Ερωτήσεις και απαντήσεις με τη συγγραφέα, ακτιβίστρια και καθηγήτρια Lisa Aronson Fontes, PhD
Το βιβλίο, Invisible Chains: Overcoming Coercive Control in Your Intimate Relationship, είναι γραμμένο για ανθρώπους που βρίσκονται σε σχέσεις ελέγχου και για όσους νοιάζονται γι’ αυτούς. Η έννοια του εξαναγκαστικού ελέγχου είναι έτοιμη να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε και αντιμετωπίζουμε την κακοποίηση και τον έλεγχο στις σχέσεις. Προσκαλέσαμε τη Lisa Aronson Fontes, PhD, να μας μιλήσει για τον εξαναγκαστικό έλεγχο και για το βιβλίο της.
DomesticShelters: Τι είναι ο εξαναγκαστικός έλεγχος;
Lisa Aronson Fontes: Ο εξαναγκαστικός έλεγχος είναι μια στρατηγική που χρησιμοποιούν ορισμένοι άνθρωποι για να κυριαρχήσουν στους συντρόφους τους και να διατηρήσουν τα προνόμιά τους. Συνήθως περιλαμβάνει κάποιο συνδυασμό απομόνωσης, εξευτελισμού, μικροδιαχείρισης, χειραγώγησης, καταδίωξης, σωματικής κακοποίησης, σεξουαλικού εξαναγκασμού, απειλών και τιμωρίας. Δεν είναι πάντα παρούσες όλες αυτές οι τακτικές. Για παράδειγμα, ένας θύτης μπορεί να μη χρησιμοποιεί σωματική βία και να ελέγχει τη σύντροφό του με άλλα μέσα. Η έννοια του εξαναγκαστικού ελέγχου τα συγκεντρώνει όλα μαζί. Χωρίς αυτήν, σκεφτόμαστε τη σωματική κακοποίηση και ίσως τη συναισθηματική κακοποίηση – αλλά είναι εύκολο να μας διαφύγει ένα ευρύ φάσμα άλλων συμπεριφορών ελέγχου.
DS.org: Είναι ο εξαναγκαστικός έλεγχος το ίδιο με το να είσαι απλώς αυταρχικός ή κακός;
Fontes: Ο εξαναγκαστικός έλεγχος αφορά την κυριαρχία -όχι απλώς την αυταρχικότητα. Ακόμη και σε υγιή ζευγάρια, το ένα άτομο μπορεί να ελέγχει ορισμένους τομείς της κοινής τους ζωής. Για παράδειγμα, ο ένας μπορεί να είναι υπεύθυνος για το τι τρώνε και την κοινωνική τους ζωή, ενώ ο άλλος διαχειρίζεται τα οικονομικά. Εφόσον κανένα από τα δύο άτομα δεν σιωπά εντελώς σε κανέναν τομέα -αυτού του είδους η ρύθμιση μπορεί να λειτουργήσει μια χαρά. Το πρόβλημα είναι όταν το ένα μέλος του ζευγαριού κυριαρχεί σε πολλούς ή όλους τους τομείς και η σύντροφος δεν αισθάνεται ελεύθερη να πει τη γνώμη της. Αν το ένα άτομο απομονώνεται όλο και περισσότερο -απομακρύνεται από την οικογένεια και τους φίλους του-, αυτό είναι επίσης μια ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά.
DS.org: Ποια είναι μερικά από τα πρώιμα σημάδια μιας σχέσης εξαναγκαστικού ελέγχου;
Fontes: Στην αρχή, οι ελέγχοντες σύντροφοι είναι συχνά ασυνήθιστα προσεκτικοί, ρομαντικοί και γοητευτικοί. Μια γυναίκα μπορεί να αισθάνεται κολακευμένη που ο νέος της σύντροφος θέλει να είναι μαζί της ανά πάσα στιγμή και φαίνεται να θέλει να επιβεβαιώσει ότι είναι “δική του”. Συχνά ενδιαφέρεται για τη ζωή της και της δίνει συμβουλές. Μπορεί να είναι εξαιρετικά εξυπηρετικός.
Αλλά με την πάροδο του χρόνου, παρατηρεί ότι απομονώνεται από τους φίλους και την οικογένεια επειδή ο νέος σύντροφός της διεκδικεί τόσο πολύ από το χρόνο της. Αν προσπαθήσει να περάσει χρόνο με άλλους, εκείνος αντιδρά ή το δυσκολεύει, οπότε καταλήγει να ζει μια μειωμένη κοινωνική ζωή. Αρχίζει να αποσιωπά τις απόψεις της επειδή ο σύντροφός της εκνευρίζεται εύκολα. Υποχωρεί στις αποφάσεις του, επειδή δεν φαίνεται να αξίζει να διαφωνήσει.
