Γράφει ο Δημήτρης Ψυλλάκης,
Νομικός και πιστοποιημένος ανανήπτης BLS/ERC, PHTLS/NAEMT
Στον σύγχρονο κόσμο που ζούμε ολοένα και περισσότερο γεννάται η ανάγκη γνώσης παροχής πρώτων βοηθειών. Όλοι μας ανά πάσα ώρα και στιγμή μπορεί να βρεθούμε σε κατάσταση ανάγκης τέτοια που να χρειαστούμε βοήθεια ή να την παρέχουμε σε ένα συνάνθρωπό μας που κινδυνεύει.
Μια από τις πιο συνηθισμένες αιτίες θανάτου παγκοσμίως είναι η αιφνίδια καρδιακή ανακοπή σε εξωνοσοκομειακό περιβάλλον. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, το άγχος, η διατροφή, η έλλειψη άσκησης, κληρονομικοί παράγοντες, ασθένειες υποκείμενες αλλά και οι προσωπικές συνθήκες ζωής του καθενός μας μπορεί να οδηγήσουν τον άνθρωπο σε ένα δρόμο ενδεχομένως χωρίς επιστροφή.
Η επίσημη πολιτεία έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται την ανάγκη ύπαρξης εκπαιδευμένων εργαζομένων στις επιχειρήσεις αλλά και απλών πολιτών στην βασική καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση με τη χρήση αυτόματου εξωτερικού απινιδωτή (ΑΕΑ). Γίνονται πολύ αξιόλογες προσπάθειες ώστε η Ελλάδα να μπορεί να αποτελεί και αυτή όπως άλλα σύγχρονα κράτη ένα μέρος όπου σε εύλογη απόσταση από ένα περιστατικό ανακοπής να ευρίσκεται ένας απινιδωτής και δυο χέρια να γνωρίζουν τι να κάνουν. Η ίδια η διαδικασία της βασικής καρδιοπνευμονικής αναζωογόνησης με τη χρήση αυτόματου εξωτερικού απινιδωτή είναι ιατρική πράξη.
Στο πλαίσιο αυτό της παροχής βοήθειας σε συνάνθρωπο θύμα ανακοπής που έχει ανάγκη διάσωσης η πολιτεία θέσπισε κανόνες χρήσης αυτόματου εξωτερικού απινιδωτή σε δημόσιους χώρους. Στο ΦΕΚ 219/τΒ/22.2.2007 δημοσιεύτηκε η Υ.Α/οικ155576 «Κανόνες οργάνωσης συστήματος καρδιοπνευμονικής αναζωογόνησης (ΚΑΑ)». Καθορίσθηκε ότι πέραν της υποχρεωτικής εκπαίδευσης όλων των επαγγελματιών υγείας (ιατροί, νοσηλευτές, πληρώματα ασθενοφόρων, παραϊατρικό προσωπικό) στη βασική υποστήριξη της ζωής και στην αυτόματη εξωτερική απινίδωση (ΑΕΑ), δύνανται να εκπαιδευθούν και οι μη επαγγελματίες υγείας (πολίτες, έφηβοι, παιδιά) στα ανωτέρω, με τις διαδικασίες που προβλέπονται.
Στην υπουργική απόφαση ως ανανήπτης-διασώστης στη βασική καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση (Β-ΚΑΑ) και την ΑΕΑ ορίζεται ο επαγγελματίας υγείας και μη (πολίτης) εφόσον έχει ολοκληρώσει επιτυχώς το σεμινάριο ανανηπτών στην Β-ΚΑΑ, την ΑΕΑ, ή και την εξειδικευμένη υποστήριξη της ζωής με επικύρωση από το Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας (ΚΕΣΥ).
Ερευνώντας περαιτέρω το θέμα από νομικής πλευράς διαπιστώνουμε ότι στο ελληνικό δίκαιο η παροχή βοήθειας σε άνθρωπο που κινδυνεύει δεν είναι εθελοντική. Αντίθετα είναι υποχρεωτική. Ο νόμος (αρ. 307 Ποινικός Κώδικας) δεν εξετάζει αν γνωρίζεις πρώτες βοήθειες. Αν τύχει όμως και ξέρεις τότε ακόμα καλύτερα. Η αδιαφορία διώκεται ποινικά. Εάν η ασφάλειά σου ως παρευρισκόμενος σε μια σκηνή καρδιακής ανακοπής δεν κινδυνεύει τότε οφείλεις να βοηθήσεις με όποιο τρόπο μπορείς να σκαρφιστείς. Εξετάζονται δηλαδή γενικά στις περιπτώσεις υποχρεωτικής παροχής βοήθειας σε άνθρωπο τα άρθρα 288,306 και 307 Π.Κ σύμφωνα με τα οποία ο επιλαμβανόμενος ενός επείγοντος περιστατικού όχι απλώς έχει δικαίωμα αλλά και οφείλει υποχρεωτικά να βοηθήσει τον πάσχοντα εφόσον έχει εξασφαλίσει την προσωπική του ασφάλεια.
