ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 5.1 Η επιβολή σωματικού περιορισμού και απομόνωσης σε ψυχικά ασθενείς
Οι περιοριστικοί μέθοδοι που εφαρμόζονται σε τμήματα της ψυχιατρικής κλινικής σε δύσκολες περιπτώσεις επιθετικότητας και βίαιης συμπεριφοράς ασθενών είναι ο σωματικός περιορισμός καθώς και η απομόνωση. Η χρήση αυτών έχει απασχολήσει επί δεκαετίες τους περισσότερους επαγγελματίες υγείας, τις οργανώσεις και τα σωματεία των πασχόντων, καθώς επίσης τους οργανισμούς πιστοποίησης ποιότητας νοσηλείας (Νακάκης, 2013).
Ο σωματικός περιορισμός σχετίζεται με τη φυσική καθήλωση, που περιέχει τη μέθοδο συγκράτησης του ασθενή με τα χέρια και με τη μηχανική καθήλωση που εφαρμόζεται με τη χρήση ειδικού εξοπλισμού ή ενδυμάτων και γίνεται με σκοπό τη σωματική συγκράτηση πασχόντων που εκδηλώνουν επιθετικές και εκτός ελέγχου εκδηλώσεις. Αρκετές φορές θέτουν σε κίνδυνο τον ίδιο τους τον εαυτό, τους άλλους ασθενείς, το προσωπικό αλλά και γενικότερα το θεραπευτικό περιβάλλον της κλινικής. Η απομόνωση σχετίζεται με την εξασφάλιση ατομικής νοσηλείας με τον περιορισμό του ασθενή σε ένα ήρεμο και ειδικά διαμορφωμένο χώρο, με στόχο τη διαχείριση της διέγερσής του και των αποτελεσμάτων της και ενδεχομένως, στην μείωση ακραίας συμπτωματολογίας από αισθητηριακή υπερφόρτωση. Οι δυο αυτές περιοριστικές πρακτικές πρέπει να εφαρμόζονται υπό την άμεση επίβλεψη των νοσηλευτών για να εξασφαλίζεται η προστασία και η ασφάλεια των ιδιαίτερα διεγερτικών ασθενών (Νακάκης, 2013, Ζαταρλούδη,2009).
Ο σωματικός περιορισμός και η απομόνωση έχουν υποστεί κριτική και η εφαρμογή τους σε χώρους ψυχιατρικής νοσηλείας έχει προκαλέσει αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε επιστήμονες, με αποτέλεσμα να έχει αμφισβητηθεί η θεραπευτική τους αξία. Οι περιοριστικές αυτές εφαρμογές εμφανίζονται ως δυνητικά επιβλαβείς διότι έχουν αναφερθεί σοβαρές συνέπειες από την μη κατάλληλη ή τη μη ενδεδειγμένη χρήση τους, που πιθανόν να επιφέρουν τραυματισμούς, σημαντικές βλάβες ή και θάνατο. Επιπλέον, έχουν διαπιστωθεί αρνητικά αποτελέσματα από την εφαρμογή των πρακτικών περιορισμού στην ψυχολογική σφαίρα των ασθενών, στις οποίες περιλαμβάνονται η επιδείνωση της διέγερσης, η ύφεση των γνωστικών λειτουργιών και οι αντιδράσεις μετατραυματικού στρες. Επίσης έχει αναφερθεί από πάσχοντες ότι, μέσα από τις διαδικασίες εφαρμογής αυτών των περιοριστικών μεθόδων, αναβίωσαν εμπειρίες επιθετικότητας που τους είχαν ασκηθεί στο παρελθόν και τις είχαν εκλάβει ως μια τιμωρία καθώς και στέρηση της ελευθερίας τους (Νακάκης, 2013).
