1.1 Ιστορία της καρδιοπνευμονικής αναζωογόνησης (ΚΑΡΠΑ)
Οι τεχνικές αντιμετώπισης μιας επείγουσας για τη ζωή κατάστασης εξελίχθηκαν μέσα στους αιώνες ως αναπόσπαστο μέρος της ιατρικής τέχνης, συμβαδίζοντας με την πρόοδο του ανθρώπου στην επιστήμη της ανατομίας και της φυσιολογίας, τις προσπάθειες ενημέρωσης του κοινού που ασχολούνταν με αθλητική δραστηριότητα ή δραστηριότητες αναψυχής και την αυξανόμενη διευκόλυνση της μετάδοσης της πληροφορίας μεταξύ των ερευνητών, των ιατρών και του κοινού, που επέφερε η τεχνολογική εξέλιξη (προχωρώντας από την ανταλλαγή επιστολών και τις προφορικές ανακοινώσεις σε «κλειστά» κλαμπ στη μαζική διάχυση της πληροφορίας μέσα από την τυπογραφία, τηλεφωνία, μέσα μαζικής ενημέρωσης, και τον επιστημονικό ή μη έντυπο τύπο).
Όσον αφορά την καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση, ιδιαίτερα τα άλματα της επιστημονικής γνώσης σχετικά με τη λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος, την αποκάλυψη στοιχείων της φύσης (όπως η κατανόηση ότι ο ατμοσφαιρικός αέρας περιέχει το απαραίτητο συστατικό για τη ζωή, και η αναγνώριση του οξυγόνου ως το αέριο της ζωής), αλλά και η αναγνώριση του ρόλου της καρδιάς ως αντλίας και του αίματος ως του φορέα του οξυγόνου στο υπόλοιπο σώμα αποτέλεσαν βασικές προϋποθέσεις για την εξέλιξη των τεχνικών ενδο- και εξωνοσοκομειακής αντιμετώπισης των απειλητικών για τη ζωή καταστάσεων.
1.1.1 Εμφυσήσεις
Ήδη από την αρχαιότητα αναφέρονται παρατηρήσεις που αφορούν τεχνικές εμφυσήσεων αέρα για την ανάνηψη. Από τον Ασκληπιό, ως τον προφήτη Ελισσαίο γίνονται αναφορές στη χρήση εμφυσήσεων για την αναζωογόνηση νεογέννητων ή μικρών παιδιών, με ανάλογες τεχνικές να αναφέρονται στη μεσαιωνική κα ι αργότερα στη νεότερη εποχή (π.χ. Βικτοριανή) ως τεχνικές ανάνηψης νεογνών από μαίες, αλλά και πρώιμα βήματα τραχειοστομίας και διασωλήνωσης από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (για σχετική ιστορική αναδρομή, βλ. Baker, 1971· Trubuhovich, 2005, 2006). Από την εποχή του Γαληνού, καταγραφές από πειραματισμούς σε ζώα ή παρατηρήσεις σε καταδίκους ή βαριά τραυματισμένους πολίτες δείχνουν τη διακαή επιθυμία να βρεθούν τρόποι διατήρησης στη ζωή μέσα από την προσπάθεια αποσαφήνισης των φυσιολογικών μηχανισμών οι οποίοι εμπλέκονται στο φαινόμενο της ζωής και του θανάτου.
1.1.2 Σημασία του χρόνου ανάνηψης και απινίδωση
Με την αναγνώριση ότι ο πνιγμός στο νερό ήταν μια από τις κύριες αιτίες ατυχηματικού θανάτου είτε κατά την εργασία στο νερό, είτε κατά την αναψυχή, διαμορφώθηκαν, αρχικά από τα ευρωπαϊκά σωματεία που είχαν σκοπό τη διάσωση, διάφορες τεχνικές αερισμού, με ή χωρίς χρήση εργαλείων (π.χ. χρήση φυσούνας για τεχνητή αναπνοή, χρήση βαρελιών, χρήση αλόγου).
Στην αρχή αυτές οι τεχνικές δεν είχαν μεγάλη διάδοση, αλλά η χρήση τους επικεντρωνόταν σε χώρες με πολλά κανάλια, λίμνες ή ναυτικό πολιτισμό και μεταφέρθηκαν γρήγορα και στις αποικίες. Τα μέλη των σωματείων εξέδιδαν και υιοθετούσαν οδηγίες, ενώ διοργάνωναν μικρής κλίμακας ενημερωτικές εκδηλώσεις.