DS.org: Πώς επηρεάζεται η επιζήσασα; Τι συμβαίνει ψυχολογικά;
Fontes: Η επιζήσασα φοβάται να κάνει θόρυβο μέσα στη σχέση της, οπότε σιωπά. Η αυτοεκτίμησή της τείνει να πέσει κατακόρυφα, καθώς υφίσταται συχνή κριτική. Συχνά αισθάνεται κατάθλιψη. Ειδικά αν ο εξαναγκαστικός έλεγχος δεν περιλαμβάνει σωματική βία – πιθανότατα κατηγορεί τον εαυτό της για τα προβλήματα στη σχέση. Μπορεί να αναπτύξει νέα άγχη, ακόμη και πανικό ή κοινωνική φοβία. Όσο πιο αγχωμένη γίνεται, τόσο λιγότερο χρειάζεται ο σύντροφός της να την ελέγχει για να την κρατήσει απομονωμένη. Συχνά η συγκέντρωσή της υποφέρει, καθώς αφιερώνει πολλή ενέργεια στην προσπάθεια να κρατήσει τον σύντροφό της ευτυχισμένο και να αποφύγει να κάνει οτιδήποτε που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι τον προκαλεί. Ζει μέσα στο φόβο, γεγονός που τη δυσκολεύει να φάει και να κοιμηθεί άνετα. Μπορεί επίσης να υποφέρει από τραύματα, απειλές, βία ή σεξουαλικές επιθέσεις μέσα στη σχέση.
Μπορεί να υπάρχουν επιπτώσεις και στον “πραγματικό κόσμο”. Για παράδειγμα, πολλές γυναίκες παραιτούνται ή χάνουν τη δουλειά τους, η υγεία τους μπορεί να επιδεινωθεί από το άγχος, μπορεί να εθιστούν στα ναρκωτικά του δρόμου, στα συνταγογραφούμενα φάρμακα ή στο αλκοόλ και πολλές κατάστρεψαν την πιστοληπτική τους ικανότητα εξαιτίας του συντρόφου τους. Ορισμένες καταλήγουν άστεγες. Ο εξαναγκαστικός έλεγχος πλήττει επίσης τα παιδιά του νοικοκυριού.
DS.org: Γιατί οι γυναίκες που έχουν σχέσεις με άνδρες είναι πιο πιθανό να πέσουν θύματα;
Fontes: Οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στον εξαναγκαστικό έλεγχο λόγω του σεξισμού. Ο σεξισμός κάνει μια σχέση στην οποία ένας άνδρας κυριαρχεί σε μια γυναίκα να φαίνεται αδιάφορη. Ακόμα και όταν μεγαλώνουμε τα κορίτσια για να κάνουν καριέρα, τα μεγαλώνουμε συνήθως να φροντίζουν για την ευημερία των άλλων πριν από τη δική τους. Τα κορίτσια και οι γυναίκες μαθαίνουν να θυσιάζονται για να κάνουν τους γύρω τους ευτυχισμένους.
Η κοινωνία τείνει επίσης να εξιδανικεύει τον ρομαντικό έρωτα ως την πιο σημαντική πτυχή της ζωής μιας γυναίκας. Έτσι, έχετε μια γυναίκα που στοχεύει να ευχαριστήσει και θα κάνει τα πάντα για να πετύχει η σχέση της. Και μετά συνδυάζεται με έναν άντρα που έχει ανατραφεί για να ικανοποιεί τις ανάγκες του. Είναι μια συνταγή για καταναγκαστικό έλεγχο. Και λόγω του σεξισμού, οι γυναίκες έχουν συνήθως λιγότερη πρόσβαση σε μεταφορικά μέσα και χρήματα, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολο να βγουν μόνες τους. Επίσης, επειδή οι άνδρες τείνουν να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε πόρους, είναι πιο πιθανό να κυριαρχούν παρά να κυριαρχούνται από τις γυναίκες συντρόφους τους.
Τέλος, η συνήθης μεγαλύτερη σωματική δύναμη των ανδρών και η προθυμία τους να πολεμήσουν σωματικά καθιστά τις γυναίκες πολύ πιο πιθανό να ζουν με τον σωματικό φόβο των συντρόφων τους απ’ ό,τι οι άνδρες. Αρκεί ένα μελανιασμένο χέρι ή ένα επεισόδιο εξαναγκαστικού σεξ για να μάθει μια γυναίκα ότι είναι ευκολότερο να υποταχθεί παρά να διαμαρτυρηθεί.
