2.1 Συστήματα Υγείας
Κατά καιρούς, πολλοί διανοούμενοι ερευνητές αποπειράθηκαν να δώσουν έναν ορισμό που να περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία που διέπουν ένα σύστημα υγείας.
Σύμφωνα, με τον Λιαρόπουλο (2007) σύστημα υγείας ορίζεται ως μια οποιαδήποτε ομάδα αλληλοσχετιζόμενων και αλληλεξαρτώμενων οντοτήτων ή διαδικασιών που συνδέονται για ένα συγκεκριμένο λόγο. Πιο συγκεκριμένα, ως σύστημα υγείας ορίζεται το σύνολο των ανθρώπινων, υλικών και χρηματικών πόρων, καθώς και των οργανισμών, ιδρυμάτων και φορέων που συνδέονται με τη χρηματοδότηση, ρύθμιση και επιτέλεση δραστηριοτήτων οι οποίες έχουν πρωταρχικό σκοπό τη διατήρηση και προαγωγή της υγείας του πληθυσμού (Καλογεροπούλου κ.α., 2007).
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) δόθηκε ένας κοινά αποδεχτός ορισμός για το σύστημα υγείας (2007), ο οποίος αναφέρει πως « ένα σύστημα υγείας αποτελείται από όλες τις οργανώσεις, τους ανθρώπους και τις δράσεις των οποίων πρωταρχικός στόχος είναι η προώθηση, η αποκατάσταση ή η διατήρηση της υγείας. Αυτό περιλαμβάνει τις προσπάθειες που επηρεάζουν τους καθοριστικούς παράγοντες της υγείας καθώς και τις άμεσες δραστηριότητες βελτίωσης της υγείας.
Επομένως, ένα σύστημα υγείας είναι κάτι παραπάνω από την πυραμίδα δημόσιων εγκαταστάσεων που παρέχουν υπηρεσίες προσωπικής υγείας. Περιλαμβάνει, για παράδειγμα, μια μητέρα που φροντίζει για ένα άρρωστο παιδί στο σπίτι, ιδιωτικούς παρόχους υπηρεσιών, προγράμματα αλλαγής συμπεριφοράς, εκστρατείες ελέγχου φορέων, οργανώσεις ασφάλισης υγείας, τη νομοθεσία για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία ».
Στις μέρες μας, έχει καθιερωθεί η έννοια του συστήματος υγείας να ταυτίζεται με το σύστημα ιατρικής περίθαλψης. Στην πραγματικότητα όμως, εννοούμε κάτι πολύ ευρύτερο του συστήματος ιατρικής περίθαλψης. Περιλαμβάνει όχι μόνο τη συμβατική ιατρική περίθαλψη αλλά και υπηρεσίες που έχουν σχέση με την πρόληψη και υγειονομική διαφώτιση, με τον οικογενειακό προγραμματισμό και διατροφή, με υπηρεσίες στέγης και υγιεινής της κατοικίας και εργασίας.
Συνεπώς, η ιατρική περίθαλψη αποτελεί ένα υποσύστημα του ευρύτερου συστήματος υγείας, όπου το σύνολο των υγειονομικών μονάδων που βρίσκονται σε συνεχή συνεργασία και λειτουργική αλληλεξάρτηση με σκοπό τη διατήρηση και προαγωγή της υγείας του πληθυσμού, επηρεάζονται από την κοινωνικό-οικονομική και πολιτική δομή μιας χώρας, από το πολιτισμικό σύστημα που επικρατεί, από την οικολογική ισορροπία, από το επιδημιολογικό πρότυπο και τις ανάγκες υγείας του πληθυσμού (Πιερράκος Γ., 2008).
Το σύστημα υγείας αποτελείται από τρία υποσυστήματα, τα οποία βρίσκονται σε δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ τους και ταυτόχρονα επηρεάζονται από το εξωτερικό περιβάλλον, την εξέλιξη της επιστήμης και τεχνολογίας, τη βελτίωση θεραπευτικών μεθόδων, την άνοδο του προσδόκιμου ζωής κ.α..
Τα τρία υποσυστήματα ταξινομούνται ως εξής (Θεοδώρου Μ. κ.α., 2001):
1. Το επίπεδο υγείας του πληθυσμού και η εξέλιξή του
2. Η παραγωγή υπηρεσιών και αγαθών υγείας
3. Οι μηχανισμοί κάλυψης δαπανών
Πιο αναλυτικά, το πρώτο υποσύστημα αφορά την έρευνα και τις μετρήσεις της κατάστασης υγείας του γενικού πληθυσμού.
