ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
4.1 Ορισμός αυτοκαταστροφικού ασθενή
Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο με ψυχολογικέςψυχοπαθολογικές, κοινωνικές και βιολογικές διαστάσεις. Τις τελευταίες δεκαετίες καταγράφονται ανησυχητικά αυξητικές τάσεις του φαινομένου στις περισσότερες αναπτυσσόμενες και αναπτυγμένες χώρες (Δουζένης, 2013).
Ως αυτοκαταστροφική συμπεριφορά θεωρείται η οποιαδήποτε εκ προθέσεως ενέργεια του ατόμου που προκαλεί τη σωματική βλάβη ή το θάνατο. Η συμπεριφορά αυτή, ενώ δεν συντελεί από μόνη της μια ψυχική νοσηρή οντότητα, συνδέεται άμεσα με ψυχική νοσηρότητα και συχνά σφραγίζει ένα διάστημα απελπισίας, απόγνωσης (Σολδάτος, 2006).
Η αυτοκαταστροφικότητα αποτελείται από ένα φάσμα ιδεών και συμπεριφορών που αρχίζει με τον αυτοκτονικό ιδεασμό, στη συνέχεια με την απόπειρα αυτοκτονίας και τέλος στην αυτοκτονία. Ένα άτομο μπορεί να οδηγηθεί στην αυτοκτονία χωρίς να έχει υπάρξει κάποια απόπειρα ή ίσως να έχει πραγματοποίηση αρκετές απόπειρες, χωρίς να έχει καταλήξει αυτοκτονώντας. Σημαντικό επίσης είναι ότι η προηγούμενη απόπειρα ή οι απόπειρες είναι ένας βασικός παράγοντας κινδύνου για προσεχή απόπειρα αυτοκτονίας (Κονταξάκης, 2013).
Οι πιο σημαντικές μορφές αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς είναι οι απόπειρες αυτοκτονίας και οι επιτυχείς αυτοκτονίες. Τα επιδημιολογικά χαρακτηριστικά των ατόμων που αποπειρώνται αυτοκτονία είναι: γυναίκες μικρής ηλικίας με ελάσσονα ψυχοπαθολογία που χρησιμοποιούν μη βίαιους τρόπους. Αντίθετα τα άτομα που καταλήγουν να αυτοκτονούν είναι: άνδρες ώριμης ή και πιο μεγάλης ηλικίας και εμφανίζουν μείζονα ψυχοπαθολογία και χρησιμοποιούν πιο συχνά βίαιους τρόπους αυτοκτονίας (Δουζένης, 2013).
Με βάση τις στατιστικές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας κάθε 20 δευτερόλεπτα πραγματοποιείται μια αυτοκτονία σε όλο τον κόσμο και κάθε 1 δευτερόλεπτο μια απόπειρα αυτοκτονίας. Υπολογίζεται ότι 1.000.000 άνθρωποι περίπου αυτοκτονούν κάθε χρόνο σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αυτοκτονία αποτελεί μια από τις δέκα σημαντικότερες αιτίες θανάτου στον πληθυσμό, ενώ στις ηλικίες 15-44 βρίσκεται στην τρίτη σειρά αιτίας θανάτου. Συνεχώς παρατηρείται αύξηση των δεικτών αυτοκτονίας σε συνάρτηση με την ηλικία. Τα ηλικιωμένα άτομα αυτοκτονούν πιο συχνά από τα άτομα νεότερης ηλικίας, τα τελευταία χρόνια όμως έχει παρατηρηθεί αύξηση της αυτοκτονικότητας στους έφηβους και στα νεαρά άτομα (Χαβάκη και Κονταξάκη, 2013).
4.2 Παράγοντες κινδύνου αυτοκαταστροφικής συμπεριφορά
Οι παράγοντες κινδύνου αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: προδιαθεσικούς, εκλυτικούς και ευοδωτικούς (Λύκουρας, 2013).
Οι προδιαθεσικοί παράγοντες είναι κάποιες χρόνιες καταστάσεις που χαρακτηρίζουν ένα άτομο αδύναμο στην αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Οι εκλυτικοί παράγοντες αποτελούνται από οξείες καταστάσεις οι όποιες προκαλούν την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Τέλος, οι ευοδωτικοί παράγοντες συμμετέχουν στην εκδήλωση αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς αυξάνοντας την έκθεση στους προδιαθεσικούς και στους εκλυτικούς παράγοντες (Λύκουρας, 2013).
