Κάθε οργανισμός χρειάζεται άτομα ικανά να λαμβάνουν σωστές αποφάσεις. Κατά τη διάρκεια σπάνιων αλλά υψηλής σοβαρότητας περιστατικών, η ικανότητα ενός διασώστη να παίρνει καλές αποφάσεις είναι πιο κρίσιμη από ποτέ. Επομένως, η γνώση και η λήψη αποφάσεων θα πρέπει να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος κάθε εκπαίδευσης επείγουσας ανταπόκρισης. Η εκπαίδευση που παρέχετε μπορεί να καλύπτει τις βασικές απαιτήσεις, αλλά εξοπλίζει τα μέλη της ομάδας σας ώστε να λαμβάνουν αποτελεσματικές αποφάσεις σε μια έκτακτη ανάγκη; Αν όχι, ίσως να μην το αντιληφθείτε παρά μόνο όταν θα είναι πλέον αργά.
Ως Αρχιπυραγός και παραϊατρικός στην Πυροσβεστική Υπηρεσία του Glynn County, έμαθα τη σημασία της λήψης σωστών αποφάσεων σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Μου πήρε περισσότερο χρόνο απ’ όσο θα ήθελα να παραδεχθώ για να κατακτήσω αυτή την ικανότητα. Ως συντονιστής μαθημάτων στα προγράμματα EMT, Advanced EMT και Paramedic του τμήματός μας, είμαι υπεύθυνος για την εκπαίδευση των διασωστών μας. Είμαι επίσης συνιδιοκτήτης της εταιρείας Glynn Emergency Training, η οποία ειδικεύεται σε εξατομικευμένη εκπαίδευση επείγουσας ανταπόκρισης για βιομηχανικούς οργανισμούς. Στα χρόνια αυτά, έχω παρατηρήσει τον πανικό και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων στον εαυτό μου, στους συναδέλφους και στους εκπαιδευόμενους. Έχω επίσης διαπιστώσει ότι αυτά που επιτυγχάνουν οι μαθητές στην αίθουσα δεν αντικατοπτρίζουν πάντα την απόδοσή τους σε πραγματικές καταστάσεις, εκτός αν η εκπαίδευση έχει σχεδιαστεί για να γεφυρώσει αυτό το χάσμα.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος και η κρίση
Η απόκλιση μεταξύ μάθησης στην τάξη και πραγματικής ανταπόκρισης σε κρίση οφείλεται στον τρόπο που ο ανθρώπινος εγκέφαλος διαχειρίζεται τις κρίσεις. Σε μια απειλή ή έκτακτη ανάγκη, ο εγκέφαλος είναι «προγραμματισμένος» να λαμβάνει γρήγορες αποφάσεις και όχι καλά μελετημένες. Σκεφτείτε την προϊστορική εποχή: όταν κάποιος βρισκόταν μπροστά σε μια αρκούδα στην είσοδο μιας σπηλιάς, έπρεπε να διαφύγει αμέσως, όχι να αναλύσει το είδος της, τη διατροφή της ή τον λόγο που βρισκόταν εκεί. Οι γρήγορες αποφάσεις ήταν ζωτικής σημασίας, ενώ η σύνθετη σκέψη δεν ήταν εφικτή υπό τέτοια απειλή.
Στις σύγχρονες κρίσεις όμως, η κατάσταση απαιτεί συχνά ανάκληση λεπτομερών ή σύνθετων πληροφοριών για τη λήψη σωστών αποφάσεων. Σε αντίθεση με τους προγόνους μας, οι σύγχρονοι διασώστες αντιμετωπίζουν ευθύνες που ξεπερνούν την άμεση κρίση: ιατρική φροντίδα, κατάσβεση φωτιάς ή διαχείριση επικίνδυνων υλικών. Οι περισσότεροι οργανισμοί παρέχουν κάποια εκπαίδευση γι’ αυτές τις καταστάσεις, αλλά η πρόκληση είναι να δημιουργηθεί ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που να εξασφαλίζει ότι η σωστή αντίδραση θα γίνει η «προεπιλεγμένη επιλογή» στη μνήμη του διασώστη.
Η πραγματική διδασκαλία περιλαμβάνει περισσότερα από την απλή παρουσίαση πληροφοριών· πρέπει να ενσωματώνεται στον τρόπο λήψης αποφάσεων του διασώστη. Οι άνθρωποι έχουν δύο μοντέλα λήψης αποφάσεων: το φυσικό (naturalistic) και το κλασικό (classical). Η «προεπιλογή» μας είναι το φυσικό.