Η χρήση του σωματικού περιορισμού και της απομόνωσης ως περιοριστικές κλινικές πρακτικές φέρνουν στην επιφάνεια νομικά ζητήματα που ενέχουν ακόμη και ποινικές ευθύνες για τις συνέπειες της εφαρμογής τους, καθώς και ηθικά ζητήματα, διότι στην εφαρμογή τους υπάρχει η έννοια της επιβολής και του περιορισμού του πάσχοντα. Ωστόσο, παρά την αμφισβήτηση που έχει υποστεί η χρήση του σωματικού περιορισμού και της απομόνωσης και τις προσπάθειες που έχουν γίνει για την κατάργηση της εφαρμογής τους, τα συγκεκριμένα μέτρα εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται στην ψυχιατρική κλινική μέσα στο πλαίσιο της επείγουσας ψυχιατρικής φροντίδας, ως μέτρα ελέγχου της βίαιης συμπεριφοράς και θεραπείας των ψυχικά ασθενών στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς (Ζαρταλούδη, 2009).
5.2 Επιθετική συμπεριφορά και χρήση του σωματικού περιορισμού
Η βίαιη συμπεριφορά των ασθενών που βρίσκονται σε ψυχιατρικές κλινικές είναι συχνή και εκτιμάται πως ένας στους επτά πάσχοντες εκδηλώνει κάποια στιγμή επιθετική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του. Επιπλέον, έχει εκτιμηθεί ότι περίπου το μισό νοσηλευτικό προσωπικό έχει υποστεί βίαιη επίθεση σε ψυχιατρικές κλινικές. Η πλειονότητα των επιθετικών εκδηλώσεων από πάσχοντες σε ψυχιατρικές κλινικές δεν έχει ως αποτέλεσμα ένα σωματικό τραυματισμό, ωστόσο, οι ψυχολογικές επιπτώσεις στα άτομα που εμπλέκονται, είναι πιθανόν να είναι σοβαρές με συνακόλουθο θυμό, ενοχής, διαταραχή μετατραυματικού στρες, αυτομομφής και ντροπής (Ζαρταλούδη, 2009).
Ο σωματικός περιορισμός είναι πιθανόν να αφορά τη «δια χειρός» μέθοδο συγκράτησης του ασθενή από τα τέσσερα άκρα για να πραγματοποιηθεί η ακινητοποίηση του και για να του χορηγηθεί επείγουσα ενέσιμη φαρμακευτική αγωγή (βενζοδιαζεπίνες αντιψυχωσικά σκευάσματα και συνδυασμός τους). Αφού έχει εκτιμηθεί η κατάσταση με σκοπό να ελέχθη η διέγερση και να αποφευχθεί βέβαιη βίαιη συμπεριφορά, ή να ανασταλεί η εξελισσόμενη βίαιη συμπεριφορά (Ζαρταλούδη, 2009).
Στα στοιχεία των ασθενών στους οποίους γίνεται εφαρμογή μέτρων περιορισμού, λαμβάνεται υπόψη η χρήση ουσιών, το φύλο, η νεαρή ηλικία και η ιδιότητα του μετανάστη. Ως παράγοντες που σχετίζονται με τη λήψη απόφασης, για να γίνει εφαρμογή της καθήλωσης είναι η απειλητική και η καταστροφική συμπεριφορά, η πλημμελής κλινική αξιολόγηση, η προαποφασισμένη εφαρμογή της καθήλωσης κατά την εισαγωγή των ανήσυχων ασθενών για τη διευκόλυνση του προσωπικού, η πραγματοποίηση σε προηγούμενες νοσηλείες βίαιων πράξεων, η απουσία κλίματος συνεργασίας, η κατάχρηση ουσιών, ο ανεπαρκής αριθμός του προσωπικού και η ανεπαρκής εκπαίδευσή του καθώς επίσης και η οργανωτική δομή της ψυχιατρικής μονάδας. Τα συχνά αίτια για την χρήση της καθήλωσης που έχουν καταγραφεί είναι οι κίνδυνοι που απειλούν την ασφάλεια του πάσχοντα και του προσωπικού, η ανεξέλεγκτη διέγερση και βία, ο έλεγχος της διέγερσης και της επιθετικής συμπεριφοράς, η ύπαρξη ψευδαισθήσεων οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε αυτοτραυματισμό και οι μη ελεγχόμενες τάσεις αυτοκτονίας (Νακάκης, 2013).
