Βλάβες στη γνωστική λειτουργία
ΜΝΗΜΗ
Η απώλεια μνήμης είναι ένα βασικό σύµπτωµα της τραυματικής εγκεφαλικής βλάβης. Υπάρχουν τρία είδη αμνησίας.
Α) Η αναδρομική. Όταν ο ασθενής έχει επανακτήσει τη συνείδηση του, συχνά δεν μπορεί να θυμηθεί περιστατικά που συνέβησαν κατά τη διάρκεια µιας συγκεκριμένης περιόδου πριν από το ατύχημα και η διάρκεια της μπορεί να εκτείνεται από μερικά δευτερόλεπτα έως και αρκετούς μήνες.
Β) Η μετατραυµατική. Αφού ο ασθενής επανακτήσει τη συνείδηση του θα είναι αποπροσανατολισμένος και σε σύγχυση. Θα είναι ανίκανος να καταγράψει νέες πληροφορίες κάτι που φαίνεται αργότερα γιατί δεν θα έχει μνήμες από τη συγκεκριμένη περίοδο. Αυτή η περίοδος περιγράφεται από τους ασθενείς ως μια ονειρική και εξωπραγματική κατάσταση. Συχνά μπορεί να θυμηθούν ένα γεγονός ή άτομο που τους είχε κάνει εντύπωση μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα όμως αυτό δεν σηµαίνει το τέλμα της περιόδου.
Γ) Η προχωρητική. Ακόμη και όταν ο ασθενής είναι καλά προσανατολισμένος ξανά και ικανός για μια κανονική συζήτηση µε τον ερευνητή μπορεί να υποφέρει από μια σχετική ανικανότητα να καταγράψει πληροφορίες ή περιστατικά που του δίνονται. Αυτή η μορφή αμνησίας παρόλο που είναι λιγότερο δραματική από τη μετατραυµατική έχει σοβαρές συνέπειες στη ζωή του ασθενή και τη κοινωνική του επανένταξη.
Επιπλέον αναφέρονται οι ψυχολογικές πτυχές της προσοχής ύστερα από εγκεφαλικό τραύμα.
Α) Επικεντρωμένη προσοχή.
Ο όρος αυτός αναφέρεται στην επιλεκτικότητα στην αντίληψη και την απόκριση. ∆εν υπάρχουν αποδείξεις ότι οι ασθενείς µε εγκεφαλικό τραύμα έχουν μειωμένη ικανότητα να αντιλαμβάνονται επιλεκτικά.
Β) ∆ιαιρεµένη προσοχή.
Ένα προεξέχον σύµπτωµα ύστερα από εγκεφαλική βλάβη είναι η ψυχική βραδύτητα.
Οι ιδιαίτερες διανοητικές διαδικασίες όπως λήψη αποφάσεων και επιλογή απάντησης , παίρνουν περισσότερο χρόνο όταν ο εγκέφαλος έχει υποστεί μηχανική κρούση. Η βραδύτητα στις ψυχικές λειτουργίες έχει σοβαρές επιπτώσεις στη καθημερινή ζωή. Συχνά πρέπει να διαιρέσουμε τη προσοχή µας σε δύο καθήκοντα, επιπλέον ένας εκτελεί συχνά καθήκοντα όπου η προσοχή πρέπει να διαιρεθεί σε αρκετές δευτερεύουσες εργασίες. Η ψυχική βραδύτητα των ασθενών αυτών σηµαίνει ότι έχουν μειωμένη ικανότητα επεξεργασίας πληροφοριών η οποία θα εκδηλωθεί σε καταστάσεις στις οποίες πρέπει να διαιρέσουν τη προσοχή τους.
Γ) Η προσοχή είτε διαιρεμένη είτε επικεντρωμένη πρέπει να είναι παρατεταµένη.
