Συναισθηματικές αντιδράσεις στον τραυματισμό
Ένα τραύμα στο κεφάλι είναι ένα συγκλονιστικό γεγονός. Το θύμα πάντα δείχνει κάποια συναισθηματική αντίδραση και η μορφή της μπορεί να είναι από ανησυχία, ένταση ως καταθλιπτική διάθεση.
Όλα τα σωματικά τραύματα μπορεί να έχουν τέτοιο συναισθηματικό αντίκτυπο όμως το εγκεφαλικό τραύμα είναι ιδιαίτερη περίπτωση γιατί ο εγκέφαλος βιώνεται ως πλησιέστερος στο εγώ από ότι άλλα μέρη του σώματος.
Η παροδική ανησυχία είναι το πιο συχνό σύµπτωµα μέχρι ένα µήνα µετά το χτύπημα. Επίσης αναφέρεται συχνά μια φοβία για την κίνηση στους δρόμους.
Οι συνθήκες τραυµατισµού παίζουν ρόλο στις συναισθηματικές μετατραυµατικές αντιδράσεις του ασθενή. Το αν το ατύχημα έγινε µε αναµενόµενο τρόπο ή ασυνήθιστο, μέρα ή νύχτα, αν υπήρχαν άλλα θύματα επηρεάζουν αναλόγως περισσότερο ή λιγότερο.
Οι ψυχογενείς παράγοντες αφορούν τη προνοσηρή προσωπικότητα του ασθενή.
Ο Kozol (1946) επεσήμανε ότι άτομα µε προτραυµατικές νευρωτικές τάσεις έχουν πιο πολλές πιθανότητες να αναπτύξουν διαρκή παράπονα για πονοκεφάλους ζάλη και αϋπνία. Οι ασθενείς μπορεί επίσης να είναι εµπόλεµοι και καταθλιπτικοί όταν δουν πως είναι ανίκανοι να εκτελέσουν εργασίες που πριν έκαναν µε ευκολία.
Όσον αφορά τους κοινωνιολογικούς παράγοντες, το κοινωνικό περιβάλλον του ασθενή μπορεί να είναι υποστηρικτικό και εμψυχωτικό ώστε να μπορέσει να σταθεί και πάλι στα πόδια του, με πολύ σημαντικό παράγοντα την οικογένεια του ασθενή.
Όπως λέει ο Lezak (1988) η εγκεφαλική βλάβη είναι οικογενειακή υπόθεση. Η στάση του εργοδότη παίζει σημαντικό ρόλο, όπως και των συναδέλφων του. Αν ο ασθενής νιώθει πως τον εκτιμούν θα είναι ευκολότερο να ξεπεράσει κάποιες καταθλιπτικές επιπτώσεις.
Είναι αποδεδειγμένο πως ο θεράποντας ιατρός μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη συναισθηματική υποστήριξη του ασθενή. Ο τελευταίος χρειάζεται πληροφορίες για τη κατάσταση του και πρόγνωση όπως και διαβεβαίωση πως κάποια συµπτώµατα είναι μέσα στο πλαίσιο του κανονικού. Ακόμα και µε τη βέλτιστη ιατρική και κοινωνική υποστήριξη κάποιοι ασθενείς θα αναπτύξουν ψυχιατρικά συµπτώµατα όπως μετατραυµατική ψύχωση.
Τα κοινωνικά επακόλουθα στη περίπτωση του ασθενούς µας ήταν τα παρακάτω:
Η αμνησία του κράτησε πολύ καιρό µε αποτέλεσμα να μην αναγνωρίζει κανέναν. Ήταν εχθρικός προς τους συγγενείς του. Οι φίλοι του, όσους είχε, δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν μαζί του µα και εκείνος δε μπορούσε να βγει εκτός σπιτιού. Η μητέρα του φρόντιζε ένα μικρό παράξενο παιδί από την αρχή. Η επιστροφή του στη δουλειά του ως σχεδιαστής κοσµηµάτων δεν ήταν µε κανένα τρόπο εφικτή. Όλη του η ζωή άλλαξε ριζικά.