Τα διαθέσιμα αρχεία αλληλογραφίας μεταξύ εκπροσώπων τέτοιων σωματείων ή των πρώιμων επιστημονικών εταιρειών δείχνουν μια πληθώρα τεχνικών, κάποιες χωρίς σαφή επιστημονική βάση, με μια μεγάλη, όμως, έμφαση στην προσπάθεια συλλογής στοιχείων που να υποστηρίζουν ή να καταρρίπτουν κάποια τεχνική.
Με διάφορες παραλλαγές τους, κατά τον 19ο και πρώιμο 20ό αιώνα αυτές οι τεχνικές συστηματοποιήθηκαν από τις επιστημονικές και ιατρικές εταιρείες και παρουσιάζονται σε εγχειρίδια πρώτων βοηθειών (όπως π.χ. το εγχειρίδιο της Ακτοφυλακής των ΗΠΑ ή το εγχειρίδιο των Προσκόπων της Αμερικής Boy Scout Handbook).
Φυσικά η κατανόηση της σημασίας της άμεσης έναρξης των εμφυσήσεων, για τη διαφύλαξη της εγκεφαλικής λειτουργίας μετά από πνιγμό στο νερό, ακολούθησε τις εξελίξεις της φυσιολογίας και της Η διδασκαλία της ΚΑΡΠΑ στην εκπαίδευση ιατρικής.
Στη δεκαετία του ’50 η ιατρική επιστήμη ανέπτυξε τον μηχανικό αερισμό, ο οποίος παρείχε έναν τρόπο να κρατηθούν στη ζωή άτομα που είχαν πολύ σοβαρή εγκεφαλική βλάβη που διαφορετικά θα πέθαιναν από αναπνευστική ανακοπή. Αυτή η εξέλιξη δημιούργησε, εύλογα, μεγάλα ζητήματα βιοηθικής, π.χ. εάν είναι ζωντανός ο μηχανικά υποστηριζόμενος ασθενής που έχει εκτεταμένη εγκεφαλική βλάβη ή εάν η διατήρησή του σε αυτήν την κατάσταση είναι συμβατή με τη θέλησή του.
Παράλληλα, οι ραγδαίες εξελίξεις στη μεταμόσχευση οργάνων έθεσαν νέες προκλήσεις στον ορισμό του θανάτου και τον ρόλο του εγκεφάλου. Αν και ο Αλκμαίων, κατά την αρχαιότητα, πρότεινε τον εγκέφαλο και όχι την καρδιά ως το «ηγεμονικό όργανο» του σώματος (Παναγής & Δαφέρμος, 2008) η έννοια του εγκεφαλικού θανάτου ως θάνατος του ανθρώπου διατυπώθηκε το 1968 από επιτροπή ειδικών του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ των ΗΠΑ σε μια έκθεση ορόσημο, με τίτλο «Ο ορισμός του μη αναστρέψιμου κώματος» (“A Definition of Irreversible Coma”) (βλ. De Georgia, 2014).
Η έννοια του εγκεφαλικού θανάτου ως νέο κριτήριο θανάτου (που ως τότε οριζόταν με βάση την απώλεια καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας) και παράλληλα η αποσαφήνιση της εγκεφαλικής λειτουργίας στον έλεγχο της αναπνοής, και τα ερευνητικά δεδομένα του 20ού αιώνα συνδιαμόρφωσαν τις εξελίξεις των συστάσεων πρώτων βοηθειών.
Έτσι σήμερα αναγνωρίζουμε τη σημασία της έναρξης του χρόνου ανάνηψης (ή όποιας άλλης ιατρικής πράξης προφύλαξης της εγκεφαλικής λειτουργίας) όταν παύει η κατά τα άλλα φυσιολογική δυνατότητα διατήρησης της κυκλοφορίας του αίματος, και άρα οξυγόνωσης, στον εγκέφαλο.
Με την τεχνολογική εξέλιξη της ηλεκτρικής εφαρμοσμένης μηχανικής, πειραματισμοί σε ζώα επέτρεψαν την ανάπτυξη της τεχνικής της απινίδωσης, αρχικά εσωτερικής (σε χειρουργική επέμβαση ανοιχτού θώρακα) και κατόπιν εξωτερικής (όπως χρησιμοποιείται σήμερα).
Στην Ευρώπη, επιστημονικές εταιρείες του 18ου αιώνα, οι οποίες λειτουργούσαν ως κλαμπ ρητορικής και παρουσίασης πειραμάτων από τους ευγενείς μέλη τους, όπως η διάσημη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου (Royal Academy of London) και η Ακαδημία Επιστημών στο Παρίσι, αλλά και εταιρείες και σωματεία που είχαν σκοπό τη διάσωση, όπως η Ολλανδική Εταιρεία Διάσωσης (Dutch Humane Society), έπαιξαν κρίσιμο ρόλο για την αποκρυστάλλωση της διαθέσιμης ως τότε γνώσης και την ενημέρωση των επιστημόνων και ιατρών της εποχής.
