Βασίλειος Σπανός Καρδιολόγος,
Διευθυντής Αιμοδυναμικού Εργαστηρίου Κεντρικής Κλινικής Αθήνας
Ηλεκτρονικό Περιοδικό ”Στους Ρυθμούς Της Καρδιάς”
Η χαμένη ισορροπία
Ο τεχνικός πολιτισμός τιθασεύει τη φύση
Ο πρόσφατος σεισμός, στη νοτιοανατολική Ασία, μας θύμισε την αγριότητα της φύσης. Τα θύματα και οι καταστροφές τεράστιες σε αυτήν την υπανάπτυκτη γωνιά του πλανήτη, θα περιορίζονταν παραδίπλα, στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, αλλά δεν θα εξαλείφονταν.
Ο ανθρώπινος πολιτισμός επιδίωξε να τιθασεύσει τη φύση, και σε μεγάλο βαθμό τα κατάφερε, προστατεύ- οντας μας από την αβεβαιότητα των φυσικών φαινομένων, αλλά δεν μας προστατεύει σε απόλυτο βαθμό.
Την ίδια στιγμή διαπιστώνουμε πως ο τεχνικός πολιτισμός έχει μεταβάλλει σταθερές αξίες απαραίτητες για τη ζωή του πλανήτη και τη δική μας πάνω σε αυτόν.
Το φαινόμενο του θερμοκηπίου προξενεί καινοφανείς κινδύνους και νέες ανασφάλειες, πιεστικά προβλήματα που επιζητούν άμεση αντιμετώπιση.
Μετά από αιώνες ανθρώπινου πολιτισμού αναζητείται μια νέα ισορροπία, η οποία θα μας επιτρέψει να μην είμαστε έρμαια των φυσικών φαινομένων, επιδεικνύοντας ταυτόχρονα τον δέοντα σεβασμό στο φυσικό μας περιβάλλον.
Διαβάζοντας κανείς αυτές τις γραμμές ίσως αναρωτηθεί αν πρόκειται για σκέψεις σχετικές με την υγεία, με την καρδιά μας και τους Ρυθμούς της.
Στην πραγματικότητα υπάρχει ισχυρή συσχέτιση της υγείας μας, συμπεριλαμβανόμενης της καρδιαγγειακής, με την εξέλιξη του τεχνικού μας πολιτισμού. Οι αποδείξεις είναι πολλαπλές και ιστορικά καταγεγραμμένες. Η ανθρώπινη εξέλιξη προήγαγε την υγεία, μέσω της παροχής βασικών αγαθών (κατοικία, τροφή, ρουχισμός, ύδρευση, αποχέ- τευση), εξάλειψε θανατηφόρες νόσους που ταλάνιζαν την ανθρωπότητα (χάρις στα εμβόλια και στα αντιβιοτικά) και σήμερα παρέχει παράταση του προσδόκιμου επιβίωσης και βελτίωση της ποιότητας ζωής των πασχόντων χάρις σε φάρμακα και επεμβάσεις.
Η επεμβατική καρδιολογία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της ευεργετικής επίδρασης του τεχνικού πολιτισμού. Έχουμε καταφέρει να παρεμβαίνουμε στο σύνολο σχεδόν των καρδιακών προβλημάτων χρησιμοποιώντας μπαλόνια, stent, βαλβίδες, αενάως εξελισσόμενα επιτεύγματα της ιατρικής τεχνολογίας, προϊόντα δηλαδή της ιατρικής τεχνολογίας.
Υπάρχουν, όμως, ταυτόχρονα, και αρκετά προβλήματα που έφερε ο πολιτισμός στο επίπεδο της υγείας μας. Η υπερκατανάλωση θερμιδογόνων και λιπαρών ουσιών, που προσφέρονται αφειδώς στο αναπτυγμένο μέρος του πλανήτη, προκαλώντας καρδιαγγειακά νοσήματα, είναι ένα χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα.
Συνήθως συνδυάζεται με μειωμένη φυσική δραστηριότητα, αποτελώντας μία έμμεση αρνητική επίδραση του πολιτισμού της ευκολίας στην υγεία μας.
