Διαχείριση κινδύνου κόπωσης για τους πρώτους ανταποκριτές (Μέρος Πρώτο)

Κόπωση

Η κόπωση έχει περιγραφεί ως μια πολυδιάστατη κατασκευή, που επηρεάζει τη συνολική κατάσταση ολόκληρου του οργανισμού, και συνδέεται με φυσικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικοοικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες (Barker & Nussbaum, 2011· Saito, 1999).

Βραχυπρόθεσμα, η κόπωση στον χώρο εργασίας σχετίζεται με μειωμένη απόδοση, χαμηλότερη παραγωγικότητα, ελλείψεις στην ποιότητα της εργασίας και αυξημένη συχνότητα ατυχημάτων και ανθρώπινων λαθών. Προς επιβεβαίωση αυτού, πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση έδειξε ότι η κόπωση αποτελεί ένα συχνό ζήτημα στη σχέση μεταξύ ανθρωπίνων παραγόντων και ποιότητας στη βιομηχανική παραγωγή (Kolus et al., 2018)· η κόπωση μπορεί να εξηγήσει έως και το 42% της διακύμανσης των ελλείψεων στην ποιότητα (Yung et al., 2020).

Μακροπρόθεσμα, η κόπωση μπορεί να οδηγήσει σε εξασθενημένη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία, όπως μυαλγία, σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και επαγγελματική εξουθένωση (Kajimoto, 2007). Η κόπωση μπορεί επίσης να αποτελέσει πρόδρομο παράγοντα για ΕΜΣΔ – εργονομικές μυοσκελετικές διαταραχές (Iridiastadi & Nussbaum, 2006).

Η κόπωση έχει διαφορετικές θεσμοθετημένες έννοιες μεταξύ επιστημονικών ομάδων, και όχι τυχαία δεν υπάρχει ένας σύντομος και ευρέως αποδεκτός ορισμός. Για χρόνια οι επιστήμονες αναζητούν, χωρίς επιτυχία, έναν ενιαίο ορισμό της κόπωσης (Aaronson et al., 1999). Ένας ενιαίος και ίσως δογματικός ορισμός – αν και βολικός για την επιστημονική μελέτη – μπορεί να επιβεβαιώσει τις προκαταλήψεις μας και να παρερμηνεύσει την πραγματικότητα της κόπωσης (Marino et al., 2011).

Παράδειγμα αυτού είναι η εσφαλμένη χρήση της «θεωρίας του γαλακτικού οξέος», ένα φαινόμενο που επιμένει παρά τις σύγχρονες αδυναμίες στην κατανόηση της μεταβολικής οξέωσης (Marino et al., 2011). Επιπλέον, δεδομένης της πολύπλοκης περίσσειας μηχανισμών στα βιολογικά συστήματα, ένας μόνο μηχανισμός είναι απίθανο να εξηγεί την κόπωση κάτω από όλες τις συνθήκες.

Κατά συνέπεια, όπως πρότειναν οι Weir et al. (2006), η αναζήτηση μιας «μεγάλης ενοποιητικής θεωρίας» για την κόπωση, στηριζόμενης σε διάφορες προσεγγίσεις, μπορεί να είναι μάταιη.

Ένας μόνο ορισμός δεν μπορεί να περιγράψει την περίπλοκη αλληλεπίδραση βιολογικών διεργασιών, συμπεριφορικών εκδηλώσεων και ψυχοκοινωνικών φαινομένων (Aaronson et al., 1999)· και μια μόνο θεωρία δεν μπορεί να εξηγήσει όλες τις παρατηρήσεις της μείωσης της απόδοσης (Weir et al., 2006).

Ίσως η ενσωμάτωση διαφορετικών προοπτικών και επιστημών να οδηγήσει σε καλύτερη κατανόηση.

Ιστορικές και σύγχρονες προσεγγίσεις

Η ολοκληρωμένη προσέγγιση για την κόπωση έχει αναγνωριστεί εδώ και καιρό.
Ο Ash (1914) δήλωσε: «Η κόπωση είναι ένας συνολικός όρος που στη μεγαλύτερη εφαρμογή του περιλαμβάνει όλες εκείνες τις άμεσες και προσωρινές αλλαγές, λειτουργικές ή οργανικές, που λαμβάνουν χώρα μέσα σε έναν οργανισμό ή σε οποιοδήποτε από τα επιμέρους μέρη του ως άμεσο αποτέλεσμα των δικών του προσπαθειών και που τείνουν να παρεμποδίσουν ή να αναστείλουν τις μελλοντικές δραστηριότητες του οργανισμού».