Ο ασθενής επιστρέφοντας στο σπίτι και αποκτώντας τη συνείδηση του, ζητούσε να πιει ποτό σε αντικατάσταση της ηρωίνης. Αυτό εμπίπτει τόσο στη προνοσηρή του προσωπικότητα και δραστηριότητα όσο και στη συναισθηματική κατάσταση που βρισκόταν λόγω του ατυχήματος.
Ανέπτυξε κάποιες φαντασίες για το ποιος τον «πάτησε» µε το αυτοκίνητο για τις οποίες όμως δεν είναι σίγουρος. Το µόνο υποστηρικτικό περιβάλλον που είχε ήταν οι γονείς του και λίγο τα αδέρφια του, αν και ο πατέρας του µετά από λίγο έφυγε από τη ζωή. ∆εν γνωρίζουμε αν υπήρξε επαρκής συναισθηματική υποστήριξη από τον θεράποντα ιατρό πάντως το τραύμα ήταν σοβαρό.
∆εν λείπουν κάποιες έµµονες ιδέες (ενίοτε σχεδόν παραληρηματικές) και ίσως κάποιες παραισθήσεις που όμως δεν τον καθιστούν επικίνδυνο μέσα στο θεραπευτήριο. Λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή, συνεπώς η κατάσταση του εικάζουμε θα ήταν διαφορετική χωρίς αυτή. 75,76
Αλλαγές στην προσωπικότητα
Πολλοί ασθενείς που επιβιώνουν από χτύπημα στο κεφάλι φέρουν αλλαγές στη προσωπικότητα. Κάποιες αλλαγές μπορούν να θεωρηθούν σαν συναισθηματικές αντιδράσεις στο χτύπημα και στα κοινωνικά του επακόλουθα. Οι αλλαγές στη προσωπικότητα είναι ένα άμεσο αποτέλεσμα από τη βλάβη στον εγκέφαλο. Τραυματική εγκεφαλική βλάβη εμφανίζεται πιο συχνά στην υποµετωπική και πρόσθια μετωπική περιοχή. Βλάβες στους μετωπιαίους λοβούς μπορεί να παράγουν δραστικές αλλαγές στη προσωπικότητα.
Οι αλλαγές αυτές σημειώνονται µε τον όρο μετωπικό σύνδροµο το οποίο περιλαμβάνει τα παρακάτω χαρακτηριστικά :
v άρση των αναστολών,
v ευφορία έλλειψη αυτοκριτικής,
v έλλειψη διακριτικότητας και ανησυχίας,
v έλλειψη διορατικότητας,
v ανευθυνότητα και εγωκεντρισμός, v παιδικότητα,
v άμβλωση συναισθηματικής ανταπόκρισης,
v απώλεια συναισθηματικού ελέγχου, απώλεια πρωτοβουλίας,
v απάθεια και αδράνεια.
Το μετωπικό σύνδροµο σπάνια προκαλείται από μια μονόπλευρη βλάβη και είναι συχνά πιο σοβαρό µετά από διμερείς βλάβες του μετωπιαίου λοβού.
Ο Bond (1984) θεωρεί την απώλεια διορατικότητας και την άρση των αναστολών ως τα βασικά χαρακτηριστικά στην αλλαγή προσωπικότητας.
Η απώλεια της διορατικότητας εκδηλώνεται σε πολλούς τομείς. Αυτό οδηγεί σε μια µη ρεαλιστική αυτοαξιολόγηση, ελαττωματικό αυτοέλεγχο και μια διαταραγμένη κοινωνική ευαισθητοποίηση. Ιδιαίτερα οι πιο λεπτές αιτίες στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις θα περάσουν απαρατήρητες από τον ασθενή π.χ. θα αποτύχει να παρατηρήσει μια ιδιαίτερη διάθεση στους άλλους.
