Η πραγματικότητα του αδιανόητου
Τον Μάιο του 2003, ο ορειβάτης Aron Ralston βρέθηκε παγιδευμένος για μέρες σε μια χαράδρα της Γιούτα. Όταν καμία άλλη επιλογή δεν υπήρχε, έσπασε τα κόκαλα του χεριού του και προχώρησε σε αυτοακρωτηριασμό με ένα απλό πολυεργαλείο, χρησιμοποιώντας το σωληνάκι του CamelBak (παγούρι) ως αυτοσχέδιο αιμοστατικό. Στη συνέχεια, περπάτησε μόνος του εκτός χαράδρας. Αυτή η απίστευτη ιστορία, που περιγράφεται στο βιβλίο του Between a Rock and a Hard Place, αποτελεί υπενθύμιση πως ο ακρωτηριασμός στο πεδίο είναι εφικτός — ακόμη και υπό τις πιο ακραίες συνθήκες.
Αν και τέτοιες περιπτώσεις είναι εξαιρετικά σπάνιες, οι επαγγελματίες προνοσοκομειακής φροντίδας πρέπει να γνωρίζουν τις ενδείξεις, τους κινδύνους και τις τεχνικές που αφορούν έναν ακρωτηριασμό στο πεδίο.
Τι δείχνει η εμπειρία από τη Βόρεια Αμερική
Μια έρευνα του Kampden και συνεργατών στις 200 μεγαλύτερες πόλεις της Βόρειας Αμερικής έδειξε:
-
Μόνο 26 ακρωτηριασμοί στο πεδίο καταγράφηκαν σε 5 χρόνια.
-
Οι τροχαίες συγκρούσεις ήταν ο πιο κοινός μηχανισμός τραυματισμού.
-
Τις περισσότερες φορές τον ακρωτηριασμό εκτελούσε τραυματολόγος (53%) ή επείγοντολόγος (36%).
-
Το 96% των υπηρεσιών προνοσοκομειακής φροντίδας δεν παρείχε καμία σχετική εκπαίδευση.
-
Μόνο 2 υπηρεσίες διέθεταν επίσημο πρωτόκολλο για πεδίο ακρωτηριασμών.
Συμπέρασμα: Υπάρχει ανάγκη για πρωτόκολλα και προετοιμασία, ειδικά σε αστικά συστήματα προνοσοκομειακής φροντίδας με μεγάλες επιχειρησιακές απαιτήσεις.
Το Πρωτόκολλο TAP και ο μνημονικός κανόνας LIMB
Μια εμβληματική μελέτη από τον Bunyasaranand παρουσίασε έναν ακρωτηριασμό στο πεδίο σε εργαζόμενο που είχε παγιδευτεί κάτω από τη μέση σε βιομηχανικό εξοπλισμό. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία ενός Traumatic Amputation Protocol (TAP) και ενός πρακτικού εργαλείου:
LIMB Mnemonic:
-
Lists of equipment/resources
-
Initiate TAP checklist
-
Manage extrication
-
Bring the patient in
Ένα απλό, αλλά χρήσιμο εργαλείο για κάθε πρώτο ανταποκριτή που εξετάζει την ενσωμάτωση σχετικού πρωτοκόλλου.
Αντιμέτωποι με την πραγματικότητα: Τι υπάρχει στην πράξη;
Ανάλυση 132 πρωτοκόλλων προνοσοκομειακής φροντίδας έδειξε:
-
Μόνο 15% περιλαμβάνουν συστάσεις για ακρωτηριασμό στο πεδίο.
-
6% είχαν πλήρες πρωτόκολλο.
-
2% ανέφεραν εξοπλισμό.
Το Gigli saw ( εύκαμπτο πριόνι σύρματος που χρησιμοποιείται από χειρουργούς για την κοπή οστών. Χρησιμοποιείται κυρίως για ακρωτηριασμούς, όπου τα οστά πρέπει να κοπούν ομαλά) και τα χειρουργικά νυστέρια παραμένουν οι τυπικές επιλογές, αλλά δεν είναι πάντα διαθέσιμα.
Αντίθετα, πριόνια χειρός και ηλεκτρικά (reciprocating saws) υπάρχουν συχνά σε οχήματα πυρόσβεσης και διάσωσης — και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε καταστάσεις “ζωής ή μέλους”.
Πειραματικές δοκιμές: Τι λειτουργεί καλύτερα;
Σε πειράματα με χοιρινά άκρα, συγκρίθηκαν τρεις τεχνικές:
| Τεχνική | Μέσος χρόνος ακρωτηριασμού |
|---|---|
| Gigli saw + νυστέρι | 32.86 δευτερόλεπτα |
| Χειροκίνητο πριόνι | 6.28 δευτερόλεπτα |
| Ηλεκτρικό πριόνι (reciprocating saw) | 2.84 δευτερόλεπτα |
-
Το ηλεκτρικό πριόνι ήταν ταχύτερο, αλλά είχε πιτσίλισμα αίματος και κίνδυνο τραυματισμού από υπερβολική κοπή.
-
Το Gigli saw εμφάνισε βλάβες σε 3/9 δοκιμές.
Σε ανάλογη μελέτη με ανθρώπινα πτώματα, οι πυροσβέστες ολοκλήρωσαν επιτυχώς ακρωτηριασμούς με πριόνια και υδραυλικά εργαλεία, αποδεικνύοντας ότι το προσωπικό διάσωσης μπορεί – σε ακραίες συνθήκες – να φέρει εις πέρας τέτοιες επεμβάσεις.