DS.org: Τι γίνεται όταν οι γυναίκες ελέγχουν τους άνδρες;
Fontes: Μερικές φορές οι γυναίκες χρησιμοποιούν εξαναγκαστικό έλεγχο εναντίον των ανδρών συντρόφων τους, συνήθως σε καταστάσεις όπου ο άνδρας είναι ανίσχυρος λόγω σωματικής ή ψυχολογικής αναπηρίας ή λόγω της μεταναστευτικής του κατάστασης. Η μικρή έρευνα που υπάρχει σχετικά με τον εξαναγκαστικό έλεγχο φαίνεται να δείχνει ότι όταν οι άνδρες κυριαρχούνται σε μια τέτοια σχέση, είναι πιο εύκολο να φύγουν. Απλώς δεν ακούμε για άνδρες που κρατούνται αιχμάλωτοι από τις συζύγους τους ή για άνδρες που αναγκάζονται να φορούν συγκεκριμένα ρούχα από τις φίλες τους – σπάνια συμβαίνει. Οι άντρες μπορεί να νιώθουν πιεσμένοι και δυστυχισμένοι στις σχέσεις τους με τις γυναίκες – αλλά ο βαθμός καταπίεσης δεν είναι ο ίδιος.
DS.org: Υπάρχει εξαναγκαστικός έλεγχος στα ομόφυλα ζευγάρια;
Fontes: Απολύτως, αν και μπορεί να είναι δύσκολο για τους ανθρώπους να τον εντοπίσουν και να τον κατονομάσουν. Συχνά οι άνθρωποι πιστεύουν ότι χωρίς τη δυναμική άνδρα/γυναίκας δεν μπορεί να υπάρχει κακοποίηση. Αυτό είναι εσφαλμένο. Οι άνθρωποι σε ομόφυλα ζευγάρια μπορεί να είναι ασυνήθιστα απομονωμένοι, ειδικά αν δεν έχουν “ανοιχτεί” για τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό ή αν είναι αποκομμένοι από τις οικογένειές τους, γεγονός που εντείνει την πιθανότητα κυριαρχίας.
DS.org: Γιατί ένα άτομο που πέφτει θύμα εξαναγκαστικού ελέγχου παραμένει στη σχέση;
Fontes: Η θυματοποιημένη σύντροφος παραμένει επειδή προσπαθεί να κάνει τη ζωή της καλύτερη και να κρατήσει τον εαυτό της και τα παιδιά της ασφαλή. Μπορεί να θυμάται τα καλά σημεία της σχέσης και να σκέφτεται ότι αν μπορούσε να αλλάξει κάτι στον εαυτό της, η σχέση θα μπορούσε να είναι και πάλι καλή. Μπορεί να πιστεύει ότι η πίστη της την υποχρεώνει να παραμείνει. Μένει επειδή δεν έχει πού αλλού να πάει. Και μένει επειδή ο σύντροφός της μπορεί να συμπεριφερθεί με αγαπητικό τρόπο όταν του δώσει να καταλάβει ότι “τελείωσε” με τη σχέση. Την παγιδεύει σκόπιμα με πράξεις αγάπης. Και μένει επειδή μπορεί να αισθάνεται ότι απειλείται. Ο σύντροφός της έχει απειλήσει ότι θα αυτοκτονήσει, ή θα τη σκοτώσει, ή θα πάρει τα παιδιά – αν φύγει. Πράγματι, γνωρίζουμε ότι οι γυναίκες αντιμετωπίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο όταν εγκαταλείπουν έναν βίαιο σύντροφο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο σχεδιασμός ασφάλειας με έναν συνήγορο ενδοοικογενειακής βίας είναι τόσο σημαντικός.
Ένα άλλο σημαντικό ερώτημα είναι γιατί μένει. Γιατί ένας άνδρας να θέλει να μείνει σε μια σχέση όπου ζηλεύει συνεχώς και θυμώνει συχνά; Γιατί να θέλει να μείνει με μια γυναίκα που δεν θέλει πλέον να είναι μαζί του;
Συχνά, ένας άντρας που ασκεί κακοποίηση θα καταδιώκει μια γυναίκα αφού εκείνη έχει κάνει ό,τι μπορεί για να διακόψει τη σχέση. Ο όρος γι’ αυτό είναι “επίμονη καταδίωξη” -όταν ο ένας σύντροφος καταδιώκει και παρακολουθεί τον άλλον αφού ο άλλος έχει καταστήσει σαφές ότι θέλει να τελειώσει η σχέση. Αυτό μπορεί να είναι τρομακτικό. Οι καταχρηστικοί και ελεγκτικοί άνδρες εξαρτώνται τόσο πολύ από τις στενές τους συντρόφους, που συχνά πιστεύουν ότι θα πεθάνουν χωρίς αυτές.
Πηγή: https://www.domesticshelters.org/articles/identifying-abuse/what-is-coercive-control
Παναγιώτης Σπανός
Προνοσοκομειακός Διασώστης
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