Επίσης η έλλειψη αναστολών μπορεί να λάβει μορφές που κυμαίνονται από λεπτές σε τερατώδεις. Μια άρση των αναστολών στα σεξουαλικά ερεθίσματα σπάνια θα αγνοηθεί.
Μια αρκετά συχνή εκδήλωση από µία πιο μικρού τύπου άρση αναστολών είναι να γελούν πολύ δυνατά µε ένα πολύ παιδικό τρόπο. Η έλλειψη αναστολών είναι πιθανών υπεύθυνη για μια από τις πιο συχνά αναφερόμενες αλλαγές στη προσωπικότητα µετά από χτύπημα στο κεφάλι, την ευερεθιστότητα.
Οι πολλές ενοχλήσεις της καθημερινής ζωής μπορούν να προκαλέσουν επιθετικές ενορµήσεις στον οποιονδήποτε αλλά τα σοβαρά τραύματα στο κεφάλι πολύ συχνά έχουν ως αποτέλεσμα την απώλεια του ελέγχου έναντι τέτοιων ενορµήσεων.
Κάποιοι ασθενείς μπορεί να έχουν επίγνωση των αλλαγών στη προσωπικότητα τους και μπορεί να αναπτύξουν κατάθλιψη λόγω έλλειψης συναισθηματικού ελέγχου. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις του μετωπικού συνδρόμου αυτή η επίγνωση λείπει.
Ένα άλλο σημαντικό σημείο στις αλλαγές στη προσωπικότητα είναι η προτραυµατική προσωπικότητα του ασθενή. Η σοβαρότητα των προβλημάτων συμπεριφοράς δεν προσδιορίζεται σαφώς µόνο από τις νευρολογικές μεταβλητές.
Ο Lishman (1978) παρουσίασε μια λίστα από τους αιτιολογικούς παράγοντες και µόνο τρεις από αυτούς ήταν νευρολογικοί: η ανάπτυξη επιληψίας, το ποσοστό εγκεφαλικής βλάβης και η θέση όπου πραγματοποιήθηκε η βλάβη.
Μεταξύ των υπολοίπων παραγόντων ο συναισθηματικός αντίκτυπος της βλάβης και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες παρατίθενται αλλά η προνοσηρή προσωπικότητα έχει κυρίαρχη σημαντικότητα.
Σοβαρές τραυματικές εγκεφαλικές βλάβες τείνουν να οξύνουν αρνητικές τάσεις οι οποίες υπήρχαν ήδη.
Ο Lishman ωστόσο τονίζει ότι τα στοιχεία σχετικά µε το θέμα αυτό είναι ιμπρεσιονιστικά και παρεμποδίζονται από την έλλειψη ευκαιρίας για συνέντευξη των υποκείμενων πριν να συμβεί η βλάβη.
Οι μελέτες σ’ αυτό το πεδίο είναι αναδρομικές και όχι μελλοντικές και τα στοιχεία σχετικά µε τη προτραυµατική προσωπικότητα του ασθενή μπορούν να αναπλαστούν κατά προσέγγιση συνεντευξιάζοντας συγγενείς και συζύγους.
Στην περίπτωση του ασθενή Χ ο οποίος µετά από πολύ σοβαρό, σχεδόν θανατηφόρο τραύμα στο κεφάλι και πολλαπλές εγχειρήσεις έχει επιζήσει, τα χαρακτηριστικά του μετωπιαίου συνδρόμου είναι φανερά στην συμπεριφορά και το λόγο του.
Η άμβλυνση της συναισθηματικής ανταπόκρισης και η απάθεια παρατηρούνται σε καθημερινή βάση όταν σε συζητήσεις που αφορούν θέματα έντονης συναισθηματικής επένδυσης και εμπλοκής, ο ασθενής δείχνει ανεπηρέαστος και αδιάφορος.
