Α.4.1 Εισαγωγή / Γενικά Στοιχεία
Οποιοσδήποτε τύπος μαζικής καταστροφής, ή συμβάματος, ή περιστατικού, με πολλαπλές απώλειες υγείας, πλήξει μία κοινότητα είναι πολύ πιθανό ότι θα επηρεάσει και τον παιδιατρικό πληθυσμό που εντάσσεται στην κοινότητα αυτή (Lyle et al. 2009).
Προκειμένου να τεκμηριωθεί επιστημονικά η διαπίστωση αυτή καθίσταται αναγκαία η καταγραφή γεγονότων σαν αυτά που αναφέρθηκαν. Απαραίτητη προϋπόθεση σε μία τέτοιου είδους προσπάθεια είναι η καταχώρηση στοιχείων αναφορικά και με την ηλικία των θυμάτων. Πρέπει ωστόσο να είναι σαφές ότι παράλληλα, πληθώρα λοιπών προαποφασισμένων στοιχείων πρέπει να καταγράφεται ώστε να καταστεί δυνατή η αξιοποίησή τους.
Περίπου το 27% του παγκόσμιου πληθυσμού ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 0-14 έτη. Σε Βόρεια Αμερική και Ευρώπη τα ποσοστά αυτά κυμαίνονται στο 20% και 15,5% αντίστοιχα (U.N Demographic and Social Statistics 2011).
Όσο αφορά την Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι της τάξης του 15%. Σε πραγματικούς αριθμούς στην περίπτωση της Ελλάδας μιλάμε για 1.664.085 άτομα. Αν δεχθούμε ότι χώροι όπως σχολικές μονάδες συγκεντρώνουν σχεδόν αμιγώς παιδιατρικό πληθυσμό έχει ενδιαφέρον να αναφέρουμε ότι ο πληθυσμός της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (νήπια και παιδιά ηλικίας 4-12 ετών) ανέρχεται σε 642.000 περίπου άτομα τα οποία καθημερινώς φιλοξενούνται σε 11.444 σχολικές μονάδες (Ελληνική Στατιστική Αρχή 2012).
Ως χώροι μαζικών συναθροίσεων οι σχολικές μονάδες έχουν υψηλές πιθανότητες να αποτελέσουν το σκηνικό όπου θα εντοπιστούν μαζικές απώλειες υγείας σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών ενώ δυστυχώς μπορούν να αποτελέσουν και τρομοκρατικό στόχο. Η περίπτωση του σχολείου στο Μπεσλάν το κατέδειξε με τον πιο δραματικό τρόπο (Sola et al. 1994).
Τις τελευταίες δεκαετίες ο αριθμός των καταστροφών ή των μαζικών συμβαμάτων φυσικής ή τεχνολογικής αιτιολογίας έχει αυξηθεί δραματικά. Ειδικώς 94 από το σύνολο των παγκοσμίως καταγεγραμμένων φυσικών καταστροφών συνέβησαν τα τελευταία 54 έτη. Παράλληλα ο αριθμός των τεχνολογικής αιτιολογίας καταστροφών, συμπεριλαμβανομένων σε αυτές διαρροές χημικών παραγόντων, εκρήξεις, καταρρεύσεις κτηρίων, μαζικές δηλητηριάσεις, πυρκαγιές και μεταφορικά ατυχήματα, έχουν αυξηθεί σε 2051 την δεκαετία του 1990 ενώ ήταν μόλις 266 την δεκαετία του 1970.
Ομοίως, η βαρύτητα τέτοιων συμβαμάτων διαφαίνεται αυξανόμενη ενώ παράγοντες που συντελούν στην αύξηση της βαρύτητάς τους περιλαμβάνουν την δημογραφική αύξηση, την αστικοποίηση, την αύξηση των εφαρμογών των νέων τεχνολογιών, την αύξηση των τρομοκρατικών επιθέσεων, την κοινωνική αναταραχή, την κοινωνικό-οικονομική παγκόσμια αστάθεια, την αύξηση λοιμωδών νοσημάτων και την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος (Ginter et al. 2006).
Αναλόγως το είδος της καταστροφής ή του συμβάματος ή του χώρου όπου λαμβάνει χώρα, ο αριθμός των παιδιατρικών θυμάτων αυξάνει δυσανάλογα (Becker et al. 2006).
Οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες επιδεικνύουν μία ιδιαίτερη ευαισθησία σε θέματα που έχουν να κάνουν με την υγεία και την προστασία ειδικών ευπαθών ομάδων πληθυσμού συγκαταλέγοντας στις ομάδες αυτές και την ομάδα των βρεφών, νηπίων, παιδιών και εφήβων. Παράλληλα το θέμα της αντιμετώπισης και βέλτιστης διαχείρισης οξέων συμβαμάτων απασχολεί ολοένα και περισσότερο τον στρατηγικό σχεδιασμό κυβερνήσεων, υπηρεσιών και μονάδων υγείας.
Αν και τα μαζικά συμβάματα θεωρούνται ως επί το πλείστον σπάνια (Hodgetts et al. 1998) για να επιτευχθεί η όσο το δυνατόν πληρέστερη διαχείριση αναλόγων γεγονότων απαραίτητη είναι μία πλήρης καταγραφή όσων προηγήθησαν ώστε βάσει των συλλεχθέντων στοιχείων να μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα για την συχνότητα τους , την τυπολογία τους , τον αριθμό και το είδος των απωλειών σε ανθρώπινα θύματα, την ηλικία των θυμάτων που ενδεχομένως θα οδηγήσουν σε τροποποιήσεις των πρωτόκολλων αντιμετώπισης που χρησιμοποιήθηκαν σε κάθε περίπτωση αναλόγως της επιτυχούς ή μη εφαρμογής τους.
Α.4.2 Σκοπός
Η δημιουργία ενός καταλόγου συμβαμάτων με πολλαπλές απώλειες υγείας σε παιδιατρικά θύματα σε παγκόσμιο επίπεδο κατά τις 4 τελευταίες δεκαετίες (1973-2013). Ο σχεδιασμός μίας βάσης συλλογής δεδομένων για ανάλογα στοιχεία και πρόταση υλοποίησης και εφαρμογής της. Α.4.3 Μέθοδος Συμβάματα με μαζικές απώλειες υγείας και παιδιατρικούς ασθενείς εντοπίστηκαν μέσω μίας έρευνας MEDLINE, ηλεκτρονικής έρευνας σε παγκόσμιο ημερήσιο και περιοδικό τύπο, έρευνα σε αναφορές εθνικών κέντρων και λοιπών διαδικτυακών μηχανών αναζήτησης. Ο πίνακας 3 περιλαμβάνει τις πηγές από όπου αναζητήθηκαν δεδομένα
Α.4.4 Κριτήρια επιλογής
Το κρίσιμο στοιχείο για να θεωρηθεί ένα γεγονός συμβάν με μαζικές απώλειες υγείας εξαρτάται από την ικανότητα του συστήματος υγείας που θα κληθεί να αναλάβει την διαχείριση των θυμάτων καθώς και από το μέγεθος των διαθέσιμων πόρων του την δεδομένη χρονική στιγμή. Για το λόγο αυτό, αναγκαία χαρακτηριστικά συμβαμάτων για να συμπεριληφθούν στην μελέτη ήταν να είναι απρόβλεπτα, αιφνίδια και να έχουν ως αποτέλεσμα την συσσώρευση μεγάλου αριθμού τραυματιών ή γενικότερα απωλειών υγείας εις βάρος ενός συστήματος και εντός συντόμου χρονικού διαστήματος (Carley et al. 1998).
Έτσι, μαζικό συμβάν θεωρήθηκε οποιοδήποτε έκτακτο, με την έννοια του μη αναμενόμενου συμβάματος που περιελάμβανε 25 ή περισσότερα θύματα μεταξύ των οποίων θα έπρεπε να συγκαταλέγονται και παιδιατρικά θύματα και τα οποία οδηγήθηκαν σε νοσοκομείο ή όποιο περιελάμβανε 14 ή περισσότερα θύματα εκ των οποίων 6 ή παραπάνω ήσαν βαρέως πάσχοντες.
Ως βαρέως πάσχοντες εθεωρήθησαν όσοι χρειάστηκαν νοσηλεία σε ΜΕΘ ή έφεραν πολλαπλά τραύματα. Συμπεριλήφθησαν ακόμα και μαζικά συμβάματα για τα οποία ενώ παραμένει άγνωστος ο ακριβής αριθμός παιδιατρικών θυμάτων εντούτοις είναι διαπιστωμένο βάσει μαρτυριών ή στατιστικών μοντέλων ότι υπήρξε σε αυτά σημαντικός αριθμός τέτοιων περιπτώσεων.
Σημειώνεται ότι ο ορισμός του μαζικού συμβάματος που χρησιμοποιήθηκε στην περίπτωση της καταγραφής τους είναι αυθαίρετος και δεν εδράζεται σε επιστημονική τεκμηρίωση.