Τελικά, αυτή η ολοκληρωμένη προσέγγιση, όπως υποστήριξαν οι Marino et al. (2011), μπορεί να οδηγήσει σε ένα νέο εννοιολογικό τοπίο για καλύτερη κατανόηση της αιτιολογίας και πιθανών παρεμβάσεων για τη μείωση, πρόληψη ή ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της κόπωσης.

Σχετικά με την αιτιολογία, η Evengård (2007) πρότεινε ότι βιολογικά και ψυχολογικά δεδομένα θα μπορούσαν να συναναλυθούν με κοινωνικά δεδομένα και περιβαλλοντικούς παράγοντες πιθανής επιρροής της παθολογίας.

Ορισμός CRE-MSD για την εργασιακή κόπωση

Το 2012, το Κέντρο Ερευνητικής Εξειδίκευσης για την Πρόληψη Μυοσκελετικών Διαταραχών του Οντάριο (CRE-MSD) συγκάλεσε εργαστήριο για την κριτική αξιολόγηση της επαγγελματικής κόπωσης από διαφορετικές επιστημονικές προοπτικές.

Οι ειδικοί κατέληξαν ότι:

• η κόπωση είναι μια ισορροπία ανασταλτικών και διευκολυντικών επιδράσεων,
• δεν υπάρχει μοναδικός βιοδείκτης που να καθορίζει την έκβαση,
• η κόπωση μπορεί να είναι προβληματική μόνο σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες κινδύνου,
• η κόπωση μέσα σε μια ημέρα επηρεάζει την απόδοση και την ποιότητα της εργασίας, ενώ η κόπωση που συσσωρεύεται σε πολλές ημέρες σχετίζεται με μακροπρόθεσμα προβλήματα υγείας.

Με βάση αυτά, αναπτύχθηκε ο ευρύς ορισμός:

Η κόπωση είναι μια διαδικασία που οδηγεί σε εξασθένηση της ευεξίας, της ικανότητας και/ή της απόδοσης ως αποτέλεσμα της (εργασιακής) δραστηριότητας.
— CRE-MSD (Yung, 2016)

Είδη κόπωσης

Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση εξετάζει την κόπωση σε πολλές μορφές. Τα είδη κόπωσης ταξινομούνται ως εξής:

1. Γνωστική κόπωση
2. Φυσική κόπωση
3. Αντιληπτική κόπωση (π.χ. οπτική)
4. Συναισθηματική κόπωση (π.χ. κόπωση συμπόνιας)
5. Burnout (επαγγελματική εξουθένωση)

Ακολουθούν οι λεπτομερείς ορισμοί:

1. Γνωστική κόπωση

Αφορά μειώσεις στην ικανότητα επεξεργασίας πληροφοριών λόγω νοητικού φόρτου. Προκαλεί αποτυχία εκτελεστικών λειτουργιών, μειωμένη παραγωγικότητα και αυξημένα λάθη. Περιλαμβάνει υπνηλία, ποιότητα/διάρκεια ύπνου, εγρήγορση, προσοχή και καταστάσεις υπερφόρτωσης ή υποφόρτωσης.

2. Φυσική κόπωση

Αφορά την αδυναμία διατήρησης της φυσικής απόδοσης. Συνδέεται με μεταβολικές διαταραχές, αποτυχία νευρομυϊκής μετάδοσης, αλλοιώσεις των μηχανισμών ακτίνης–μυοσίνης κ.λπ. Συνοδεύεται από μειωμένη δύναμη, αλλαγές στον κινητικό έλεγχο και μειωμένη ιδιοδεκτικότητα.

3. Αντιληπτική κόπωση

Π.χ. οπτική κόπωση, που προκύπτει από παρατεταμένη οπτική εργασία και όχι από νοητικό φόρτο.

4. Συναισθηματική κόπωση 

Αφορά την εξάντληση από έκθεση σε άτομα που έχουν υποστεί τραύμα. Εκδηλώνεται με εξάντληση, μειωμένη ενσυναίσθηση, ευερεθιστότητα, μειωμένη ικανοποίηση από την εργασία και αυξημένες απουσίες.

5. Burnout – Επαγγελματική εξουθένωση

Ψυχολογική ανταπόκριση στο στρες της εργασίας, με τρεις διαστάσεις: εξάντληση, κυνισμός, επαγγελματική αναποτελεσματικότητα. Είναι σωρευτικό φαινόμενο χρόνιου στρες.