Η φράση που ακούγεται από τον ίδιο σε τέτοιες στιγμές είναι : «ούτε ξέρω, ούτε µε ενδιαφέρει». ∆εν περιγράφουμε έναν άνθρωπο χωρίς κάποια συναισθηματική ανταπόκριση. Τουλάχιστον στα λόγια δείχνει να ενδιαφέρεται να νιώθει και να πλήττεται. Όλα αυτά όμως ξεχνιούνται γρήγορα και για τα ίδια θέματα άλλες φορές δείχνει να νοιάζεται και άλλες όχι.
Η αδράνεια είναι εξίσου εύκολα παρατηρήσιµη. Ένα ποσοστό αδράνειας θεωρείται δικαιολογημένο λόγω της παρέσεως ισχίου και αγκώνα που έχει, όμως αναφερόμαστε κυρίως στην σωματική αδράνεια κατά τη διάρκεια της ομιλίας του. Επιπλέον λείπει η κίνηση που συνοδεύει τον λόγο των κοινών ανθρώπων.
Φυσικά ο ασθενής δεν είναι μια «στήλη άλατος» και σίγουρα υπάρχουν στιγμές ξαφνικής και έντονης κινητικότητας όμως αυτές αποτελούν εξαιρετικές στιγμές θυμού ή ενδιαφέροντος.
Ευφορία και παιδικότητα συχνά ανιχνεύονται μαζί στη συμπεριφορά του. Πολλές φορές στις συναντήσεις µας θα είναι εξαρχής χαρούμενος και θα γελά εύκολα ωστόσο κάποιες φορές θα είναι καταθλιπτικός. Η παιδικότητα φαίνεται μέσα από τον τρόπο που γελά από διάφορες δηλώσεις του και από τον τρόπο που μεταμορφώνεται σε παιδί δημοτικού μπροστά στη μητέρα του.
Μια χαρακτηριστική δήλωση που παραπέμπει στη παιδικότητα είναι όταν µας είπε «εάν δεν ήμουν άρρωστος θα σε παντρευόμουν».
Επιπροσθέτως συχνή είναι η έλλειψη ανησυχίας κυρίως για καίρια θέματα. Για παράδειγμα, ενώ γνωρίζει πως απαγορεύεται να βγαίνει εκτός θεραπευτηρίου παρά µόνο µε τους πολύ στενούς συγγενείς του, προτείνει να βγούμε μαζί και να πάμε για καφέ, δείχνοντας πως δεν σκέφτεται τα πιθανά αρνητικά σενάρια ( τι θα γίνει αν του ή µας συμβεί κάτι όσο θα είμαστε έξω ή αν απλά το καταλάβουν από το θεραπευτήριο κλπ).
Ωστόσο έχει ανησυχίες για τον εαυτό του οι οποίες συνήθως δεν είναι ρεαλιστικές. Εκφράζει διάφορες ανασφάλειες για θέματα εμφάνισης και σεξουαλικής φύσεως κυρίως. Ο εγωκεντρισμός είναι το κυρίαρχο στοιχείο της συμπεριφοράς του, το οποίο από αφηγήσεις δικές του φαίνεται να ήταν προεξέχον και στη προτραυµατική του προσωπικότητα, χαρακτηριστικό που, ενδεχομένως, τον έσπρωξε και προς τις ναρκωτικές ουσίες.
Ασχολείται µόνο µε τον εαυτό του, είναι ο καλύτερος από όλους για όλους και έχει «πλέον» πάντα δίκιο. Η έλλειψη διακριτικότητας δεν είναι εύκολα παρατηρήσιµη παρά µόνο όταν συναναστρέφεται τρίτους. Σε όλες τις περιπτώσεις πάντως αυτή καλύπτεται µέσω της ευγένειας του.