Ο συνδυασμός αποχής από την ελάχιστη έστω φυσική δραστηριότητα, αντί της επίπονης αναζήτησης τροφής, που χαρακτήριζε το είδος μας για πολλούς αιώνες, και η εύκολη πρόσβαση σε πληθώρα θερμιδογόνων τροφών έχει διεξοδικά αναλυθεί.
Πρέπει όμως να παραδεχτούμε, πως και οι δύο αυτές συνθήκες δεν επιβάλλονται από τον πολιτισμό μας, απλώς προσφέρονται ως δυνατότητα. Στο χέρι καθεμιάς και καθενός μας είναι να τις προσπεράσουμε και να τρώμε υγιεινά, διατηρώντας παράλληλα ένα ικανό επίπεδο φυσικής δραστηριότητας, που θα μπορούσε να είναι και το απλό καθημερινό βάδισμα.
Η απομάκρυνση από τη φύση
Υπάρχει, όμως, και μια αναγκαστική μεταβολή που ήρθε στις ζωές μας, εξ αιτίας του τεχνικού μας πολιτι- σμού, με ενδεχόμενες αρνητικές συνέπειες στην υγεία μας. Πρόκειται για την απομάκρυνσή μας από το φυσικό μας περιβάλλον. Η φύση με όλη την αγριότητά της αποτέλεσε για αιώνες μοναδική συνθήκη ζωής για τον άνθρωπο, πριν ο πολιτισμός μας ανατρέψει τους όρους της συμβίωσης.
Ευτυχώς θα πουν κάποιοι και θα με βρουν απόλυτα σύμφωνο. Ο άνθρωπος έπρεπε να παρέμβει στο περιβάλλον του αρχικά για να επιβιώσει και στη συνέχεια για να προοδεύσει. Δημιουργήσαμε, λοιπόν, δομημένο περιβάλλον, στο οποίο μπορούμε να κινούμαστε με σχετική ασφάλεια και με πολλές, ολοένα αυξανόμενες, ανέσεις και δυνατότητες.
Ταυτόχρονα όμως χάσαμε την επαφή με τη φύση, δημιουργήσαμε θορυβώδη και κουραστικά αστικά τοπία, από τα οποία προσπαθούμε να δραπετεύουμε, συχνά για να εκδράμουμε στη φύση, την οποία νοσταλγούμε, και γι’ αυτό προσπαθούμε να βρεθούμε κοντά της σε κάθε ευκαιρία.
Ποιος δεν αναζητά τη γαλήνη που νοιώθουμε όταν βρισκόμαστε κοντά στη φύση, με το μυαλό μας να αδειάζει από το θόρυβο και τις έγνοιες της καθημερι- νότητας στις πόλεις;
Αυτή η γαλήνη αποδεικνύεται πως έχει ευεργετική επίδραση στην ψυχική και σωματική μας υγεία σε πολλές διαφορετικές μελέτες, που κατέγραψαν τις μεταβολές που συμβαίνουν στον ανθρώπινο οργανισμό όταν βρισκόμαστε σε φυσικό περιβάλλον.
Πολλές διαφορετικές μελέτες καταγράφουν σημαντική μείωση της κορτιζόλης (ορμόνης που συνδέεται με το στρες) και μεταβολές στο αυτόνομο νευρικό σύστημα, που προκύπτουν από τη χαλάρωση που νοιώθουμε σε φυσικό περιβάλλον, συγκριτικά με τις πόλεις.
Όλα τα παραπάνω επιδρούν ευεργετικά στην υγεία μας. Αυτά τα αποτελέσματα έχουν καθιερώσει θεραπευτικές πρακτικές με συχνές επισκέψεις σε δάση γύρω από μεγαλουπόλεις, καθώς και μία περαιτέρω πίεση για τη δημιουργία ικανών χώρων πρασίνου μέσα στις πόλεις (https://longevity.stanford.edu/lifestyle/2023/10/03/ the-difference-between-hiking-and-forest-bathing/).