Πότε επιτρέπεται ο ακρωτηριασμός στο πεδίο;
Καταστάσεις που πιθανώς δικαιολογούν έναν ακρωτηριασμό στο πεδίο:
-
Άμεσος κίνδυνος για τη ζωή από περιβάλλον επικίνδυνο (π.χ. φωτιά, κατάρρευση).
-
Ο ασθενής είναι εγκλωβισμένος και θα πεθάνει αν δεν απομακρυνθεί άμεσα.
-
Το άκρο είναι μη βιώσιμο, πλήρως διαλυμένο και καθυστερεί την απεγκλωβισμό.
Σε κάθε περίπτωση, ο ακρωτηριασμός πρέπει να είναι η τελευταία λύση και να εκτελείται ιδανικά από χειρουργό, υπό αναλγησία και με κατάλληλα φάρμακα, για μείωση κινδύνου αιμορραγικού σοκ και λοίμωξης.
Ηθικά, τεχνικά και πρακτικά ερωτήματα
-
Πρέπει να εκπαιδευτούν οι διασώστες σε ακρωτηριασμούς; Πιθανώς όχι, λόγω σπανιότητας.
-
Θα έπρεπε να υπάρχουν “go-bags” με σχετικό εξοπλισμό; Ίσως ναι, σε ομάδες ειδικών αποστολών ή πτητικές διακομιδές.
-
Μπορούν οι πυροσβέστες να καλύψουν το κενό; Σε ορισμένες περιπτώσεις, ναι, με ασφάλεια και σωστό συντονισμό.
Τελική σκέψη: Σώζοντας ζωές με τα εργαλεία που έχουμε
Αν και ελάχιστα συχνός, ο ακρωτηριασμός στο πεδίο πρέπει να αναγνωρίζεται ως ρεαλιστικό σενάριο. Η ύπαρξη πρωτοκόλλων, εξειδικευμένων ομάδων, εφοδιασμού και συντονισμού με χειρουργικές ομάδες είναι ζωτικής σημασίας.
Δεν μιλάμε για χειρουργική ακριβείας. Μιλάμε για μια ενέργεια σωτηρίας ζωής σε μια αβοήθητη, εχθρική κατάσταση. Και αυτό απαιτεί σχέδιο.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
1. Ralston, Aron. 2004. Between a Rock and a Hard Place. New York, Atria Books.
2. Kampen KE, Krohmer JR, Jones JS, Dougherty JM, Bonness RK. In-field extremity amputation: prevalence and protocols in emergency medical services. Prehosp Disaster Med. 1996 Jan-Mar;11(1):63-6. doi: 10.1017/s1049023x00042370. PMID: 10160461.
3. Bunyasaranand JC, Espino E, Rummings KA, Christiansen GM. Management of an Entrapped Patient with a Field Amputation. J Emerg Med. 2018 Jan;54(1):90-95. doi: 10.1016/j.jemermed.2017.08.097. Epub 2017 Nov 6. PMID: 29102097.
4. Emmerich BW, Stilley JAW, Sampson CS, Horn BG, Pollock KE, Stilley JD. Prehospital amputation: An experimental comparison of techniques. Am J Emerg Med. 2020 Jul;38(7):1305-1309. doi: 10.1016/j.ajem.2019.09.002. Epub 2019 Nov 17. Erratum in: Am J Emerg Med. 2022 Jan;51:430. doi: 10.1016/j.ajem.2021.10.039. PMID: 31831349.
5. Leech C, Porter K. Man or machine? An experimental study of prehospital emergency amputation. Emerg Med J. 2016 Sep;33(9):641-4. doi: 10.1136/emermed-2015-204881. Epub 2016 Jun 8. PMID: 27280425; PMCID: PMC5013110.
6. McNicholas MJ, Robinson SJ, Polyzois I, Dunbar I, Payne AP, Forrest M. ‘Time critical’ rapid amputation using fire service hydraulic cutting equipment. Injury. 2011 Nov;42(11):1333-5. doi: 10.1016/j.injury.2011.05.002. Epub 2011 Jun 1. PMID: 21636083.
7. Extremity Amputation. Greater Sydney Area Helicopter Emergency Medical Service. Retrieved March 24, 2025, from https://sydneyhems.com/resources/curriculum/extremity-amputation/.
8. Long B, Liang SY, Gottlieb M. Crush injury and syndrome: A review for emergency clinicians. Am J Emerg Med. 2023 Jul;69:180-187. doi: 10.1016/j.ajem.2023.04.029. Epub 2023 Apr 25. PMID: 37163784.
9. Wray JP, Bridwell RE, Schauer SG, Shackelford SA, Bebarta VS, Wright FL, Bynum J, Long B. The diamond of death: Hypocalcemia in trauma and resuscitation. Am J Emerg Med. 2021 Mar;41:104-109. doi: 10.1016/j.ajem.2020.12.065. Epub 2020 Dec 28. PMID: 33421674.
10. King CP, Sharar SR. Sedation and anesthesia for diagnostic and therapeutic procedures in acute trauma patients outside the operating room. Int Anesthesiol Clin. 2002 Summer;40(3):53-68. doi: 10.1097/00004311-200207000-00006. PMID: 12055512.
11. Foil MB, Cunningham PR, Hale JC, Benson NH, Treurniet S. Civilian field surgery in the rural trauma setting: a proposal for providing optimal care. J Natl Med Assoc. 1992 Sep;84(9):787-9. PMID: 1404476; PMCID: PMC2571784.
Συγγραφέας: Robert V. House, PhD
Πηγή: https://www.jems.com/patient-care/expedient-field-amputations/
Παναγιώτης Σπανός
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