Επίσης έχει παρατηρηθεί η θεραπευτική διάσταση του σωματικού περιορισμού. Τα δυο τρίτα των ασθενών που εφαρμόστηκε ένιωσαν την αίσθηση της φροντίδας, ανάλογα με την αντιμετώπιση του προσωπικού που περιελάμβανε την ενημέρωση του πάσχοντα κατά τη διάρκεια εφαρμογής του σωματικού περιορισμού και την θέληση για παροχή βοήθειας και ψυχολογικής υποστήριξης. Ωστόσο, η εφαρμογή του σωματικού περιορισμού ενδείκνυται μόνο, όταν έχουν αποβεί αναποτελεσματικές άλλες παρεμβάσεις που έχουν γίνει για την ασφάλεια του ασθενή και του περιβάλλοντος. Θεωρείται η τελευταία επιλογή για την αντιμετώπιση της επιθετικής και εκτός χωρίς έλεγχο συμπεριφορά των ασθενών (Νακάκης, 2013).
5.3 Η επιθετική συμπεριφορά και η χρήση της απομόνωσης.
Στις οργανωμένες ψυχιατρικές μονάδες παρατηρείται η ύπαρξη δωματίου απομόνωσης. Πιο συγκεκριμένα παρατηρείται για έναν κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο που διασφαλίζεται η προστασία των πασχόντων σε καταστάσεις που είναι ιδιαίτερα ανήσυχοι και τίθενται υπό έλεγχο οι επιθετικές εκδηλώσεις οι οποίες αποδιοργανώνουν το θεραπευτικό ψυχιατρικό περιβάλλον (Ουζούνη, 2013).
Κατά την διάρκεια εφαρμογής της απομόνωσης ο ασθενής νοσηλεύεται ακούσια σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο, μέσα στον οποίο είναι περιορισμένος, αφού είναι συνήθως κλειδωμένος. Ο χώρος αυτός είναι ήσυχος και αισθητηριακά λιτός, έτσι ώστε να προσφέρει στον ασθενή μόνο τις απαραίτητες ανέσεις και συγχρόνως να του εξασφαλίζει σωματική ασφάλεια από κάποιο ενδεχόμενο τραυματισμό. Ο χώρος απομόνωσης ως μέρος με ελάχιστα περιβαλλοντικά ερεθίσματα, επιδρά κατασταλτικά σε κάποιες ακραίες εκδηλώσεις του ασθενή, αποτρέποντάς τον από τον κίνδυνο αυτοτραυματισμού, μειώνει τις πιθανότητες εμπλοκής του με τα υπόλοιπα άτομα, καθώς επίσης προσφέρει τη δυνατότητα στο προσωπικό να έχει στενή επίβλεψη και έλεγχο της κατάστασής του (Ουζούνη, 2013).
Υποστηρίζεται, πως η εφαρμογή της απομόνωσης συμβαίνει μόνο στη περίπτωση έσχατης ανάγκης και δεν πρέπει να είναι προκαθορισμένο μέρος του θεραπευτικού σχεδιασμού ή τιμωρία, διότι οι πάσχοντες τη βιώνουν ως μία τραυματική εμπειρία με επακόλουθα συναισθήματα τρόμου, επιθετικότητας, θυμού, ταπείνωσης, εγκατάλειψης, φόβου, εξευτελισμού, και απώλειας ελέγχου (Ουζούνη, 2013).
