Κατά τη διάρκεια των μαθημάτων μου για την επίγνωση της κατάστασης (situational awareness) στη ζώνη πυρός, συζητάμε τη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε συνθήκες υψηλού στρες και υψηλού ρίσκου. Το πρώτο βήμα σε αυτή τη διαδικασία είναι η ταχύτατη αξιολόγηση (size-up). Όταν ρωτώ τους συμμετέχοντες πόσο χρόνο τους παίρνει να κάνουν αξιολόγηση σε μια φωτιά μονοκατοικίας χωρίς παρακείμενες εκθέσεις, οι απαντήσεις κυμαίνονται από 10 έως 30 δευτερόλεπτα. Τους προκαλώ: Γιατί δεν παίρνετε 5-10 λεπτά για να πάρετε μια τόσο κρίσιμη απόφαση υψηλού κινδύνου; Η πιο συνηθισμένη απάντηση είναι: «Γιατί το κτίριο θα καεί». Ίσως και να έχουν δίκιο. Από πλευράς όμως νευροεπιστήμης, ο λόγος είναι τελείως διαφορετικός.
🔥 Γιατί είναι απαραίτητο το ταχύτατο Size-Up;
Η εκτίμηση της κατάστασης πρέπει να γίνεται γρήγορα, όχι επειδή το κτίριο θα καεί (αν και αυτό μπορεί να συμβεί), αλλά γιατί σε ένα δυναμικό συμβάν, οι πληροφορίες αλλάζουν τόσο γρήγορα που το μυαλό μας υπερφορτώνεται.
Σκεφτείτε το εξής: Αν σας δώσω επτά τυχαίους διψήφιους αριθμούς μέσα σε 30 δευτερόλεπτα και σας ζητήσω να θυμηθείτε τον πέμπτο, μάλλον θα τα καταφέρετε. Αν όμως σας δώσω επτά διαφορετικούς αριθμούς κάθε 30 δευτερόλεπτα για 5 λεπτά και μετά σας ζητήσω τον 18ο αριθμό, πιθανότατα θα αποτύχετε. Γιατί; Υπερφόρτωση πληροφοριών.
🧠 Θυμάστε τον Ουγκ, τον άνθρωπο των σπηλαίων;
Ο πρόγονός μας, ο Ουγκ, σε μια κυνηγετική αποστολή βλέπει έναν θηρευτή να πλησιάζει. Η απόκριση «μάχη ή φυγή» ενεργοποιείται. Σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, ο εγκέφαλός του πρέπει να επεξεργαστεί μια χούφτα κρίσιμων ενδείξεων. Όχι δεκάδες ή εκατοντάδες. Αυτή η «προγραμματισμένη» ικανότητα ταχύτατης ανάλυσης είναι η βάση του πρωτογενούς size-up – μια ενστικτώδης διαδικασία διάρκειας 10-30 δευτερολέπτων.
Αυτό ακριβώς χρειαζόμαστε και στη ζώνη πυρός.
🔁 Το Δευτερογενές Size-Up
Το δευτερογενές size-up δεν είναι απλώς για να καλύψει ό,τι χάθηκε στο πρωτογενές. Είναι η πρώτη ευκαιρία για ανάπτυξη επίγνωσης επιπέδου 3 – δηλαδή, η ικανότητα πρόβλεψης μελλοντικών γεγονότων.
Αυτό το size-up διαρκεί περισσότερο (2-3 λεπτά) και προσφέρει κατανόηση της ταχύτητας εξέλιξης του περιστατικού. Ποια είναι τα βασικά που πρέπει να αξιολογηθούν;
-
Ταχύτητα του καπνού – Όγκος, χρώμα, ρυθμός κίνησης (π.χ. «θυμωμένος καπνός» κατά Dave Dodson).
-
Ταχύτητα της φωτιάς – Πόσες φλόγες, πόσο γρήγορα κινούνται.
-
Ρυθμός κατάρρευσης του κτιρίου – Όλα τα φλεγόμενα κτίρια σταδιακά καταρρέουν. Το ερώτημα είναι: Πότε;
🖼️ Φωτογραφία και Ταινία
Το πρωτογενές size-up είναι μια στιγμιαία φωτογραφία – συγκέντρωση λίγων κρίσιμων ενδείξεων για να ενεργοποιηθεί η διαίσθηση και οι εμπειρικές μνήμες.