Η παραμονή στη φύση, εκτός από τη γαλήνη που μας προσφέρει με μείωση του στρες, ξεκουράζει το μυαλό μας, με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος μας να λειτουργεί καλύτερα.
Σε σχετική μελέτη του Πανεπιστημίου της Ουψάλας, άτομα που είχαν ήδη υποβληθεί σε τεστ νοημοσύνης (cognitive tests) είχαν σημαντικά καλύτερα αποτελέσματα μετά από 30 λεπτά βαδίσματος σε φυσικό περιβάλλον.
Φαίνεται πως αυτό που όλοι νοιώθουμε, να «καθαρίζει» δηλαδή το μυαλό μας μετά από μια βόλτα σε φυσικό περιβάλλον, έχει πρακτικό αποτέλεσμα με μετρήσιμο αντίκτυπο στην ικανότητά μας να επιλύουμε προβλήματα.
Ποια πρακτική αξία θα μπορούσαν να έχουν αυτές οι διαπιστώσεις αν δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στο φυσικό περιβάλλον και αφού θα συνεχίσουμε να ζούμε σε μικρές ή μεγαλύτερες πόλεις με όλα τα υπέρ και τα κατά της αστικής καθημερινότητας;
Κατ’ αρχάς οφείλουμε να προστατεύουμε χώρους πρασίνου γύρω από τις πόλεις, όπου αυτοί υπάρχουν. Μπορούμε επίσης και οφείλουμε να αυξήσουμε την παρουσία πράσι- νων χώρων μέσα στις πόλεις, προσιτούς σε ολοένα περισσότερους κατοίκους. Φαίνεται, άλλωστε, πως οποιαδήποτε μεταβολή μας θυμίζει τη φύση μπορεί να έχει ευεργετική επίδραση στην υγεία μας.
Τα πρακτικά αποτελέσματα αντίστοιχων προσεγγίσεων μπορούν να είναι εντυπωσιακά.
Σε μια μελέτη που έχει δημοσιευθεί παλαιότερα σε ένα από τα μεγαλύτερα επιστημονικά περιοδικά (https://www.science.org/doi/abs/10.1126/ science.6143402) συνέκριναν τη μετεγχειρητική πορεία ασθενών μετά από χολοκυστεκτομή, σε νοσοκομείο της Πενσυλβάνιας, έχοντας εξασφαλίσει σε κάποιους θέα σε μικρό κήπο αντί της συνηθισμένης.
Οι ασθενείς αυτοί είχαν συντομότερη νοσηλεία, λιγότερες κλήσεις στο νοσηλευτικό προσωπικό και πολύ μικρότερη ανάγκη αναλγησίας μετεγχειρητικά, σε σύγκριση με τους ασθενείς στο συνήθη θάλαμο.
Η μελέτη αυτή, καθώς και άλλες που την ακολούθησαν, έχουν δημιουργήσει μία τάση πρόνοιας για την ύπαρξη, κατά το δυνατόν, εσωτερικών χώρων πρασίνου σε νοσοκομειακές εγκαταστάσεις.
Ανακεφαλαιώνοντας, διαπιστώνουμε πως χρειάζεται να αναζητήσουμε μία νέα ισορροπία στη σχέση μας με τη φύση. Ο πολιτισμός μάς προφύλαξε από την ανασφάλεια που συχνά προκαλούν τα φυσικά φαινόμενα, αλλά μάς απομάκρυνε υπερβολικά από το φυσικό μας περιβάλλον.
Η νοσταλγία που συχνά νοιώθουμε και μας σπρώχνει κοντά στη φύση έχει αντίκτυπο και στην υγεία μας. Πρέπει να επιστρέφουμε σε αυτήν όσο συχνότερα μπορούμε και να διαμορφώνουμε τις πόλεις μας με τρόπο που να την συμπεριλαμβάνει.
Η παραμονή στη φύση, εκτός από τη γαλήνη που μας προσφέρει με μείωση του στρες, ξεκουράζει το μυαλό μας, με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος μας να λειτουργεί καλύτερα.
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