Τα φαινόμενα της αυτοκτονικής συμπεριφοράς αποτελούν πολύπλευρα και πολύπλοκα βιοψυχοκοινωνικά φαινόμενα. Οι πράξεις ενδοστρεφόμενης επιθετικότητας ή εξωστρεφόμενης επιθετικότητας, συχνά αποτελούν την κύρια αιτία επείγουσας ψυχιατρικής προσέλευσης και αναζήτησης βοήθειας (Κονταξάκης, 2013).
Υπάρχει στενή σχέση της αυτοκαταστροφικής και της επιθετικής συμπεριφοράς, η οποία ενισχύεται από μια σειρά επιδημιολογικών και βιολογικών παρατηρήσεων, όπως είναι η καταγραφή περιπτώσεων ανθρωποκτονιών που ακολουθούνται από αυτοκτονία του ανθρωποκτόνου. Επίσης, το γεγονός ότι περίπου 30% των ατόμων που πραγματοποιούν ετεροκαταστροφικές πράξεις έχουν ιστορικό αυτοκαταστροφικών ενεργειών. Επιπλέον, το γεγονός ότι 10-20% των ατόμων με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές έχουν ιστορικό βίαιων συμπεριφορών εναντίον άλλων ατόμων. Τέλος, το γεγονός πως εντοπίζεται μειωμένη σεροτονινεργική δραστηριότητα, τόσο σε άτομα με αυτοκαταστροφική όσο και σε άτομα με επιθετική συμπεριφορά (Χαβάκη και Κονταξάκη, 2013).
Ο αριθμός των αυτοκτονιών σε ορισμένες χώρες φθάνει μέχρι και τις 45/100.000 κατοίκους (π.χ. Ουγγαρία). Σε ορισμένες χώρες τις Ευρώπης καταγράφεται ένα ευδιάκριτο μοντέλο κατανομής των αυτοκτονιών, όπου οι χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης εμφανίζουν υψηλούς δείκτες αυτοκτονιών, ενώ, αντίθετα, οι χώρες της Νότιας Ευρώπης 32 εμφανίζουν χαμηλούς δείκτες. Η Ελλάδα εμφανίζει έναν από τους χαμηλότερους δείκτες αυτοκτονιών στην Ευρώπη ( 4/100.000 κατοίκους) (Δημητρίου, 1994).
Διάφοροι παράγοντες συντελούν στην αύξηση των αυτοκτονιών, όπως η έλλειψη κοινωνικών υποστηρικτικών συστημάτων, κυρίως στο επίπεδο της οικογένειας (χαλαροί συναισθηματικοί δεσμοί των μελών) η ανεργία, η μετανάστευση και η αστυφιλία, η έλλειψη πολιτιστικών ή και θρησκευτικών αξιών, οι κλιματολογικές συνθήκες (μικρότερη διάρκεια ημέρας και ηλιοφάνειας κ.α.). Συνήθως, οι άνδρες αυτοκτονούν με βίαιες μεθόδους, ενώ οι γυναίκες με μη βίαιες μεθόδους. Επίσης, υποστηρίζεται πως ένας σημαντικός αριθμός αυτοκτονιών δεν καταγράφεται ως αυτοκτονία για διάφορους λόγους (Δημητρίου, 1994, Κονταξάκης, 2013).
Οι απόπειρες αυτοκτονίας εκτιμάται ότι είναι πολλαπλάσιες των αυτοκτονιών. Σε κάθε μία αυτοκτονία αντιστοιχούν 10-30 απόπειρες. Οι αυξητικές τάσεις των αυτοκτονιών σε διάφορες χώρες, τα τελευταία χρόνια, φαίνεται ότι συμβαδίζουν με ανάλογη αύξηση των αποπειρών της αυτοκτονίας. Η σχέση των αποπειρών αυτοκτονίας με τις επιτυχείς αυτοκτονίες είναι δεδομένη. Όπως είναι γνωστό, 20-30% των ατόμων που αυτοκτονούν έχουν πραγματοποιήσει απόπειρα ή απόπειρες στο παρελθόν, ενώ 2% των αποπειραθέντων πραγματοποιούν επιτυχή αυτοκτονία ένα χρόνο μετά την απόπειρα (Δημητρίου, 1994).