Κόπωση σε επαγγέλματα πρώτης γραμμής (Πρώτοι Ανταποκριτές)

Επικράτηση και Επιπτώσεις της Κόπωσης

Λαμβάνοντας υπόψη την απώλεια παραγωγικότητας για τους εργοδότες στις ΗΠΑ, η κόπωση συνδέεται με επιπλέον κόστος 101 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κόστους οφείλεται στη μειωμένη απόδοση στην εργασία (δηλαδή στο φαινόμενο της «παρουσιομανίας») και όχι στην απουσία από την εργασία (Ricci et al., 2007).
Το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης (CFS) συνδέεται με 9,1 δισεκατομμύρια δολάρια ετήσιων απωλειών παραγωγικότητας στις ΗΠΑ (Evengård, 2007). Οι Ricci και συν. (2007) υπολόγισαν ότι η επικράτηση της κόπωσης στο εργατικό δυναμικό των ΗΠΑ είναι 37,9%.

Στη Σουηδία, η κόπωση αποτελεί κυρίαρχο σύμπτωμα σε άτομα σε αναρρωτική άδεια ή πρόωρη συνταξιοδότηση. Το κόστος αναρρωτικών αδειών και πρόωρων συνταξιοδοτήσεων ξεπερνά τα 17 δισ. δολάρια ετησίως (Evengård, 2007).

Στην Ιαπωνία, μια επιδημιολογική μελέτη κατέδειξε ότι 60% των εργαζομένων παρουσίαζαν κόπωση και πάνω από το 50% αυτών υπέφερε από χρόνια κόπωση διάρκειας τουλάχιστον 6 μηνών (Kajimoto, 2007).

Στον Καναδά, επίμονη εργασιακή κόπωση έχει αναφερθεί από το 15% των ανδρών και το 20% των γυναικών εργαζομένων (Winwood et al., 2007).

Κόπωση μεταξύ Επαγγελμάτων Πρώτων Ανταποκριτών

Εξετάζουμε την επικράτηση και/ή τη σοβαρότητα της κόπωσης σε τρία επαγγέλματα πρώτων ανταποκριτών:

• Υπηρεσίες Επείγουσας Ιατρικής (Παραϊατρικές υπηρεσίες)

• Πυρόσβεση

• Επιβολή του Νόμου (Αστυνομία)

Η κόπωση περιγράφεται (όπου υπάρχουν στοιχεία) σε 5 κατηγορίες:

• Γνωστική/νοητική κόπωση (π.χ. υπνηλία)

• Σωματική/μυϊκή κόπωση

• Συναισθηματική/συμπόνιακή κόπωση

• Αντιληπτική κόπωση (π.χ. αισθητικοκινητική, οπτική, ιδιοδεκτικότητα)

• Burnout – Επαγγελματική εξουθένωση

Παραϊατρικό Προσωπικό (EMS/Paramedics)

Γνωστική κόπωση

Σε εθνική μελέτη των ΗΠΑ για την υγεία των πιστοποιημένων επαγγελματιών EMS, οι Bentley & Levine (2016) διαπίστωσαν ότι τα προβλήματα ύπνου ήταν από τα πιο συχνά αρνητικά συμπτώματα για περίοδο 10 ετών.
Κατά την ίδια περίοδο, 20%–27% ανέφεραν προβλήματα ύπνου τον προηγούμενο χρόνο.

Μετρώντας την υπνηλία με την Κλίμακα Epworth, το 19,3%–24,9% ανέφερε υπερβολική ημερήσια υπνηλία.

Σχολιάζοντας την κόπωση και την ασφάλεια στο EMS, οι Patterson et al. (2012) έδειξαν ότι 10–55% των επαγγελματιών EMS βίωναν σοβαρή νοητική ή/και σωματική κόπωση — ποσοστό υψηλότερο από το γενικό εργατικό δυναμικό (38%).

Σε έρευνα 60 παραϊατρών στην Αυστραλία, τα 2/3 ανέφεραν κακή ποιότητα ύπνου (PSQI) και το 1/3 υπερβολική υπνηλία, ενώ το 10% θεωρήθηκε «επικίνδυνα υπνηλιακό» (Sofianopoulos et al., 2011).

Σωματική κόπωση

Η σωματική κόπωση έχει συνδεθεί με συγκεκριμένες παραϊατρικές εργασίες:

• Η χειροκίνητη μεταφορά φορείου προκαλεί σημαντική δυναμική καταπόνηση στα πόδια και στατικές φορτίσεις στα άνω άκρα (Barnekow-Bergkvist et al., 2004).

• Η μεταφορά φορείων είναι παράγοντας μυϊκής κόπωσης: στατικές φορτίσεις ώμων 45% και οσφύος 30% της μέγιστης δύναμης (Kluth & Strasser, 2006).