Η κατηγορία προς ένα συνπεριθαλπόµενο του πως δεν κάνει μπάνιο ποτέ, η οποία έγινε ενώπιον πολλών ακόμη ατόμων καθώς και η ευκολία µε την οποία θα προσβάλλει τον ολιγοφρενή συγκάτοικο του θα ήταν παραδείγματα τέτοιας µη ευαισθησίας προς τους άλλους.
Ακόμη, δεν είναι λίγες οι φορές που σε µία ομαδική συνάντηση δε θα διστάσει, να γυρίσει προς εμένα για να συζητήσουμε για κάτι που τον αφορά, τη στιγμή που κάποιος άλλος έχει το λόγο, πράγμα που είναι αρκετά προσβλητικό για όποιον μιλά εκείνη τη στιγμή.
Η απώλεια συναισθηματικού ελέγχου συμβαίνει σπάνια. Είναι σχεδόν πάντα από πολύ ήσυχος και στεναχωρημένος έως χαρούμενος. Έχουμε να παραθέσουμε ένα µόνο ξέσπασμα θυμού. Αυτό περιλάμβανε τη δήλωση πως επρόκειτο να φονεύσει κάποιον- ο οποίος υποτίθετο ότι τον έκλεβε -η οποία συνοδευόταν από έκρηξη κινήσεων και αναπαραστάσεων της επιθυµούµενης σκηνής, δυνατή φωνή και εκφραστικότητα του προσώπου.
Η έλλειψη αυτοκριτικής η απώλεια πρωτοβουλίας και η ανευθυνότητα αν και θα ήταν άδικο να θεωρηθούν συχνές ως εκδηλώσεις, χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά του. Όταν η αυτοκριτική επισυµβαίνει είναι διαστρεβλωμένη.
Επίσης παρούσα είναι και η αναζήτηση κριτικής από την εκάστοτε ψυχολόγο µε την οποία συνομιλεί.
Όσον αφορά την απώλεια πρωτοβουλίας, μπορεί να «παραδίδει τα όπλα» μπροστά στους δικούς του όμως στις μεταξύ µας συναναστροφές συχνά προτείνει μια ασχολία ή καθορίζει ένα πρόγραµµα. Βέβαια πέρασε κάποιος καιρός μέχρι να αρχίσει να συμβαίνει κάτι τέτοιο..
Ανευθυνότητα (ίσως και ανωριμότητα) θα χαρακτηρίζαμε την άρνηση του να κρατάει το μπαστούνι του µιας και διαφορετικά πέφτει και χτυπά καθώς και την µη ακύρωση της συνάντησής µας ενώ ήταν άρρωστος γεγονός που δείχνει επίσης τον εγωκεντρισμό του. «Ε τι να σε χάσω ρε κούκλα µου? ∆εν μπορούσα τόσο καιρό είχα να σε δω».
Ενδεικτικό της μειωμένης κοινωνικής ευαισθησίας του θα ήταν ότι δεν φρόντισε να προστατέψει άλλους από τον ιό που είχε προσβληθεί. Αντιθετικά η υπενθύμιση στις νοσοκόμες πως είναι φορέας ηπατίτιδας και πρέπει να φορέσουν γάντια προκειμένου να φροντίσουν τα τραύματα του δείχνει μια υπευθυνότητα απέναντι στους άλλους.
Για την άρση των αναστολών έχουμε να αναφέρουμε κάποια περιστατικά. Πέρα από το δυνατό παιδικό γέλιο, αυτή αφορά τη σεξουαλικότητα. ∆εν διστάζει να µας ακουμπάει και να εκδηλώνει τρυφερότητα µε αυτό τον τρόπο. Έχει προσπαθήσει να µας φιλήσει και µας έχει προτείνει να τον βοηθήσουμε να αλλάξει ρούχα. Αξίζει να σημειωθεί πως τα σύμβαντα αυτά έγιναν στην πορεία του χρόνου και αναλογικά µε το χρονικό διάστημα που τον επισκεπτόμαστε.