Το δευτερογενές size-up είναι μια ταινία – παρατήρηση αλλαγών με την πάροδο του χρόνου, που βοηθά στον υπολογισμό του αν οι ομάδες μας μπορούν να «προλάβουν» την εξέλιξη.
🔄 Το Συνεχές Size-Up
Η επίγνωση της κατάστασης δεν σταματά. Ο Διοικητής πρέπει συνεχώς να επανεκτιμά τις μεταβαλλόμενες 
συνθήκες, καθώς και η ταχύτητα του συμβάντος μπορεί να αλλάξει οποιαδήποτε στιγμή.
❓ Να το αναθέσεις ή να το κάνεις ο ίδιος;
Η απάντηση: Να το κάνεις ο ίδιος.
Δεν μπορείς να «εξωτερικεύσεις» την αντίληψη ενδείξεων και σημάτων που ενεργοποιούν τη διαίσθηση. Δεν είναι αδύνατο να σου το περιγράψει άλλος, αλλά θα του πάρει περισσότερο χρόνο να το εξηγήσει απ’ όσο να το δεις εσύ.
Ο εγκέφαλός σου μπορεί να επεξεργάζεται 11 εκατομμύρια bits πληροφορίας το δευτερόλεπτο. Κανείς δεν μπορεί να σου περιγράψει τόσα. Η ισχυρότερη επίγνωση της κατάστασης ανήκει σε αυτόν που έχει δει το συμβάν με τα ίδια του τα μάτια.
🚒 Ηγεσία από απομακρυσμένη θέση
Πολλοί ρωτούν: «Πώς μπορεί ένας διοικητής να ηγείται από ένα όχημα διοίκησης ένα τετράγωνο μακριά;»
Απάντηση: Δεν μπορεί. Εκτός αν… διαθέτει εμπειρότατους αξιωματικούς στους τομείς και τα τμήματα, που να του μεταφέρουν με ακρίβεια τις κρίσιμες πληροφορίες.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο διοικητής λειτουργεί περισσότερο ως συντονιστής παρά ως τακτικός επικεφαλής. Οι αποφάσεις λαμβάνονται στο πεδίο από τον υπεύθυνο επιχειρήσεων και τον υπεύθυνο ασφάλειας.
Αν διοικείς εξ αποστάσεως, αποδέξου ότι οι τακτικές αποφάσεις ανήκουν σε αυτούς που βλέπουν το συμβάν με τα μάτια τους.
✅ Συμβουλές
-
Πραγματοποίησε ο ίδιος το πρωτογενές και δευτερογενές size-up.
-
Μια καλή εκτίμηση περιλαμβάνει:
📸 Στιγμιότυπο → 🎥 Ταινία → 📸 Νέο στιγμιότυπο → 🎥 Νέα ταινία… -
Κάνε 360° έλεγχο του κτιρίου. Ακόμα κι αν «δεν συμβαίνει τίποτα» πίσω, αυτή η πληροφορία έχει αξία.
-
Αν διοικείς το συμβάν, κράτα απόσταση για να βλέπεις τη συνολική εικόνα και να μην παρασύρεσαι στο πεδίο δράσης.
-
Αν είσαι μακριά, βασίσου σε άτομα εμπιστοσύνης στο μέτωπο για τακτικές αποφάσεις.
🧠 Ερωτήσεις για Συζήτηση
-
Ποιες πρακτικές χρησιμοποιείς στο πρωτογενές size-up για να συλλέξεις τις σωστές πληροφορίες;
-
Πώς αξιολογείς την ταχύτητα του καπνού και της φωτιάς;
-
Ποιες ενδείξεις σε βοηθούν να υπολογίσεις την αποσταθεροποίηση του κτιρίου;
Η αποστολή είναι απλή:
Να βοηθήσουμε τους πρώτους ανταποκριτές να δουν τον κίνδυνο… εγκαίρως για να αλλάξουν το αποτέλεσμα.
🔺 Η ασφάλεια ξεκινά με την επίγνωση της κατάστασης!
Παναγιώτης Σπανός
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