Το δεύτερο υποσύστημα αφορά το σύνολο των υγειονομικών μονάδων που βρίσκονται σε συνεχή συνεργασία και λειτουργική αλληλεπίδραση, με σκοπό τη προστασία, διατήρηση και προαγωγή της υγείας και υγιεινής του γενικού πληθυσμού. Το υποσύστημα αυτό επηρεάζεται από οικονομικό-τεχνικούς παράγοντες που προσδιορίζουν την παραγωγική διαδικασία στην οικονομία.
Έτσι, η διάρθρωση του υποσυστήματος αυτού διακρίνεται από τις παρακάτω υποδομές (Γιαννακοπούλου Ε., 2020):
• Τις εισροές οι οποίες είναι η κτηριακή υποδομή, ο εξοπλισμός, το ανθρώπινο κεφάλαιο και οι οικονομικοί πόροι
• Τη διαδικασία, η οποία προσδιορίζεται με την έννοια ότι ο ασθενής που προσέρχεται στο σύστημα προκαλεί μια παραγωγική διαδικασία (λήψη ιστορικού, εργαστηριακός και κλινικός έλεγχος, διάγνωση, θεραπεία, αποκατάσταση, και επανέλεγχος)
• Τις εκροές, οι οποίες είναι η διάρκεια νοσηλείας, οι εισαγωγές, οι εξετάσεις κ.λπ.
• Τα αποτελέσματα, τα οποία αφορούν στο επίπεδο και την εξέλιξη των δεικτών της θνησιμότητας, νοσηρότητας κ.ά., βάσει των οποίων μετριέται η βελτίωση και εξέλιξη του επιπέδου υγείας του γενικού πληθυσμού.
Το τρίτο υποσύστημα, το οποίο είναι και το πιο σημαντικό από τα τρία υποσυστήματα, λαμβάνει υπόψιν του τις παρακάτω παραμέτρους (Γιαννακοπούλου Ε., 2020):
• Τις δαπάνες υγείας, οι οποίες αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς και θέτουν σε πραγματικό κίνδυνο την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη όλων των χωρών του κόσμου
• Την υγεία, η οποία θεωρείται κοινωνικό αγαθό με καταναλωτικό και επενδυτικό χαρακτήρα, που ικανοποιεί άμεσα ανάγκες και επενδύει μεσοπρόθεσμα στην παραγωγική ανάπτυξη
• Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, το οποίο αναπτύχθηκε σημαντικά μέσω των εισφορών και κάλυψε μεγάλο μέρος των δαπανών υγείας, καθότι αποτέλεσε λύση στο πρόβλημα της χρηματοδότησης του συστήματος υγείας και απαιτεί την εύρυθμη λειτουργία των μηχανισμών είσπραξης εσόδων του κράτους
Συμπερασματικά, το ολοκληρωμένο σύστημα υγείας είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης και διοίκησης των ανθρώπινων και υλικών πόρων του τομέα της υγείας, που μέσα από την προγραμματισμένη ανάπτυξη των υπηρεσιών στοχεύει στη μεγιστοποίηση της στάθμης υγείας του πληθυσμού, στο πλαίσιο των οικονομικών δυνατοτήτων της κοινωνίας (Χλέτσος, 2011)
2.2 Σκοποί και στόχοι του Συστήματος Υγείας
Η αναγκαιότητα ύπαρξης και λειτουργίας ενός συστήματος καθορίζεται από τη χρησιμότητα των σκοπών του και από την ικανότητα να επιτυγχάνει τους στόχους που θέτει για να εκπληρώσει τους σκοπούς του.
Συγκεκριμένα, ένα σύστημα υγείας θεωρείται ολοκληρωμένο, όταν μπορεί να εκτιμά την αποτελεσματικότητά του στην επίτευξη των στόχων του, επανακαθορίζει τους στόχους του, σχεδιάζει και προγραμματίζει τα μέσα για την επίτευξή τους, προκειμένου να μπορεί να λειτουργήσει και να αναπτυχθεί στον μέγιστο βαθμό του (Γιαννακοπούλου Ε., 2020).