Η κατάθλιψη, ως σύμπτωμα παρατηρείται στην πλειονότητα των ατόμων που εμπλέκονται σε αυτοκαταστροφικού τύπου συμπεριφορές. Εξάλλου υψηλά ποσοστά ψυχικής νοσηρότητας (80-95%) έχουν εντοπιστεί σε άτομα που αυτοκτόνησαν. Υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών ( σε σχέση με το γενικό πληθυσμό) αναφέρονται σε διάφορες ψυχιατρικές καταστάσεις, όπως είναι συναισθηματικές διαταραχές, η σχιζοφρένεια, ο αλκοολισμός, η κατάχρηση ουσιών κ.α. (Μπεράτη, 1994).
Σε 25-75% των ατόμων που αυτοκτόνησαν εντοπίστηκε μια σοβαρή, χρόνια, επώδυνη ή τερματική νόσος. Οι σωματικές νόσοι που, κυρίως, έχουν συσχετιστεί με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές φαίνονται παρακάτω:
Κακοήθεις νεοπλασίες:
Παθήσεις του νευρικού συστήματος:
- Εγκεφαλοαγγειακές παθήσεις.
- Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις.
- Επιληψία.
- Νόσος του Huntington.
- Πολλαπλή σκλήρυνση.
- Άνοια.
- AIDS.
Καρδιαγγειακές παθήσεις:
Ενδοκρινικές διαταραχές:
- Νόσος του Cushing.
- Σύνδρομο Klinefelter.
- Ψυχογενής ανορεξία.
- Πορφυρία.
- Παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος.
- Πεπτικό έλκος.
- Κίρρωση ήπατος.
- Παθήσεις του ουρογεννητικού συστήματος:
- Νεφρική ανεπάρκεια ( υπό αιμοκάθαρση)
- Υπερτροφία προστάτη (Χαβάκη–Κονταξάκη, 2013).
Η πλειονότητα των ασθενών με καρκίνο πραγματοποιούν αυτοκαταστροφικές πράξεις τον πρώτο χρόνο, μετά τη γνωστοποίηση της νόσου τους και ενώ βρίσκονται υπό χημειοθεραπεία. Εξάλλου, σημαντικό μέρος των καρκινοπαθών εμφανίζει καταθλιπτική συμπτωματολογία ή και μείζονα κατάθλιψη (Δουζένης, 2013).
Ασθενείς με παθήσεις του νευρικού συστήματος συχνά εμφανίζουν συναισθηματικού τύπου εκδηλώσεις (κυρίως κατάθλιψη), ενώ η κατάθλιψη απαντάται σταθερά μεταξύ ατόμων με νεφρική ανεπάρκεια που βρίσκονται υπό αιμοκάθαρση (Παπαδημητρίου, 2013).
Οι παράγοντες που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας αναφέρονται παρακάτω:
Κοινωνικοδημογραφικοί παράγοντες:
Ψυχοπαθολογικοί παράγοντες:
Βιολογικοί παράγοντες:
Προηγούμενη απόπειρα αυτοκτονίας (σοβαρή- βίαιη) (Χαβάκη-Κονταξάκη 2013).
Εκτός από τους αναφερθέντες βιολογικούς παράγοντες, συζητούνται ακόμη η πιθανή σχέση της χαμηλής στάθμης της χοληστερόλης και της υψηλής στάθμης της κορτιζόλης του πλάσματος με την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (Χριστοδούλου, 2013).
Είναι προφανές, πως όσο περισσότερους παράγοντες συγκεντρώνει ένα άτομο, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα εμφάνισης αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς. Από το σύνολο των παραγόντων κινδύνου αυτοκτονίας, ισχυρότερο προγνωστικοί δείκτες θεωρούνται η ύπαρξη προηγούμενης απόπειρας και η ύπαρξη ψυχικής διαταραχής (Χριστοδούλου, 2013).