Φυσική (naturalistic) λήψη αποφάσεων
Η φυσική λήψη αποφάσεων βασίζεται σε λύσεις που έχουν λειτουργήσει στο παρελθόν — με άλλα λόγια, στην εμπειρία παρόμοιων περιστατικών. Το είδα αυτό στους παλαιότερους πυροσβέστες όταν ήμουν νέος στον χώρο: πάντα ήξεραν τι να κάνουν και πότε. Τα χρόνια εμπειρίας τούς παρείχαν ένα μεγάλο «εγχειρίδιο ενεργειών» από το οποίο αντλούσαν. Όμως αυτό το μοντέλο καταρρέει όταν αντιμετωπίζουμε ένα περιστατικό χωρίς προηγούμενη εμπειρία. Είναι γρήγορο και διαισθητικό, αλλά απαιτεί μεγάλη εμπειρία με παρόμοιες κρίσεις. Σε βιομηχανικά περιβάλλοντα, οι διασώστες συχνά δεν διαθέτουν αυτή την εκτενή εμπειρία σε σπάνια αλλά υψηλής σοβαρότητας περιστατικά.
Ωστόσο, αυτό το μοντέλο μπορεί να ενσωματωθεί στην εκπαίδευση. Ρεαλιστικά σενάρια εκπαίδευσης είναι ανεκτίμητα, γιατί προσομοιώνουν την πραγματική εμπειρία. Ένα σενάριο πρέπει να είναι τόσο ρεαλιστικό ώστε ο εγκέφαλος να το καταγράφει ως εμπειρία. Ένα συχνό λάθος στις ασκήσεις δεν βρίσκεται στην εκτέλεση αλλά στην ανασκόπηση. Συχνά θεωρούμε ότι η συζήτηση των λαθών επαρκεί για τη διόρθωση. Τα λάθη πρέπει να επισημαίνονται και να διορθώνονται, αλλά επιπλέον, τα μαθήματα της ανασκόπησης πρέπει να επιβεβαιώνονται με απόδοση στην πράξη.
Στις δικές μας ασκήσεις, τρέχουμε το σενάριο, κάνουμε ανασκόπηση μετά το πέρας, ζητάμε από κάθε υπεύθυνο λήψης αποφάσεων να αναφέρει τα προβλήματα που είδε, και ο εκπαιδευτής προσθέτει τα δικά του σχόλια. Έπειτα, τρέχουμε το ίδιο σενάριο ξανά. Επαναλαμβάνουμε μέχρι να επιτευχθούν οι επιδόσεις που περιμένουμε. Έτσι, οι εκπαιδευόμενοι χτίζουν το «εγχειρίδιο φυσικής λήψης αποφάσεων» τους με επιτυχείς εμπειρίες.
Μαθαίνοντας το «γιατί»
Η κλασική λήψη αποφάσεων, παρόμοια με την κριτική σκέψη, είναι πιο αργή αλλά πιο διεξοδική. Επιτρέπει στους διασώστες να διαχειρίζονται σπάνια και ασυνήθιστα περιστατικά πιο έξυπνα. Αυτό το μοντέλο βασίζεται σε ισχυρή κατανόηση του επιθυμητού αποτελέσματος και των παραγόντων γύρω από την κρίση.
Η αποτελεσματική εκπαίδευση σε αυτό το μοντέλο απαιτεί λεπτομερείς εξηγήσεις και κατανόηση του «γιατί» πίσω από τις ενέργειες, όχι μόνο «κάνε αυτό όταν συμβεί εκείνο».
Παράδειγμα: Στην εκπαίδευση ΚΑΡΠΑ, οι περισσότεροι θα πουν ότι οι θωρακικές συμπιέσεις γίνονται για να κυκλοφορεί το αίμα. Δεν είναι λάθος, αλλά είναι ελλιπές. Μια πιο λεπτομερής εξήγηση αφορά την πίεση διάχυσης της καρδιάς και πώς οι συμπιέσεις επηρεάζουν την πίεση στην αορτή. Η αορτή είναι ένας μεγάλος εύκαμπτος σωλήνας που τροφοδοτεί τον καρδιακό μυ με αίμα. Το αίμα ωθείται πίσω στην καρδιά χάρη στην πίεση που δημιουργείται από τη διαστολή και τη συστολή αυτού του αγγείου — όπως το νερό που εκτοξεύεται από ένα μπαλόνι. Κάθε συμπίεση αυξάνει την πίεση, κάθε διακοπή τη μειώνει.
Αν ένας διασώστης πρέπει να μετακινήσει έναν ασθενή σε ανακοπή και έχει δύο επιλογές — η πρώτη διαρκεί 4 λεπτά αλλά απαιτεί διακοπή συμπιέσεων, η δεύτερη 7 λεπτά αλλά επιτρέπει συνεχείς συμπιέσεις — χωρίς να ξέρει το «γιατί», θα διάλεγε την πρώτη. Με την κατανόηση του «γιατί», βλέπει ότι η δεύτερη είναι η σωστή επιλογή. Δεν μπορούμε να εκπαιδεύσουμε για κάθε πιθανό σενάριο, αλλά μπορούμε να δώσουμε στους διασώστες τα εργαλεία να παίρνουν σωστές αποφάσεις.