Ο ορισμός της ηλικίας του παιδιατρικού ασθενή δεν είναι διεθνώς καθορισμένος και υπόκειται σε διάφορους παράγοντες (ιατρικούς, δομής συστημάτων υγείας κα), η φύση των οποίων είναι μεταβλητή. Για το λόγο αυτό επιλέξαμε να συμφωνήσουμε με τον ορισμό που έθετε η κάθε πηγή ξεχωριστά.
Ομοίως, σε αναφορές στις οποίες αναφέρονταν «ανήλικοι» σαν ξεχωριστή ομάδα πληγέντων, επιλέξαμε να τους συμπεριλάβουμε στην μελέτη μας σαν παιδιατρικό πληθυσμό, αφού το όριο της ενηλικίωσης σε γενικές γραμμές συμπίπτει με το ηλικιακό όριο που παύει ο ασθενής να χρήζει παιδιατρικής φροντίδας (Ginter et al. 2006).
Σε ελάχιστες εκ των περιπτώσεων δίνονται στοιχεία είτε για τον μέσο ηλικιακό όρο των παιδιατρικών θυμάτων είτε για το εύρος των ηλικιών αυτών.
Δεν συμπεριλήφθησαν αναφορές σε συμβάματα που δεν περιείχαν παιδιατρικούς ασθενείς. Η στρατηγική έρευνας δεν απέκλεισε χρονολογικά παρά μόνο όσα συμβάματα συνέβησαν πριν το 1973 και κατά το πρώτο εξάμηνο του 2013 ενώ κανένας αποκλεισμός δεν έγινε βάσει του γεωγραφικού χώρου όπου συνέβησαν ή του είδους αυτών.
Α.4.5 Καταγραφή
Στην καταγραφή περιλαμβάνεται ο τύπος του μαζικού συμβάματος (τροχαίο ατύχημα, βομβιστική επίθεση κα), ο γεωγραφικός εντοπισμός του σε επίπεδο κρατών ή πολιτείας στην περίπτωση των Η.Π.Α, το έτος κατά το οποίο συνέβη, ο συνολικός αριθμός απωλειών υγείας, ο αριθμός παιδιατρικών απωλειών υγείας και το ποσοστό των παιδιατρικών απωλειών σε σχέση με τις συνολικές απώλειες.
Επίσης έγινε μια απόπειρα διαχωρισμού της συγκεκριμένης τοποθεσίας του συμβάματος λαμβάνοντας υπ’ όψιν την αναμενόμενη προ του συμβάματος ηλικιακή κατανομή. Στις απώλειες υγείας, είτε στον γενικό πληθυσμό είτε στον παιδιατρικό πληθυσμό, περιλαμβάνεται τόσο ο αριθμός νεκρών όσο και ο αριθμός τραυματιών.
Προσετέθη και μία ακόμα καταχώρηση όσο αφορά τον αριθμό των νεκρών με διάκριση σε ενηλίκους ή ανηλίκους μόνο για όσα συμβάματα υπήρχαν στοιχεία.
Α.4.6 Αποτελέσματα
Παρουσιάζονται 50 σύντομα προφίλ από ισάριθμα συμβάματα με πολλαπλές απώλειες υγείας στις οποίες συμπεριλαμβάνονται παιδιατρικά θύματα.
Στο σύνολο των συμβαμάτων, τα 23 (46%) αποτελούσαν ατυχήματα, 18 (36% ) αφορούσαν επιτηδευμένες ενέργειες ενώ συμβάματα που οφείλονται σε φυσικές καταστροφές ήταν 9 (18%) (Γράφημα 1).
Στα 23 συμβάματα που αφορούσαν ατυχήματα υπήρχε η ακόλουθη κατανομή: 1 πυρκαγιά (Hart et al. 1975), 6 συμβάματα σε αθλητικές διοργανώσεις εκ των οποίων 2 σε στάδια (Slot 2007) (O’Byrne 1989), 1 σε αγώνα ταχυπλόων (Vukmir & Paris 1991), 2 σε αεροπορικές επιδείξεις (Dumas 2009) (Johnson 2012), 1 κεραυνός σε γήπεδο (Dollinger 1985), 1 μαζική δηλητηρίαση (Perry et al. 1998), 1 ναυάγιο (Timperman 1991), 1 συντριβή επιβατικού αεροσκάφους (van Amerongen et al. 1993), 3 συγκρούσεις τραίνων (Hodgetts et al. 1998), 9 τροχαία ατυχήματα με λεωφορεία (Lewis et al. 1980) (Carley et al. 1998) (Wass et al. 1994) (Hodgetts et al. 1998) (ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΛΑΡΙΣΑΣ 2003) (BBC GREEK 2003) (Lyon & Sanders 2012) και 2 διαρροές τοξικών χημικών (Cyr C. 1988) (Timm & Reeves 2007).