Ασθενείς µε βλάβες στον εγκέφαλο δεν μπορούν να διατηρήσουν τη προσοχή τους σε µία ποικιλία καθηκόντων και για μεγάλα χρονικά διαστήματα.. Τα δεδομένα αυτά ωστόσο δεν έχουν συλλεχθεί µε συστηματική ερευνητική παρατήρηση.
∆) Εποπτικός έλεγχος προσοχής.
Σε περίπλοκα καθήκοντα μια στρατηγική είναι απαραίτητη να δίνει προτεραιότητα σε ορισμένες δευτερεύουσες διαδικασίες και να δημιουργεί ένα προσωρινό σχέδιο για την εκτέλεση των πράξεων. Αυτός ο έλεγχος είναι μέρος των εκτελεστικών λειτουργιών του εγκεφάλου. Υποτίθεται ότι οι προμετωπιαίοι λοβοί είναι υψίστης σημασίας για αυτές τις λειτουργίες άρα και για τον εποπτικό έλεγχο της προσοχής. Όταν οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις έχουν ως αποτέλεσμα τη βλάβη στους μετωπιαίους λοβούς, τότε αναμένεται μια δυσλειτουργία στον εποπτικό έλεγχο προσοχής .
ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ
Για τη μεγάλη πλειονότητα των υποκειμένων µε εγκεφαλικό τραύμα οι διαταραχές της νοημοσύνης δεν παίζουν ρόλο πρακτικής σημαντικότητας. Σε περιπτώσεις μικρού έως μέτριου τραυµατισµού η πνευματική ικανότητα θα μειωθεί προσωρινά από την αυξημένη νοητική κόπωση και βραδύτητα, χωρίς πραγματική μείωση της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων. Μόνιμη νοητική υστέρηση έχει αναφερθεί µόνο σε ασθενείς που έχουν επιζήσει πολύ σοβαρών τραυμάτων.
ΓΛΩΣΣΑ
Στο τελευταίο στάδιο µετά από σοβαρές κακώσεις τρεις μορφές διαταραχής της γλώσσας μπορούν να διακριθούν.
Α) Αφασία.
Για την ύπαρξη αυτής της μορφής η σοβαρότητα του τραύματος είναι προφανώς ένας καθοριστικός παράγοντας. Ο Levin et al (1976) ανέφερε ότι παραφασία και δεκτικές διαταραχές συνέβαιναν µόνο στους πολύ σοβαρά τραυµατισµένους ασθενείς.
Β) Λεκτική εξαθλίωση.
Ιδιαίτερα στη γλώσσα έκφρασης ο ασθενής µε κακώσεις μπορεί να παρουσιάσει συµπτώµατα τα οποία είναι προφανώς παθολογικά χωρίς να υπάγονται στον όρο αφασικά. Μια αρκετά συχνή διαταραχή µετά από σοβαρές κακώσεις και µε τη μετατραυµατική αμνησία να υπερβαίνει τις δύο εβδομάδες, είναι μια επίπονη και στερεοτυπική λεκτική παραγωγή. Ο λόγος θα είναι βραδύς και συχνά καθυστερημένος από «αχ». Ακόμη ο ασθενής θα είναι ασαφής στις δηλώσεις του χρησιμοποιώντας τη λέξη «πράγμα» αντί για το σωστό ουσιαστικό και αναφερόμενος στους «άλλους» χωρίς να τους καθορίζει σαν συγγενείς, φίλους ή συναδέλφους. Η απάντηση του ασθενή σε μια ερώτηση μπορεί να ενσωματώνει τις λέξεις της ερώτησης. Το αποτέλεσμα αυτών των τάσεων είναι μια εξαθλίωση της αυθόρμητης ομιλίας που μπορεί να είναι πολύ εντυπωσιακή σε πολύ μορφωμένους ασθενείς.
Γ) Πολυλογία.
