενται διεθνώς από παγκόσμιους επιστημονικούς φορείς και οργανισμούς.
Δεδομένου ότι μαζικές καταστροφές μπορούν να συμβούν οπουδήποτε και οποτεδήποτε, η Ελλάδα οφείλει να προβεί στον ανάλογο σχεδιασμό Δ.Μ.Α.Ζ. Στα επόμενα κεφάλαια παρουσιάζονται οι κύριοι εθνικοί εμπλεκόμενοι φορείς καθώς και ο σχεδιασμός για τα συμβάντα μαζικών απωλειών ζωής που έχει αναπτυχθεί στη χώρα τα τελευταία χρόνια.
Κριερής Δημήτριος
Αξιωματικός ΕΛ.ΑΣ.
Μaster Διαχείρισης Κρίσεων Μαζικών Καταστροφών και Επειγουσών Καταστάσεων
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