Μακροπρόθεσμη διατήρηση νέας γνώσης
Μια τελευταία στρατηγική διδασκαλίας είναι το anchoring (αγκυροβόληση). Η αποθήκευση πληροφοριών στη μακροπρόθεσμη μνήμη είναι βιολογικά «ακριβή» για τον εγκέφαλο, γι’ αυτό έχουμε βραχυπρόθεσμη μνήμη. Για να μετατραπεί η γνώση σε μακροπρόθεσμη, πρέπει να επαναλαμβάνεται συχνά ή να αποτελεί έντονη εμπειρία.
Η αγκυροβόληση σημαίνει σύνδεση νέων πληροφοριών με υπάρχουσα γνώση ή εμπειρία. Αυτός είναι και ο λόγος που οι πρακτικές ασκήσεις πρέπει να γίνονται στο πραγματικό εργασιακό περιβάλλον, όχι σε απομακρυσμένα μέρη. Ο εγκέφαλος θυμάται καλύτερα πληροφορίες που συνδέονται με κάτι γνώριμο.
Επίσης, η ανάκληση παλαιότερων εμπειριών είναι εξαιρετικός τρόπος αγκυροβόλησης. Σε μαθήματα πρώτων βοηθειών, συχνά ρωτάμε τους συμμετέχοντες αν έχουν αντιμετωπίσει στο παρελθόν ιατρικά περιστατικά. Η αφήγηση και η ανάλυση αυτών των εμπειριών δίνει βάθος στο μάθημα. Για παράδειγμα, αν ένας εκπαιδευόμενος θυμηθεί μια σοβαρή αιμορραγία που προσπάθησε να ελέγξει, η εκπαίδευση στον έλεγχο αιμορραγίας αποκτά άλλη βαρύτητα. Το νέο μάθημα «αγκυροβολείται» πάνω σε εμπειρίες που ήδη βρίσκονται στη μακροπρόθεσμη μνήμη.
Η ταξινόμηση της γνώσης
Η εκπαίδευση στην επείγουσα ανταπόκριση μοιάζει με την ασφάλιση υγείας. Οι περισσότεροι δεν τη χρησιμοποιούμε συχνά, αλλά θα ήταν ανόητο να την παραμελήσουμε. Όχι λόγω συχνότητας, αλλά λόγω συνεπειών αν τη χρειαστούμε και δεν υπάρχει. Η κακή εκπαίδευση περνά απαρατήρητη μέχρι να προκαλέσει μεγάλα προβλήματα. Σε ένα βιομηχανικό περιβάλλον, αυτά τα προβλήματα μπορεί να απειλήσουν ζωές και να αυξήσουν τη νομική ευθύνη του οργανισμού.
Η λήψη αποφάσεων είναι στην ουσία η ταξινόμηση γνώσης και ο καθορισμός του αν πρέπει ή όχι να δράσουμε. Η γνώση που χρειάζεται για να ληφθούν σωστές αποφάσεις δημιουργήθηκε κατά την εκπαίδευση ή απλώς «παρουσιάστηκε»; Αν οι διασώστες δεν μπορούν να ανακαλέσουν την πληροφορία σε μια κρίση, η εκπαίδευση αξίζει μόνο όσο το χαρτί του πιστοποιητικού.
Ο πανικός και οι κακές αποφάσεις ξεκινούν εκεί όπου τελειώνει η γνώση. Το να κάθεσαι σε μια αίθουσα και να ακούς πώς να αντιδράσεις σε μια κρίση που θα συμβεί έναν χρόνο μετά δεν μετατρέπει την πληροφορία σε γνώση. Είναι απλώς τυπική διαδικασία. Αν περιμένουμε από τους διασώστες να λαμβάνουν σωστές αποφάσεις στο πεδίο, τότε αξίζουν να λαμβάνουν πληροφορίες που θα μπορούν να διατηρήσουν και να μετατρέψουν σε πραγματική γνώση.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Brown, P. C., Roediger III, H. L., & McDaniel, M. A. (2014). Make It Stick: The Science of Successful Learning. Harvard University Press.
Duhigg, C. (2013). The Power of Habit: Why We Do What We Do, and How to Change. Random House.
Klein, G. A. (1998). Sources of power : how people make decisions. MIT Press.
Συγγραφέας: James Ownbey
Πηγή: Panic begins where knowledge ends
Παναγιώτης Σπανός
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