1.1.3 Θωρακικές Συμπιέσεις
Δυστυχώς, αν και ήδη από τον 18ο αιώνα περιγράφηκαν παρατηρήσεις οι οποίες αφορούσαν την ευεργετική επίδραση που μπορούσε να έχει η συμπίεση στο στήθος, π.χ. Heilingsmethode του Α. De Haen, το 1783, όπως αναφέρεται στους (Ojeda, Alcocer, Varon & Sternbach, 2007), οι σχετικές αναφορές πέρασαν ουσιαστικά απαρατήρητες πιθανώς διότι έγιναν στο πλαίσιο ενεργειών οι οποίες είχαν ως έμφαση τον τεχνητό αερισμό.
Είναι ενδιαφέρον ότι το 1788 ο Charles Kite δημοσίευσε επιστημονικό άρθρο με ανασκόπηση των ως τότε καταγεγραμμένων περιστατικών ανάνηψης από τα μέλη της Royal Humane Society of England, όπου τόνισε τη σημασία του χρόνου που μεσολαβεί από την κατάρρευση ενός θύματος ως την έναρξη προσπαθειών ανάνηψης, αλλά και περιέγραψε πρωτοποριακή συσκευή χορήγησης ηλεκτρικού ρεύματος για την επανεκκίνηση της καρδιάς. Δυστυχώς και αυτές οι παρατηρήσεις πέρασαν στη λήθη.
Με βάση τις διαθέσιμες ιστορικές καταγραφές, η σύγχρονη τεχνική της ΚΑΡΠΑ διαμορφώθηκε στο γνωστό νοσοκομείο John Hopkins των ΗΠΑ στον 20ό αιώνα.
Γύρω στο 1957 ο θωρακοχειρουργός James Jude μελέτησε προσεκτικά την εξέλιξη του πειραματισμού των συγχρόνων του ερευνητών (ηλεκτρολόγων μηχανικών) του καθηγητή William Kouwenhoven (1886-1975) και του τότε υποψηφίου διδάκτορα Guy Knickerbocker (1932-2022) οι οποίοι προσπαθούσαν να δημιουργήσουν ένα φορητό σύστημα απινίδωσης (για εφαρμογή σε κλειστό θώρακα) (Kouwenhoven et al.,1984).
Στο πλαίσιο αυτών Η διδασκαλία της ΚΑΡΠΑ στην εκπαίδευση των πειραμάτων είχε παρατηρηθεί ότι, πριν ακόμα δοθεί απινίδωση, η εφαρμογή πίεσης στην καρδιά (πειραματόζωου) που χτυπούσε ακανόνιστα ή και καθόλου, κατά την εφαρμογή των τότε ιδιαίτερου βάρους χάλκινων ηλεκτροδίων, έφερνε ευνοϊκές ενδείξεις (π.χ. μεταβολή στην αρτηριακή πίεση).
Ο Δρ Jude αναγνώρισε ότι η εφαρμογή πίεσης, μέσω ενός εξωτερικού «μασάζ» θα μπορούσε να υποκαταστήσει τη λειτουργία της καρδιάς, διατηρώντας την κυκλοφορία του αίματος, μέχρι να δοθεί η απινίδωση.
Ως ομάδα οι Jude, Kouwenhoven και Knickerbocker επέκτειναν τον πειραματισμό τους και έθεσαν τις βάσεις της σύγχρονης τεχνικής ΚΑΡΠΑ με ή χωρίς απινίδωση. Ο Jude, μάλιστα, εφάρμοσε με επιτυχία την τεχνική των συμπιέσεων για πρώτη φορά το 1959. Με λίγες συμπιέσεις ο καρδιακός σφυγμός επανήλθε σε 35χρονη ασθενή που υπέστη ανακοπή κατά τη διάρκεια προγραμματισμένης χειρουργικής επέμβασης αφαίρεσης χολής (και έτσι δεν χρειάστηκε να ανοιχτεί ο θώρακάς της και να γίνει εφαρμογή καρδιακού μασάζ, όπως ήταν η ως τότε πρακτική).
Οι Jude, Kouwenhoven και Knickerbocker περιέγραψαν τη νέα τεχνική σε δημοσίευση ορόσημο του 1960 στο έγκριτο ιατρικό επιστημονικό περιοδικό JAMA (Kouwenhoven et al., 1960).
Συγγραφείς: Χ. Καρατζαφέρη, Β. Σμιξιώτη, Ε. Πολύζου, Γ.Κ. Σακκάς
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
