Όχι, δεν θες την αλήθεια
Λες ότι θες την αλήθεια, αλλά όχι στ’ αλήθεια. Θες την “ταινία”: τον ήρωα-διασώστη που τρέχει στο χάος με ψυχραιμία, γελάει μπροστά στον θάνατο και φεύγει στο ηλιοβασίλεμα έχοντας σώσει τη μέρα.
Αλλά η δουλειά αυτή δεν είναι έτσι. Δεν είναι αυτό που μας κάνει. Αν έχεις φορέσει το σήμα, το ξέρεις.
Τι μένει πίσω
Περισσότερα από 30 χρόνια στον Προνοσοκομειακό Χώρο. Έχω δει την ανθρωπιά στην πιο όμορφη αλλά και στην πιο σκοτεινή της μορφή. Παιδιά, ηλικιωμένοι, τροχαία, πυρκαγιές, μαζικά συμβάντα, τοξικοεξαρτήσεις, και σιωπές που αντηχούν πιο δυνατά από τις σειρήνες.
Όλα αυτά δεν μένουν στη σκηνή του συμβάντος. Τα παίρνεις μαζί σου. Για μένα, το 2000 ήρθε η πρώτη σοβαρή “σύγκρουση” με τη μετατραυματική διαταραχή στρες (PTSD).
Δεν χτύπησε απότομα. Ήρθε σταδιακά. Αϋπνία, εικόνες-φλασμπάκ, θυμός που δεν υπήρχε παλιά, ψυχρότητα που δεν αναγνώριζα. Δεν το είπα PTSD. Το έλεγα «η δουλειά». Αλλά σε αλλάζει. Και αν δεν το φροντίσεις, σου παίρνει και σώμα και ψυχή.
Το κόστος που δεν φαίνεται
Τον Δεκέμβριο του 2024 – αρκετά χρόνια μετά τη συνταξιοδότησή μου – έκανα τετραπλό bypass. Στεφανιαία νόσος, χρόνια εξέλιξη.
Ήταν η PTSD η μόνη αιτία; Όχι. Αλλά έπαιξε ρόλο; Χωρίς αμφιβολία.
Χρόνιο στρες, κακή διατροφή, αυπνίες, συναισθηματική εξουθένωση – όλα συνέβαλαν. Αναρωτιέμαι: Αν υπήρχαν υποστηρικτικές δομές πριν 20 χρόνια, θα είχα φτάσει εδώ; Δεν θα το μάθω ποτέ. Αλλά πάντα θα αναρωτιέμαι.
Η κουλτούρα της σιωπής
Η PTSD στους διασώστες δεν είναι σπάνια. Είναι απλώς αδήλωτη.
Μια μετα-ανάλυση του 2024 έδειξε ότι περίπου 1 στους 3 επαγγελματίες επειγόντων (33,7%) εμφανίζει συμπτώματα PTSD – ποσοστό πολλαπλάσιο του γενικού πληθυσμού. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί δεν ζητούν βοήθεια.
Γιατί; Στίγμα. Φόβος. «Μη φανώ αδύναμος.»
Μας έμαθαν πως το να ζητάς βοήθεια είναι αδυναμία. Οπότε το καταπίνεις. Κάνεις υπερωρίες. Σηκώνεις κι άλλο φορτίο. Χτίζεις τοίχους και μετά απορείς γιατί κανείς δεν σε πλησιάζει.
Τι λείπει ακόμα
Όταν πρωτοαντιμετώπισα την PTSD, δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου πόροι. Και όσοι υπήρχαν, είχαν πάνω τους το στίγμα.
Σήμερα τα πράγματα αλλάζουν – αργά αλλά σταθερά.
Τα προγράμματα υποστήριξης από συναδέλφους (peer support) κάνουν δουλειά. Είναι άνθρωποι που σε “πιάνουν” γιατί έχουν ζήσει τα ίδια. Αλλά παραμένει ένα πρόβλημα: αυτά τα προγράμματα είναι μέσα στο σύστημα. Στον ίδιο οργανισμό που ίσως φοβάσαι να ανοιχτείς.