Η άρση των αναστολών και η πραγματοποίηση όλων των πόθων του ήταν δυναμικά παρούσες και στην ζωή του πριν το ατύχημα. Ο άνθρωπος αυτός δεν δίσταζε, ή διαφορετικά όταν δίσταζε έκανε χρήση ναρκωτικών ουσιών ώστε να το καταπολεμήσει; Ή μήπως μέσα από τη χρήση των ουσιών κατάφερνε να γίνεται υπερβατικός στον ύψιστο βαθμό;
Στο συγκεκριμένο ασθενή δεν λείπει μια συνειδητοποίηση των πράξεων και των σκέψεων έστω και κατόπιν εορτής γι αυτό και κάποιες φορές καταθλίβεται. Καταλαβαίνει και μέσα από την κουβέντα µας όχι µόνο ποιος είναι και τι κάνει αλλά και ποιος ήταν και τι έκανε.
Σίγουρα υπάρχει δυσκολία για πλήρη επίγνωση και μια ολοκληρωμένη εικόνα εαυτού όπως µάλλον συνέβαινε και προτραυµατικά, όμως δεν λείπουν οι εκπλήξεις αυτογνωσίας π.χ. «χαζογελάω όλα την ώρα». Και πάλι αυτές οι εκδηλώσεις εμφανίστηκαν στη πορεία των συνομιλιών µας.
Σε ότι αφορά την απώλεια διορατικότητας και όσα τη συνεπάγονται παραθέτουμε κάποια σύμβαντα. Έχει χαρακτηρίσει σαν κατάντια τη κατάσταση ατόμων µε νοητική υστέρηση στο θεραπευτήριο δείχνοντας πως δεν αντιλαμβάνεται τη διαταραχή.
Ορισμένες φορές αδυνατεί να καταλάβει το νόηµα κάποιας πρότασης στο βιβλίο που του διαβάζουμε κυρίως όταν αφορά σκέψεις και συναισθήματα που δεν έχει, οπότε δεν βρίσκει προσωπικό ενδιαφέρον ( ναρκισσισμός). Τότε συνήθως μεταφράζει το νόηµα διαφορετικά, έτσι που να συναντά τις γνωστές σε αυτόν απόψεις.
Επίσης δεν καταλαβαίνει πότε ενοχλεί κάποιον ή ότι πρέπει να περιμένει για να μιλήσει ή ότι εμείς θέλουμε ν’ ακούσουμε ενδεχομένως κάποιον άλλον που μιλά ώστε να μην µας απασχολεί. Ένας θάνατος μέσα στο θεραπευτήριο δεν τον απασχόλησε, τον ξεχνά την ίδια στιγμή όπως και όλα τα γεγονότα στα οποία δεν εμπλέκεται. 75,76
ΒΙΟΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΡΑΥΜΑΤΙΑ (ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΑΠΟ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΚΑΚΩΣΗ) Μέρος Πρώτο
ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΑΥΧΕΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΣΦΥΪΚΗΣ ΜΟΙΡΑΣ ΤΗΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ-ΤΡΑΧΗΛΟΥ (Μέρος Τέταρτο)
ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΘΩΡΑΚΑ (Μέρος Πέμπτο)
ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΑΝΩ ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΑΚΡΩΝ ΠΟΛΥΤΡΑΥΜΑΤΙΑ (Μέρος Έκτο)
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΠΟΛΥΤΡΑΥΜΑΤΙΑ
THE CONTRIBUTION OF NURSING CARE
IN POLYTRAUMATIA
(BADLY INJURED PATIENT)
Εισηγήτρια: Μπρέντα Γεωργία Msc Πανεπιστημιακός Υπότροφος
Επιμέλεια: Χριστοδουλοπούλου Δέσποινα Σπουδάστρια
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