Η ΚΑΡΠΑ είναι επίσης έντονη δραστηριότητα:

• Η κόπωση μπορεί να εμφανιστεί μετά από 1 λεπτό καρδιακών συμπιέσεων

• Το ποσοστό «σωστών» συμπιέσεων έπεσε από 78,8% στο 1ο λεπτό σε 28% στο 5ο λεπτό (Ock et al., 2011)

Κόπωση Συμπόνιας και Επαγγελματική εξουθένωση

Παγκοσμίως, η εξουθένωση μεταξύ παραϊατρών είναι διαδεδομένη:

• Γερμανία: 20%–40% εμφάνιζαν υψηλή εξουθένωση σε τουλάχιστον μία διάσταση MBI (Baier et al., 2018).

• Νότια Αφρική: 30% εμφάνιζαν εξουθένωση (Stassen et al., 2013).

• Καναδάς: 74% ανέφεραν τουλάχιστον ένα σύμπτωμα υψηλής εξουθένωσης (Kukowski et al., 2016).

Πυροσβέστες

Γνωστική κόπωση

Οι πυροσβέστες συχνά εμφανίζουν διαταραχές ύπνου:

• 42% από 431 πυροσβέστες βρέθηκαν θετικοί σε τουλάχιστον μία διαταραχή ύπνου (Sullivan et al., 2017).

• 48,7% των Κορεατών πυροσβεστών είχαν κακή ποιότητα ύπνου — πολύ υψηλότερη από το γενικό πληθυσμό (10–30%) (Lim et al., 2014).

Αιτίες:

• Μεγάλες βάρδιες

• Συχνή εργασία πέραν των κανονικών 24ωρων βαρδιών

• Επιπλέον βάρδιες (εθελοντικές/υποχρεωτικές)

Σωματική κόπωση

Η κόπωση αυξάνει τον κίνδυνο:

• πτώσεων και ολισθημάτων (Angelini et al., 2018)

• καρδιακών επεισοδίων — 11,6 φορές αυξημένος κίνδυνος (Sen et al., 2016)

• υπερκόπωσης (33% των τραυματισμών, οι 49% προκαλούνται από άρση)

Η εργασία σε θερμό περιβάλλον και η χρήση αναπνευστικής συσκευής (SCBA) επιτείνει την κόπωση.

Εξουθένωση

Οι έρευνες δείχνουν σχετικά μέτρια επίπεδα εξουθένωσης σε δείγματα από Κορέα και ΗΠΑ.

Αστυνομικοί

Γνωστική κόπωση

Η κόπωση σχετίζεται έντονα με τα ωράρια:

• Στη μελέτη BCOPS, οι άνδρες που εργάζονταν απογευματινή βάρδια είχαν διπλάσια πιθανότητα να αισθάνονται κόπωση σε σχέση με την πρωινή (Violanti et al., 2018).

Ποιότητα ύπνου:

• 43% ανέφεραν <7 ώρες ύπνου

• 11% <6 ώρες

• Η κακή ποιότητα ύπνου κυμαινόταν από 43,9%–69,1% ανάλογα με τη βάρδια (Fekedulegn et al., 2016)

Στον Καναδά, αστυνομικοί της RCMP ανέφεραν κατά μέσο όρο 6,3 ώρες ύπνου, με υψηλά ποσοστά άπνοιας (14%) και αϋπνίας (45%).

Σωματική κόπωση

Οι συχνότεροι τραυματισμοί:

• διαστρέμματα και θλάσεις (30%)

• υπερκόπωση λόγω τρεξίματος ή επαναλαμβανόμενων κινήσεων (Tiesman et al., 2018)

Τα αλεξίσφαιρα γιλέκα και ο εξοπλισμός αυξάνουν την ενεργειακή δαπάνη (DiVencenzo et al., 2014).

Κόπωση Συμπόνιας

Λίγες μελέτες – μία δείχνει κυρίως χαμηλά επίπεδα μεταξύ αστυνομικών που εργάζονται με θύματα σεξουαλικών εγκλημάτων (Turgoose et al., 2017).

Επαγγελματική εξουθένωση

• Σουηδία: 30% των γυναικών και 26% των ανδρών είχαν υψηλή συναισθηματική εξάντληση (Backteman-Erlanson et al., 2013)

• Ιταλία: Χαμηλά επίπεδα εξουθένωσης (Setti & Argentero, 2013)

• Καναδάς: Η εξουθένωση σχετίζεται κυρίως με οργανωτικούς παράγοντες και όχι με κρίσιμα περιστατικά (Marchand & Durand, 2011· Brady, 2017)

Πηγή: Yung, M., Gruber, J., Du, B., & Yazdani, A. (2020). Fatigue risk management for first responders: Current landscape of perspectives, policies, and practices. Canadian Institute for
Safety, Wellness, & Performance (CISWP). Kitchener, ON

Συνεχίζεται…..

Παναγιώτης Σπανός

ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