Και έτσι δεν αρκούν. Χρειαζόμαστε ουδέτερους χώρους, χωρίς στολές, χωρίς φακέλους, χωρίς “καρφώματα”.
Νέες λύσεις για ένα παλιό πρόβλημα
Οι τηλεψυχιατρικές πλατφόρμες, οι ανώνυμες βιομετρικές εφαρμογές, ακόμα και νέες θεραπείες όπως η ψυχεδελική υποβοηθούμενη θεραπεία, ανοίγουν δρόμους.
Η ελεγχόμενη χρήση ψιλοκυβίνης (από “μαγικά” μανιτάρια), έχει δείξει ενθαρρυντικά αποτελέσματα σε βετεράνους και διασώστες με χρόνια PTSD. Δεν είναι «εύκολες λύσεις». Είναι εναλλακτικές. Και ήρθε η ώρα να τις δούμε σοβαρά.
Δεν είμαστε σπασμένοι. Είμαστε φορτωμένοι.
Δεν χρειαζόμαστε αγκαλιές και χειροκροτήματα. Χρειαζόμαστε χώρους και χρόνο να είμαστε άνθρωποι.
Χώρους χωρίς βαθμούς και ιεραρχίες, όπου η αλήθεια δεν τιμωρείται, αλλά ακούγεται.
Χρειαζόμαστε ομάδες υποστήριξης εκτός υπηρεσίας. Κάτι σαν τους Ανώνυμους Αλκοολικούς (AA), αλλά για εμάς. “Ανώνυμοι Πρώτοι Ανταποκριτές” – ή ό,τι όνομα θέλεις. Αρκεί να υπάρχει ένας χώρος όπου δεν μετράει τι έκανες στην υπηρεσία, αλλά πώς νιώθεις τώρα.
Η σιωπή σπάει – αλλά έχουμε δρόμο ακόμα
Περισσότεροι διασώστες μιλούν. Κάποιοι διοικητές ακούνε. Τα προγράμματα ψυχικής υγείας μπαίνουν πια και στις σχολές εκπαίδευσης.
Αν συνεχίσουμε να λέμε την αλήθεια – ακόμα και όταν πονάει – ίσως το αύριο να μην είναι τόσο βαρύ για τους επόμενους. Και ίσως, αυτή τη φορά, να σώσουμε και τον εαυτό μας.
📌 Αν εσύ ή κάποιος που γνωρίζεις παλεύει με τα βάρη της δουλειάς, υπάρχουν λύσεις. Υπάρχουν άνθρωποι που καταλαβαίνουν. Και κυρίως: Δεν είσαι μόνος.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
1. Langtry S, Wild J, et al. Prevalence of post-traumatic stress disorder in emergency service personnel: a meta-analysis. Front Psychiatry. 2024 [cited 2025 Jul 14]; Available from: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2024.1391586/full
2. Huston P. JEMS. Understanding the increased mental health risks facing emergency medical services [Internet]. 2023 [cited 2025 Jul 14]. Available from: https://www.jems.com/mental-health-wellness/understanding-the-increased-mental-health-risks-facing-emergency-medical-service/
3. Institutes of Health. PTSD in first responders: understanding the need for tailored mental health treatment [Internet]. 2023 [cited 2025 Jul 14]. Available from: https://institutesofhealth.org/ptsd-in-first-responders/
4. Anguiano P. The Guardian. Psilocybin therapy shows promise for traumatized first responders [Internet]. 2024 Dec 29 [cited 2025 Jul 14]. Available from: https://www.theguardian.com/us-news/2024/dec/29/psilocybin-therapy-first-responders
Πηγή: https://www.jems.com/mental-health-wellness/ems-veteran-ptsd-stigma-fight-to-stay-whole/
Παναγιώτης Σπανός