5.4 Ενδείξεις χρήσης σωματικού περιορισμού και απομόνωσης
Σε όλες τις θεραπευτικές μεθόδους υπάρχουν πάντα οι ενδείξεις και οι αντενδείξεις. Στην ένδειξη χρήσης του σωματικού περιορισμού θα πρέπει να τεκμηριώνονται με σαφήνεια και να χρησιμοποιούνται εφόσον όλες οι προηγούμενες παρεμβάσεις δεν είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η χρήση του σωματικού περιορισμού και της απομόνωσης ενδείκνυται στην αποφυγή επικίνδυνων αυτοκαταστροφικών – ετεροκαταστροφικών εκδηλώσεων. Ιδιαίτερα ενδείκνυται σε ασθενείς που η συμπεριφορά τους έχει υποστεί μια διαταραχή και δείχνουν να έχουν την τάση να προκαλέσουν φθορές στην κλινική αλλά και σε ασθενείς που θα πρέπει να μειωθούν τα αισθητηριακά ερεθίσματα. Αξιοσημείωτη ένδειξη είναι όταν ο ίδιος ο ασθενής ζητήσει αυτή τη μέθοδο έχοντας την εναισθησία αλλά όχι των έλεγχο των παρορμήσεων, έτσι ώστε να μην βλάψει άλλους ασθενής.
Η εφαρμογή του σωματικού περιορισμού και της απομόνωσης ως θεραπευτικής μεθόδου χρήζει από τους νοσηλευτές ιδιαίτερη προσοχή (Νακάκης, 2013):
· Στην τήρηση των κατευθυντήριων γραμμών και του νομικού πλαισίου που είναι κύριος παράγοντας για τη χρήση τους.
· Στην ενημέρωση του ασθενή για τη μέθοδο θεραπευτικής αντιμετώπισης που θα ακολουθήσει έτσι ώστε να υπάρξει αποτελεσματική συνεργασία.
· Στην διατήρηση της αξιοπρέπειας του ασθενή, των ψυχολογικών και σωματικών αναγκών του καθώς επίσης στη παροχή κάποιου βαθμού άνεσης.
· Στην ασφαλή χρήση και εφαρμογή των περιοριστικών μεθόδων για την αποτροπή επικίνδυνων συνεπειών.
· Στο χρονικό διάστημα εφαρμογής των περιοριστικών μεθόδων.
· Καταγραφή του αιτιολογικού παράγοντα που είχε ως αποτέλεσμα τη χρήση των περιοριστικών μέτρων, με σκοπό τη συνεπής παρακολούθηση του ασθενή (Νακάκης, 2013).
5.5 Αντενδείξεις της χρήσης απομόνωσης και σωματικού περιορισμού
Η απομόνωση και ο σωματικός περιορισμός αντενδείκνυται σε πάσχοντες με εγκεφαλοπάθεια οι οποίοι ίσως να έχουν υποστεί μείωση των αισθητηριακών ερεθισμάτων, όπως επίσης και σε ασθενείς που εκδηλώνουν παθολογικά αστάθεια. Επιπλέον, δεν εφαρμόζεται σε ασθενείς που είναι γνωστό πως έχουν υποστεί σοκ στο παρελθόν κατά την εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων. Τέλος, είναι πρέπον να καθορίζονται οι καταστάσεις στις οποίες οι περιοριστικοί μέθοδοι θα πρέπει να διακόπτονται. Τα άτομα που φέρουν την ευθύνη παρακολούθησης και εκτίμησης του ασθενή στον οποίο εφαρμόζονται να καθορίζουν τα χρονικά διαστήματα για την επανεκτίμηση των περιορισμένων ασθενών (Ουζούνη, 2013).
Συνεχίζεται…
ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ – Ορισμός επιθετικότητας (Μέρος Πρώτο)
ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ – Κλητικοί παράγοντες επιθετικότητας (Μέρος Δεύτερο)
ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ – Αυτοκαταστροφικός Ασθενής (Μέρος Τέταρτο)
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΘΕΜΑ: ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ
ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ
ΤΣΙΡΩΝΗ ΜΑΡΙΑ
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