Στο γράφημα 2 όπου αποτυπώνεται σχηματικά η ποσοστιαία κατανομή ανά είδος ατυχήματος στην κατηγοριοποίηση διάφορα περιλαμβάνονται τα 2 ατυχήματα που αφορούν στην έκλυση χημικού παράγοντος (Cyr C. 1988) (Timm & Reeves 2007) και 1 μαζική δηλητηρίαση (Perry et al. 1998) (Γράφημα 2). Σημειώνεται ότι αν και συμβάματα με μαζικές απώλειες υγείας σε στάδια ή σε αθλητικές διοργανώσεις ή αθλητικές συναθροίσεις είναι σχετικά σπάνια, στην παρούσα καταγραφή αποτελούν το περίπου το ¼ των ατυχημάτων, έχουν ως αποτέλεσμα μεγάλο αριθμό θυμάτων τα οποία χρήζουν στην πλειοψηφία τους νοσοκομειακής αντιμετώπισης .
18 συμβάματα (36% του συνόλου) αφορούσαν επιτηδευμένες ενέργειες: έξι βομβιστικές επιθέσεις (BBC 1974) (Frykberg & Tepas 1988) (Brown & Marshall 1988) (Quintana et al. 1997) (Samson & Crow 1997) (Carley et al. 1998) (IBNLive 2007) , 8 επιθέσεις σε σχολεία (Samson & Crow 1997) (Stolinsky, 1998) (BBC 2002) (UNICEF 2009) (Cohen-Almagor & Haleva-Amir 2008) (Armstrong & Frykberg 2007) (Corrigan 2013), 1 επίθεση σε κατασκήνωση (Sollid et al. 2012), 1 επίθεση με δηλητηριώδες αέριο (Okumura et al. 1996) και η επίθεση στο World Trade Center (Fairbrother et al. 2004). Τέλος συμπεριλήφθηκε στις επιτηδευμένες ενέργειες μία εκδήλωση πυρκαγιάς (Ammerman 1993) που θεωρήθηκε πως μπορεί να οφείλεται σε εμπρησμό (U.S. Department of Justice 1993) ( Γράφημα 3). Σημειώνεται ότι στο γράφημα 3, όπου αποτυπώνεται η ποσοστιαία κατανομή ανά είδος επιτηδευμένης ενέργειας, στην κατηγοριοποίηση διάφορα περιλαμβάνονται η επίθεση με Sarin στο μετρό του Τόκυο (Okumura et al. 1996), η επίθεση στο World Trade Center (Fairbrother et al. 2004) και πυρκαγιά σε κοινόβιο μελών θρησκευτικής αίρεσης (Ammerman 1993).
Τα συμβάματα που οφείλονταν σε φυσικές καταστροφές ήταν 9 (18% του συνόλου): 1 σεισμός (Peek-Asa et al. 1998), 6 τυφώνες (Beven & Kimberlain 2009) (Berg 2009) (Callaghan et al. 2007) (Stewart 2004) (CDC 2012), 1 πλημμύρα (Gnauck et al. 2007), και 1 επιδημία από SARS (Poutanen et al. 2003) (Varia et al. 2003). Για λόγους που εξυπηρετούν τους σκοπούς της παρούσης μελέτης επιλέξαμε να συμπεριλάβουμε μια κεραυνοπληξία σε γήπεδο στα ατυχήματα σε αθλητικές δραστηριότητες και όχι στις φυσικές καταστροφές. Στην κατηγοριοποίηση διάφορα στο γράφημα 4 περιλαμβάνονται 1 σεισμός (Peek-Asa et al. 1998), 1 πλημμύρα (Gnauck et al. 2007), 1 επιδημία (Varia et al. 2003).
Α.4.8 Προβλήματα/ Περιορισμοί
Συμπεράσματα / Προτάσεις
Αλγόριθμοι Διαλογής Πεδίου (Triage) Παιδιατρικών Ασθενών σε Συμβάματα με Μαζικές Απώλειες Υγείας
ΕΛΕΝΗ Λ. ΘΕΜΕΛΗ
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