Ένα άλλο κοινό σύµπτωµα είναι η απώλεια της ικανότητας να διατυπώνουν τις δηλώσεις τους µε έναν ακριβή και συνοπτικό τρόπο. Ο ασθενής µε σοβαρές κακώσεις μπορεί να παράγει πολλές λέξεις χωρίς όμως να μεταφέρει πολύ νόηµα. Κατά τον Milton et al (1984) ο ασθενής μιλά καλύτερα από ότι επικοινωνεί. Η πολυλογία είναι ένα σύµπτωµα το οποίο κάνει τους συγγενείς να καταλαβαίνουν πως το άτομο δεν είναι πια ο εαυτός του.75,76
Ανάκτηση γνωστικών διαταραχών
Όσον αφορά την ανάκτηση των γνωστικών αποµειώσεων της μνήμης, υπάρχει μια επανάκτηση αλλά όσο πιο σοβαρές είναι οι κακώσεις τόσο το πρόβλημα παραμένει και είναι μεγαλύτερο. Από μαρτυρίες ενός ασθενή όσο και της μητέρας του, ο ίδιος έπασχε και από αναδρομική και από μετατραυµατική αμνησία για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.
Σήμερα, παρατηρείται μια δυσκολία σύνδεσης των γεγονότων της ζωής του µε την ηλικία στην οποία βρισκόταν στο κάθε ένα καθώς και κάποια συµπτώµατα προχωρητικής αμνησίας, δηλαδή είχε μια δυσκολία στο να αποθηκεύσει νέες πληροφορίες.
Για την προσοχή και το χρόνο ανταπόκρισης του έχουν αναφερθεί τα εξής στοιχεία:
Ο χρόνος ανάκτησης των πληροφοριών σχετίζεται µε το χρονικό διάστημα που ο ασθενής ήταν σε κώμα η σε αφασία. Πληροφορίες για την αποµείωση της προσοχής τους μπορούν να προέρχονται από τους ίδιους τους ασθενείς οι οποίοι παραπονούνται για μειωμένη συγκέντρωση γενικότερα και ιδιαίτερα στο διάβασμα . Ο ασθενής αυτός αναφέρει πως δεν μπορεί πια να διαβάσει βιβλία.
Συγκεντρώνεται ωστόσο άψογα λύνοντας σταυρόλεξα και μάλιστα για πολλές ώρες. Στις συζητήσεις µας επιδεικνύει μια μειωμένη επικέντρωση στα λόγια µου ή του όποιου συνομιλητή όμως αυτό είναι πιθανόν να οφείλεται και στο γεγονός ότι πλήττει όταν κάποιος άλλος πέραν του εαυτού του έχει τον λόγο για πολλή ώρα.
Για τη νοημοσύνη διαχρονικές έρευνες µε το WAIS (Mandleberg (1975), Mandleberg and Brooks (1975) έχουν δείξει πως η λεκτική ικανότητα επανέρχεται σε ένα κανονικό ή σχεδόν κανονικό επίπεδο όμως η επίδοση παρουσιάζει αξιοσημείωτο και παρατεταµένο έλλειµµα.
Η σοβαρότητα των κακώσεων δεν σχετίζεται µε την ανάκτηση, όλοι οι ασθενείς επανέρχονται µε τον ίδιο ρυθμό απλώς οι πιο σοβαρά τραυµατισµένοι φτάνουν μέχρι ένα χαμηλότερο επίπεδο.
∆εν γνωρίζουμε το επίπεδο νοημοσύνης του συγκεκριμένου Χ ασθενή πριν ή µετά το ατύχημα παρ’ όλα αυτά θεωρούμε πως κρίνεται αρκετά ικανοποιητικό. Η πρόγνωση των γλωσσικών διαταραχών είναι πολύ καλή. Η λεκτική ικανότητα φαίνεται να είναι το πρώτο πράγμα που επανέρχεται στα κανονικά επίπεδα αν και µάλλον η ολική ανάκτηση δεν κατακτάται ποτέ.