Βέβαια, η προγνωστική σημασία των παραγόντων είναι σχετικά περιορισμένη. Η μακροπρόθεσμη πρόβλεψη των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών, στη βάση των παραγόντων κινδύνου, είναι εξαιρετικά δύσκολη, αφού πολλοί από τους παράγοντες αυτούς είναι δυνατόν να τροποποιηθούν στην προοπτική του χρόνου (Χαβάκης και Κονταξάκης, 2013).
Τουλάχιστον, 20% των επειγουσών ψυχιατρικών περιπτώσεων έχουν ως κύριο λόγο προσέλευσης τον αυτοκαταστροφικό ιδεασμό ή μια απόπειρα αυτοκαταστροφής, ενώ στους μισούς ή και περισσότερους από αυτούς συνιστάται άμεση ψυχιατρική νοσηλεία ( Κονταξάκης, 2013).
Σήμερα, στην Αγγλία, οι απόπειρες αυτοκαταστροφής κατέχουν την πρώτη θέση μεταξύ των έκτακτων εισαγωγών σε γενικά νοσοκομεία για τις γυναίκες και τη δεύτερη για τους άνδρες (μετά τα καρδιακά επεισόδια) (Κονταξάκης, 2013).
Στα πλαίσια της αντιμετώπισης ατόμων με τάσεις ή απόπειρες αυτοκαταστροφής θα πρέπει να διερευνηθεί ο βαθμός «αυτοκτονικής πρόθεσης» του ατόμου, ο κίνδυνος επανάληψης της απόπειρας ή ο κίνδυνος προσεχούς αυτοκτονίας, η γενική ψυχιατρική κατάσταση του ατόμου (ψυχοπαθολογία), η ανάγκη (ενδεχομένως) για άμεση ψυχιατρική νοσηλεία, η ύπαρξη δυνατοτήτων αντιμετώπισης και υποστήριξης του ατόμου στο οικογενειακό περιβάλλον (Χαβάκη και Κονταξάκη, 2013).
Η εκτίμηση της γενικής ψυχοπαθολογικής κατάστασης του ατόμου και το ψυχιατρικό ιστορικό θα βοηθήσουν στην εντόπιση ψυχικών διαταραχών -όπως είναι η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια- που ενδεχομένως διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς και χρειάζονται άμεση αντιμετώπιση (Δημητρίου, 1994).
Εξάλλου, το κοινωνικό ιστορικό θα βοηθήσει στην αποκάλυψη κοινωνικών παραγόντων (απώλεια, αποτυχία, πένθος) που σχετίζονται με την εκδήλωση της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, αλλά και άλλων, που ενδεχομένως μπορούν να βοηθήσουν (υποστηρικτικά συστήματα ) στην αντιμετώπιση του προβλήματος (Δημητρίου, 1994).
Η ανάγκη για άμεση ψυχιατρική νοσηλεία του ατόμου ενδείκνυται στις περιπτώσεις όπου υπάρχει σοβαρή ψυχική διαταραχή (μείζων κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, οργανική ψυχική διαταραχή), σοβαρός αυτοκτονικός ιδεασμός και υψηλός βαθμός «αυτοκτονικής πρόθεσης», ιστορικό παρορμητικών συμπεριφορών, κατάσταση «κρίσης» και έντονου stress, απουσία κοινωνικού υποστηρικτικού συστήματος (κυρίως στο επίπεδο της οικογένειας) (Μπεράτη, 1994).
Στην περίπτωση που ο ασθενής (λόγω της συνυπάρχουσας σοβαρής ψυχοπαθολογίας και της έλλειψης «εναισθησίας» αρνηθεί την εισαγωγή του, μπορούμε να καταφύγουμε σε αναγκαστική νοσηλεία του (Μπεράτη, 1994).
Εάν αποφασιστεί η αντιμετώπιση του ατόμου σε εξωτερική βάση, απαιτείται συχνή παρακολούθηση και στενή συνεργασία με την οικογένεια, που πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για τη φροντίδα του ατόμου σε 24ωρη βάση (Δημητρίου, 1994).
Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως η ανάπτυξη ειδικών υπηρεσιών για καταθλιπτικούς ασθενείς με τάσεις αυτοκαταστροφής θα βοηθήσει στη θεραπευτική αντιμετώπιση και την ψυχοκοινωνική τους υποστήριξη, αλλά και στην τήρηση της ψυχοπροφυλακτικής φαρμακοθεραπείας, με στόχο την αποτροπή των νέων καταθλιπτικών φάσεων και την πρόληψη των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών (Δημητρίου, 1994).
4.3 Αντιμετώπιση του επιθετικού βίαιου ασθενούς
Εκτιμάται ότι τουλάχιστον 10% των έκτακτων ψυχιατρικών περιστατικών έχουν ως κύριο λόγο προσέλευσης απειλές ή πράξεις επιθετικής ή βίαιης συμπεριφοράς. Οι περισσότεροι από τους ασθενείς αυτούς πάσχουν ταυτόχρονα από κάποια μείζονα (συνήθως) ψυχιατρική διαταραχή. Προτεραιότητα, βέβαια, πρέπει να δοθεί στην άμεση αντιμετώπιση της βίαιης συμπεριφοράς του ατόμου (Μαδιανός, 2004).
Η αντιμετώπιση του ασθενούς πρέπει να βασίζεται στη φιλική και «εμπαθητική» στάση, τη σταθερότητα, την αίσθηση ασφάλειας που πρέπει να μεταφερθεί στον άρρωστο, αλλά και το ρεαλισμό (Κονταξάκης, 2013).
Η φαρμακευτική αντιμετώπιση του επιθετικού – βίαιου ασθενούς περιλαμβάνει τη χορήγηση νευροληπτικών (όπως είναι η αλοπεριδόλη) ή και βενζοδιαζεπινών (όπως είναι η διαζεπάμη) σε ενέσιμη μορφή. Ηλεκτροσπασμοθεραπείες (ECT) συνιστώνται σε περιπτώσεις επιθετικών ψυχωσικών ασθενών ( κυρίως με κατατονική συμπτωματολογία) (Χαβάκης και Κονταξάκης, 2013).
Η απομόνωση και η καθήλωση του ασθενούς εφαρμόζεται σε περιπτώσεις παρατεταμένης επιθετικής δραστηριότητας. Η αναγκαστική ψυχιατρική νοσηλεία συνιστάται στις περιπτώσεις όπου η μη ελεγχόμενη επιθετική-βίαιη συμπεριφορά του ατόμου είναι δευτεροπαθής εκδήλωση υποκείμενης σοβαρής ψυχικής διαταραχής ( όπως είναι η σχιζοφρένεια), συνιστά δε άμεσο κίνδυνο για το περιβάλλον του αρρώστου (Δουζένης, 2013).
Η ενδονοσοκομειακή νοσηλεία θα πρέπει να αποφασιστεί με βάση τα παρακάτω κριτήρια:
1. Αναμφίβολα έντονη επιθυμία θανάτου και επικινδυνότητας της απόπειρας.
2. Αμφίβολη επικινδυνότητα. Στην περίπτωση του δεύτερου κριτηρίου πρέπει να συνυπολογιστούν: η έλλειψη συστήματος συναισθηματικής υποστήριξης, η διακοπή συναισθηματικών δεσμών και η ύπαρξη σοβαρής ψυχοπαθολογίας με αυξημένη επιθετικότητα.
Επιπλέον οφείλεται να τεθεί υπόψη: η ανάγκη για διαγνωστική εκτίμηση ή εφαρμογή ειδικών θεραπειών (ηλεκτροσπασμό-θεραπεία, συνδυασμένη φαρμακευτική αγωγή), η εμπλοκή του ατόμου σε καταστάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυτοκτονική συμπεριφορά (οικογενειακά προβλήματα), η πρόσφατη επίταση αυτοκαταστροφικών μορφών συμπεριφοράς και η αδυναμία του γιατρού να εκτιμήσει το βαθμό επικινδυνότητας (Μαδιανός,1994).
Η βραχεία ενδονοσοκομειακή νοσηλεία απευθύνεται: σε άτομα που αποπειράθηκαν αυτοκτονία και έχουν διαταραχές προσωπικότητας. σε άτομα που παρουσιάζουν σαφείς αυτοκαταστροφικές τάσεις, σε ασθενείς που πάσχουν από σοβαρά ψυχικά νοσήματα και σε άτομα που δεν είναι σε θέση να δώσουν πλήρες ιστορικό και δεν έχουν οικογένεια ή φίλους (Δημητρίου, 1994).