Άρθρο 288: Παρεμπόδιση αποτροπής κοινού κινδύνου και παράλειψη οφειλόμενης βοήθειας
- Όποιος ματαιώνει ή δυσχεραίνει την ενέργεια που είναι αναγκαία για να αποτραπεί ή να κατασταλεί ένας κοινός κίνδυνος που υπάρχει ή που επίκειται για τη ζωή ή την υγεία ανθρώπου ή για ξένες ιδιοκτησίες τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή.
- Όποιος σε περίπτωση δυστυχήματος ή κοινού κινδύνου ή κοινής ανάγκης δεν προσφέρει τη βοήθεια που του ζητήθηκε και που μπορούσε να προσφέρει, χωρίς ο ίδιος να διατρέξει ουσιώδη κίνδυνο, τιμωρείται με χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας.
Άρθρο 306: Έκθεση
- Όποιος εκθέτει άλλον και έτσι τον καθιστά αβοήθητο, καθώς και όποιος αφήνει αβοήθητο ένα πρόσωπο που το έχει στην προστασία του ή που έχει υποχρέωση να το διατρέφει και να το περιθάλπει ή να το μεταφέρει, ή ένα πρόσωπο που ο ίδιος υπαίτια τραυμάτισε, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών.
- Αν η πράξη προκάλεσε στον παθόντα: α) βαριά σωματική βλάβη, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών, β) θάνατο, επιβάλλεται κάθειρξη έως δέκα έτη.
Άρθρο 307: Παράλειψη προσφοράς βοήθειας
Όποιος παραλείπει να σώσει άλλον από κίνδυνο ζωής, αν και μπορεί να το πράξει χωρίς κίνδυνο της δικής του ζωής ή υγείας, τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα έτος ή χρηματική ποινή.
Ζήτημα γεννάται λοιπόν νομικής ευθύνης (ποινικής και αστικής) ενός απλού πολίτη που προσφέρει πρώτες βοήθειες σε θύμα ανακοπής, ανεξάρτητα αν τυγχάνει ταυτόχρονα και πιστοποιημένος ανανήπτης-διασώστης, αφού τον υποχρεώνει ο νόμος με το 307ΠΚ. Αν επί παραδείγματι το θύμα επιβιώσει μετά από επιτυχημένη ΚΑΡΠΑ και απινίδωση όμως εγείρει αξιώσεις για τυχόν σπασμένα πλευρά και άλλες σωματικές επιγενόμενες βλάβες κατά τη διάρκεια των θωρακικών συμπιέσεων από τους διασώστες.
Αυτό που αρχικά χρειάζεται να γίνει δεκτό και κατανοητό είναι ότι για να υπάρξει έγκλημα και τιμωρία πρέπει πρώτα από όλα να υπάρχει άδικη πράξη, να αποδειχθεί δηλαδή ότι η σωματική βλάβη που προξενήθηκε κατά την παροχή βοήθειας από τον απλό –και ίσως εκπαιδευμένο-πολίτη είναι άδικη. Αν κατά τη διαδικασία διάσωσης τελεστούν πράξεις που προσβάλλουν την υγεία του θύματος ανακοπής και ενδεχομένως δεν ήσαν αναγκαίες για να κρατηθεί στη ζωή τότε η κρίση για το άδικο αυτών των πράξεων θα πρέπει να συνεκτιμήσει και άλλους παράγοντες όπως θα δούμε.
Έτσι από τη μία πρέπει να εκτιμηθεί το δεδομένο ότι ο νόμος στο 307ΠΚ υποχρεώνει τον οποιονδήποτε πολίτη αδιάκριτα-εκπαιδευμένο ή μη- να σώσει τον συνάνθρωπό του αν ο ίδιος δεν κινδυνεύει και από την άλλη υπάρχει μια ενδεχόμενη ποινή εναντίον του από πιθανή βλάβη της υγείας του θύματος αν επιβιώσει.