Στην ιδιαίτερη περίπτωση του εν λόγω ασθενή ο τρόπος έκφρασης είναι εντυπωσιακός. Το λεξιλόγιο του είναι ανεπτυγμένο και εµπλουτισµένο µε ιδιαίτερες λέξεις. Σε αυτό τον έχει βοηθήσει η μανιώδης επίλυση σταυρολέξων. Η γλωσσική του αποκατάσταση σύμφωνα µε τα λεγόμενα του άργησε να επέλθει. Αρνητικά, πολλές φορές δυσκολεύεται να βρει ποια λέξη θέλει να χρησιμοποιήσει και κάποιες φορές επαναλαμβάνει τις λέξεις της ερώτησης απαντώντας. 75,76
Κοινωνικά επακόλουθα
Οι κοινωνικές επιπτώσεις των γνωστικών διαταραχών και των αλλαγών στη προσωπικότητα παρουσιάζονται συνοπτικά παρακάτω..
ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Όταν ο ασθενής επιστρέφει σπίτι του από το νοσοκομείο ή το κέντρο αποκατάστασης οι σχέσεις µε το σύζυγο ή τους συγγενείς πρέπει να προσαρμοστούν σε τυχόν παραμένοντα προβλήματα. Οι συγγενείς φαίνεται να αντιμετωπίζουν αρκετά καλά τη παρατεταµένη σωματικά αναπηρία,σε αντίθεση με τις νοητικές διότι η παρουσία τους αλλάζει την εικόνα του τραυματία. Μια μειωμένη μνήμη και µία ψυχική βραδύτητα μπορούν να δημιουργούν προβλήματα και να οδηγούν σε ματαιώσεις τους συγγενείς αλλά συχνά μπορούν να ανταπεξέλθουν. Σημαντικές αλλαγές στη προσωπικότητα και προβλήματα συμπεριφοράς σε αντίθεση συνήθως προκαλούν σημαντικό στρες στο ανθρώπινο περιβάλλον του σπιτιού. Έρευνες των Jennett (1972), Panting and Merry (1972) και Thomsen (1974) δείχνουν πως οι συναισθηματικές διαταραχές δύσκολα βελτιώνονται δημιουργώντας έτσι μια μόνιμη επιβάρυνση για το κοινωνικό περιβάλλον του ασθενή.
Τα πιο κοινά συµπτώµατα είναι:
- ευερεθιστότητα,
- έξαψη,
- ανησυχία και
- παιδική συμπεριφορά.
Με βάση τα παραπάνω τα παρακάτω προβλήματα αναγνωρίστηκαν ως οι καλύτεροι παράγοντες πρόβλεψης υποκειμενικής επιβάρυνσης που βιώνεται από τα άτομα που τους φροντίζουν:
i.παιδική συμπεριφορά
ii., απώλεια ενδιαφέροντος
iii.αλλαγές στη σεξουαλική ζωή
iv., κατάθλιψη
v., ένταση και
vi.ανησυχία.
Πολλοί συγγενείς αναπτύσσουν κατάθλιψη και χρειάζονται υποστηρικτική φαρμακευτική αγωγή. Οι ρόλοι μέσα στην οικογένεια πολλές φορές αλλάζουν. Η γυναίκα γίνεται ο αρχηγός της οικογένειας μια και συνήθως οι τραυματίες είναι άνδρες. Οι σύζυγοι δεν καταφέρνουν να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες του ασθενή επειδή δεν υπάρχει συναισθηματική ανατροφοδότηση από τους τελευταίους. Τα διαζύγια σε τέτοια ζευγάρια είναι πολλά.