Κατά την διάρκεια της παραμονής του ασθενούς στο νοσοκομείο θα πρέπει να ληφθούν μέτρα προφύλαξης του από μελλοντική ενδεχόμενη απόπειρα. Η επιτήρηση του ασθενή πρέπει να είναι διακριτική αλλά αποτελεσματική. Οι εντολές προς το προσωπικό πρέπει να είναι πάντα γραπτές, σαφείς και συγκεκριμένες. Ο θάλαμος του ασθενή θα πρέπει να βρίσκεται στο ισόγειο, ασφαλής και με περισσότερα από ένα κρεβάτια. Όλοι οι χώροι του νοσοκομείου να είναι ασφαλισμένοι και κλειδωμένοι (Δημητρίου, 1994).
Η εξωνοσοκομειακή αντιμετώπιση πρέπει να αποφασίζεται σε περιπτώσεις όπου η επιθυμία του ατόμου για θάνατο έχει μειωθεί και οι απόπειρες αυτοκτονίας δεν ήταν σοβαρές (Μαδιανός, 1994).
4.4 Αναγνώριση του αυτοκαταστροφικού ασθενή
Στην αναγνώριση του αυτοκαταστροφικού ασθενή δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην διάρκεια λήψης του ιστορικού (Δουζένης, 2013).
Οι ασθενείς που έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν αυτοκαταστροφικοί είναι: οι πάσχοντες από ψυχική νόσο, οι πάσχοντες από σοβαρή σωματική νόσο, οι ασθενείς με ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό αυτοκτονίας, οι ασθενείς με ιστορικό αλκοολισμού ή χρήσης ουσιών, οι ασθενείς που βιώνουν μια σημαντική απώλεια και οι ασθενείς που ζουν μόνοι, χωρίς υποστηρικτικό δίκτυο (Δουζένης, 2013).
Επίσης, ο οποιοσδήποτε εμφανίζει ένα από τα παρακάτω μπορεί να χαρακτηριστεί αυτοκαταστροφικός: απόσυρση – απομόνωση, δυσκολία στις σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που πριν τον ευχαριστούσαν. αλλαγή στη συμπεριφορά (απαισιοδοξία, ευερεθιστότητα, απάθεια ή οποιαδήποτε ξαφνική αλλαγή στην συμπεριφορά), έντονη θλίψη, έντονη ανησυχία ή πανικό, επαναλαμβανόμενη αναφορά στο θάνατο ή την αυτοκτονία, αλλαγή στις συνήθειες διατροφής ή ύπνο, αισθήματα ενοχής, ντροπής, αναξιότητας. ξαφνική επιθυμία να τακτοποιηθούν προσωπικές υποθέσεις (Δουζένης, 2013).
Όλα τα παραπάνω μαζί με τις διαταραχές προσωπικότητας συνδέονται με την αυτοκτονική συμπεριφορά η οποία μπορεί να είναι αντικοινωνική ή και οριακή. Επίσης η ένωση αυτών των διαταραχών και της κατάθλιψης αυξάνει κατά πολύ τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Ορισμένα στοιχεία του χαρακτήρα όπως είναι η παρορμητικότητα, επιθετικότητα, δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, κοινωνική απόσυρση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, δυσπιστία, αρνητισμός, απαισιοδοξία και αναμονή δυσάρεστων γεγονότων, εμπλοκή σε επικίνδυνες συμπεριφορές, συνδυάζονται με υψηλότερο κίνδυνο για αυτοκτονική συμπεριφορά (Δουζένης, 2013).
Συνεχίζεται…
ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ – Ορισμός επιθετικότητας (Μέρος Πρώτο)
ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ – Κλητικοί παράγοντες επιθετικότητας (Μέρος Δεύτερο)
ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ – Αυτοκαταστροφικός Ασθενής (Μέρος Τέταρτο)
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΘΕΜΑ: ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ
ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ
ΤΣΙΡΩΝΗ ΜΑΡΙΑ
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