Αν ο τυχαίος πάροχος βοήθειας-έστω και εκπαιδευμένος- δείξει αμέλεια στην ορθή τήρηση του αλγορίθμου ΚΑΡΠΑ και ΑΕΑ αυτό δεν μπορεί να αναγκαστικά να χαρακτηρίσει τυχόν προξενηθείσα βλάβη ως άδικη και ως εκ τούτου τιμωρητέα για τον προφανή λόγο ότι ο νόμος στο 308ΠΚ επιβάλλει το καθήκον βοηθείας στον οποιοδήποτε πολίτη πιστοποιημένο ή μη, εκπαιδευμένο ή όχι πάροχο πρώτων βοηθειών. Μέσα στο πλαίσιο αυτό μπορεί υπό συνθήκες να δοθούν και τηλεφωνικές οδηγίες από τηλεφωνητή του ΕΚΑΒ σε ανεκπαίδευτο πάροχο βοήθειας έως ότου φθάσει το εξειδικευμένο προσωπικό.
Στην περίπτωση λοιπόν αμελούς παροχής ΚΑΡΠΑ και ΑΕΑ με επιγενόμενες σωματικές βλάβες υπάρχει η προστασία του άρθρου 25ΠΚ παρ.1 η οποία μπορεί να τύχει εφαρμογής ως κατάσταση ανάγκης που αποκλείει το άδικο. Ορίζει: 1. Δεν είναι άδικη η πράξη που τελεί κάποιος, για να αποτρέψει παρόντα και αναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο, ο οποίος απειλεί το πρόσωπο ή την περιουσία του ίδιου ή κάποιου άλλου χωρίς δική του υπαιτιότητα, αν η βλάβη που προκλήθηκε στον άλλο είναι σημαντικά κατώτερη κατά το είδος και τη σπουδαιότητα από τη βλάβη που απειλήθηκε.
Κατάσταση ανάγκης υπάρχει για το Ποινικό Δίκαιο όταν οι περιστάσεις της ζωής έχουν δημιουργήσει μια τέτοια πραγματική κατάσταση ώστε να υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα σε δύο έννομα αγαθά τα οποία χρήζουν προστασίας, έτσι που η σωτηρία του ενός (η ζωή) να είναι πρακτικά δυνατή μόνο με καταστροφή ή βλάβη του άλλου. Δηλαδή από τη μία να κρατηθεί στη ζωή ο πάσχων και από την άλλη οι όποιες σωματικές βλάβες επήλθαν να ήταν ως αναγκαία και απαραίτητη παράπλευρη απώλεια-συνέπεια της εκτέλεσης διάσωσης ΚΑΡΠΑ από τον ανανήπτη.
Ποιος λοιπόν μπορεί να είναι ο λόγος που να καθιστά σε τέτοιες περιπτώσεις την πράξη προσβολής εννόμων συμφερόντων του θύματος (πχ βλάβη μαλακών μορίων, οργάνων και σκελετού) θεμιτή συμπεριφορά; Ο λόγος αυτός βρίσκεται σε μια θεμελιακή αρχή που διέπει τη ζωή μας και συγκεκριμένα την αρχή της επιλογής του υπέρτερου συμφέροντος. Θυσιάζουμε πάντα το λιγότερο σημαντικό για χάρη του σημαντικότερου. Το Δίκαιο είναι υποχρεωμένο και αυτό να εφαρμόζει αυτήν την αρχή της επιλογής του υπέρτερου συμφέροντος. Έτσι σε κάθε περίπτωση σύγκρουσης μεταξύ δύο εννόμων αγαθών όπου η συνύπαρξη και των δύο είναι πρακτικά αδύνατη, η θυσία εκείνου που έχει μικρότερη αξία για τη σωτηρία του σημαντικότερου δεν μπορεί παρά να κριθεί ως πράξη κοινωνικά σωστή και σύμφωνη με το Δίκαιο δηλαδή όχι άδικη αλλά θεμιτή.
Επομένως χρειάζεται: α)Μια ορισμένης μορφής κατάσταση κινδύνου και β) πρέπει η πράξη που τελείται για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης να αποτελεί πράξη ανάγκης.
Α)1.Κατάσταση κινδύνου είναι εκείνη που να περιέχει όχι απλώς τη δυνατότητα αλλά τη μεγάλη πιθανότητα ότι θα επέλθει βλάβη σε έννομο αγαθό (Καρδιακή ανακοπή- θάνατος).