Ο Brooks (1984b) αναφέρει ότι οι γονείς τα καταφέρνουν καλύτερα µε τις αλλαγές της προσωπικότητας του ασθενή από τους συζύγους. Αυτό φαίνεται να οφείλεται στο γεγονός ότι οι γονείς έχουν ο ένας τον άλλον, αλλά και το ότι μπορούν εύκολα να αντιμετωπίσουν π.χ. την παιδική συμπεριφορά µιας και κάποτε το έχουν ξανακάνει. Ενώ οι σύζυγοι καλούνται να αναλάβουν ένα ρόλο που ποτέ δεν ήθελαν. Τα παιδιά των ασθενών πραγματικά υποφέρουν μέσα στο σπίτι. Οι ασθενείς συχνά τα χτυπούν γιατί κουράζονται εύκολα και χάνουν τη ψυχραιμία τους. Ακόμη τα παιδιά στερούνται αγάπης και τέλος υποφέρουν και από την παιδομορφία του γονέα διότι τσακώνονται συχνά για ασήμαντα θέματα.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΑΦΕΣ
Στις επιπτώσεις των κρανιοεγκαφαλικών κακώσεων προεξέχουσα θέση κατέχει η κοινωνική απομόνωση. Οι περισσότεροι ασθενείς χάνουν πολλούς αν όχι όλους τους φίλους τους και οι επαφές µε αυτούς που τους απομένουν δεν είναι όπως ήταν πριν. Επιπλέον δεν έχουν εύκολα την ευκαιρία να κάνουν νέες φιλίες γιατί τον περισσότερο χρόνο είναι στο σπίτι τους. Οι γνωστικές διαταραχές παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη κοινωνική απομόνωση αφού οι ασθενείς ξεχνούν, ενοχλούνται εύκολα, είναι λεκτικά επιθετικοί κ.α. Πάντως οι ίδιοι οι ασθενείς δηλώνουν πως προτιμούν να κάνουν παρέα µε γηραιότερα άτομα γιατί είναι καλοί ,υπομονετικοί και λιγότερο απαιτητικοί από τα άτομα της ηλικίας τους.
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ
Ο κυριότερος παράγοντας πρόβλεψης για επιστροφή στη δουλειά είναι η σοβαρότητα της κάκωσης. Η σχέση σοβαρότητας τραύματος και επιστροφής στη δουλειά δεν είναι τέλεια επειδή εμπλέκονται κι άλλα θέματα όπως η παρουσία σωματικών ελαττωμάτων που μπορεί να αποκτήθηκαν στο ίδιο ατύχημα. Άλλος παράγοντας που εμπλέκεται είναι η ανοχή του εργοδότη. Μπορεί ο εργοδότης να προσαρμόσει τις απαιτήσεις του από τον ασθενή στις μετατραυµατικές του δυνατότητες ή και να μην το κάνει. Ένας ακόμα παράγοντας είναι το επίπεδο ανεργίας το οποίο επηρεάζει όλους τους εργαζόμενους ή µη. Η ηλικία του ατόμου όταν τραυματίστηκε παίζει ρόλο ως προς την προσαρμογή του κατά την επιστροφή στη δουλειά, όπως επίσης και το χρονικό διάστημα που ήταν σε κώμα. Όσο μεγαλύτερο το άτομο ή το χρονικό διάστημα του κώματος τόσο δυσκολότερη η επιστροφή. 75,76
ΒΙΟΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΡΑΥΜΑΤΙΑ (ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΑΠΟ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΚΑΚΩΣΗ) Μέρος Πρώτο
ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΑΥΧΕΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΣΦΥΪΚΗΣ ΜΟΙΡΑΣ ΤΗΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ-ΤΡΑΧΗΛΟΥ (Μέρος Τέταρτο)
ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΘΩΡΑΚΑ (Μέρος Πέμπτο)
ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΑΝΩ ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΑΚΡΩΝ ΠΟΛΥΤΡΑΥΜΑΤΙΑ (Μέρος Έκτο)
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΠΟΛΥΤΡΑΥΜΑΤΙΑ
THE CONTRIBUTION OF NURSING CARE
IN POLYTRAUMATIA
(BADLY INJURED PATIENT)
Εισηγήτρια: Μπρέντα Γεωργία Msc Πανεπιστημιακός Υπότροφος
Επιμέλεια: Χριστοδουλοπούλου Δέσποινα Σπουδάστρια
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