2.Ο κίνδυνος να απειλεί το πρόσωπο ή την περιουσία. Με τη χρήση του όρου πρόσωπο ο νόμος εννοεί έννομα αγαθά σύμφυτα με την ανθρώπινη ύπαρξη και συγκεκριμένα τη ζωή, την υγεία, την σωματική ακεραιότητα,την προσωπική ελευθερία κ.ά
3.Ο κίνδυνος να απειλεί όχι μόνο το δράστη αλλά και κάθε τρίτο. Η παροχή βοήθειας σε περίπτωση κατάστασης ανάγκης του άρθρου 25 ΠΚ είναι απεριόριστα δυνατή.
4.Ο κίνδυνος να είναι «παρών και άλλως αναπότρεπτος». Παρών είναι ο κίνδυνος όταν η απειλούμενη βλάβη που τον στοιχειοθετεί (θάνατος από ανακοπή) πρόκειται να επέλθει συντομότατα αν δεν παρεμβληθεί άμεση αποτρεπτική ενέργεια ενός ανανήπτη διασώστη. «Άλλως αναπότρεπτος», όπως απαιτεί ο νόμος είναι ο κίνδυνος όταν στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπάρχει πρακτικά κανένας άλλος τρόπος σωτηρίας του αγαθού που κινδυνεύει παρά μόνο από την καταστροφή ή βλάβη του αγαθού του άλλου.(ΚΑΡΠΑ με αποδεκτό τον πιθανό τραυματισμό )
Β)Πράξη ανάγκης είναι εκείνη που αντιμετωπίζει την κατάσταση κινδύνου με την προσβολή εννόμου αγαθού άλλου προσώπου υπό τις εξής προϋποθέσεις:
α)μόνο τότε υπάρχει πράξη ανάγκης που αποκλείει το άδικο, όταν η «η επελθούσα δια της πράξεως (ενν.διάσωσης) εις τον έτερον βλάβην είναι κατά το είδος και την σπουδαιότητα σημαντικώς κατώτερα από την απειληθείσαν».
Απαιτείται λοιπόν για την κρίση του αδίκου μια στάθμιση μεταξύ της βλάβης που υπήρχε κίνδυνος να επέλθει (θάνατος) και της βλάβης που προξενήθηκε για να αποτραπεί αυτός ο κίνδυνος (πχ θωρακικές συμπιέσεις που συνεπιφέρουν εσωτερικά θλαστικά τραύματα ή βλάβη οργάνων).
Αλλά τότε μόνον αποκλείεται το άδικο και εδώ είναι το ζητούμενο, όταν δηλαδή η στάθμιση οδηγεί σε διαπίστωση ότι η βλάβη που προξενήθηκε ήταν όχι απλώς κατώτερη αλλά σημαντικά κατώτερη από τη βλάβη που μ αυτόν τον τρόπο εμποδίστηκε να επέλθει. Μόνο σ αυτήν την περίπτωση αποκλείεται το άδικο.
β) Η βλάβη που προξενείται για την αποτροπή του κινδύνου πρέπει να είναι πρακτικά αναγκαία για την αποτροπή του κινδύνου. Η προϋπόθεση αυτή συνάγεται από το στοιχείο που απαιτεί ο νόμος για την ύπαρξη κατάστασης κινδύνου ότι ο κίνδυνος πρέπει να είναι «άλλως αναπότρεπτος». Αν επομένως υπήρχε στη συγκεκριμένη περίπτωση και άλλος τρόπος να αντιμετωπιστεί η κατάσταση ενός θύματος ανακοπής, τότε και ο κίνδυνος δεν ήταν «άλλως αναπότρεπτος» και η βλάβη που προξενήθηκε δεν ήταν αναγκαία.
Στην πράξη, ακόμα και οι πιο έμπειροι διασώστες υφίστανται μεγάλο στρες σε περιστατικό επαναφοράς στη ζωή. Ο χρόνος που φεύγει ισοδυναμεί με τη ζωή που φεύγει ή που κερδίζεται. Παράπλευρες απώλειες έχουν όλοι οι πόλεμοι. Η άρτια εκπαίδευση σίγουρα βοηθάει, δεν είναι όμως ποινικά κολάσιμη και η πλήρης απουσία της. Αντίθετα, ο κάθε παρευρισκόμενος κάτι μπορεί και υποχρεούται να προσφέρει και χωρίς φόβο ευθυνών. Διότι το θύμα όντας αβοήθητο είναι σε καθεστώς θανάτου…
Ηράκλειο 7 Μαρτίου 2020
Πηγή: kidssavelives