Σκοπός λοιπόν ενός συστήματος υγείας, σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποίησε ο ΠΟΥ μεταξύ των συστημάτων υγείας των χωρών μελών του, είναι (Γιαννακοπούλου Ε., 2020):
• Η διασφάλιση και βελτίωση του επιπέδου υγείας, με απώτερο σκοπό την ισότιμη διάχυση της καλής υγείας μεταξύ του πληθυσμού
• Η ανταπόκριση στις προσδοκίες των πολιτών για βελτίωση της ανταποκρισιμότητας του συστήματος, μέσω της ισότητας μεταξύ των πολιτών ανεξάρτητα από τις κοινωνικόοικονομικές διαφορές
• Η οικονομική προστασία έναντι του κόστους της ασθένειας, μέσα από τη δικαιοσύνη στην κατανομή του χρηματοδοτικού βάρους των υπηρεσιών υγείας.
Τόσο όμως οι σκοποί όσο και οι στόχοι πρέπει να προσδιορίζονται με σαφή κριτήρια, προκειμένου να είναι δυνατή η μέτρηση τους. Για το λόγο αυτό, χρησιμοποιούνται δείκτες υγείας για την εκτίμηση του επιπέδου υγείας και δείκτες προσφοράς και χρησιμοποίησης κατανάλωσης προϊόντων και υπηρεσιών υγείας, για την παραγωγή και διανομή υπηρεσιών και αγαθών υγείας (Γιαννακοπούλου Ε., 2020).
2.3 Χαρακτηριστικά Συστήματος Υγείας
Ανεξάρτητα από τη μορφή που έχει ένα σύστημα υγείας, είναι απαραίτητο να συγκροτείται από τα εξής κύρια γνωρίσματα (Θεοδώρου Μ. κ.α., 2001):
• Διαθεσιμότητα των υπηρεσιών υγείας: Η δυνατότητα του συστήματος να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον πληθυσμό χωρίς εμπόδια και χρονικούς περιορισμούς
• Προσπελασιμότητα των υπηρεσιών υγείας: Κάθε άτομο οποιασδήποτε κοινωνικόοικονομικής θέσης, πρέπει να έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες υγείας. Αυτό προϋποθέτει ισότιμη κατανομή των πόρων και υπηρεσιών υγείας, σύμφωνα με τις ανάγκες υγείας του πληθυσμού
• Συνέχεια στη προσφορά υπηρεσιών υγείας: Η προσφορά υπηρεσιών υγείας προς τον πληθυσμό δεν περιορίζεται μόνο στο στάδιο της θεραπευτικής αντιμετώπισης μιας ασθένειας, αλλά καλύπτει και τα στάδια πριν και μετά την εμφάνιση της νόσου
• Ισότητα στη χρήση των υπηρεσιών: Η ισότητα στη χρήση των υπηρεσιών υγείας καθορίζεται από δύο εννοιολογικούς προσδιορισμούς.
Ο ένας αφορά την ίση μεταχείριση μεταξύ ίσων (οριζόντια ισότητα), όπου μόνον όταν οι χρήστες των υπηρεσιών υγείας είναι ίσοι, επιτυγχάνεται ισότητα.
Ενώ, ο δεύτερος αφορά την άνιση μεταχείριση μη ίσων ατόμων (κάθετη ισότητα). Σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει ανομοιογένεια στην ικανοποίηση των αναγκών υγείας και το αποτέλεσμα είναι η αυξανόμενη ανισότητα
• Το οργανωτικό επίκεντρο του συστήματος: Κάθε σύστημα υγείας δίνει ιδιαίτερο βάρος στην ανάπτυξη ενός συγκεκριμένου τύπου υπηρεσιών υγείας, ο οποίος λειτουργεί ως επίκεντρο γύρω από τον οποίο αναπτύσσεται το σύστημα υγείας στο σύνολό του.
Άλλα συστήματα υγείας έχουν ως επίκεντρο το νοσοκομείο της δευτεροβάθμιας περίθαλψης και άλλα οργανώνονται και διαρθρώνονται με επίκεντρο την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.
Τα συστήματα υγείας με επίκεντρο το νοσοκομείο δίνουν έμφαση στη θεραπευτική αντιμετώπιση της ασθένειας, ενώ τα συστήματα υγείας με επίκεντρο την πρωτοβάθμια περίθαλψη δίνουν ιδιαίτερο βάρος στην πρόληψη της ασθένειας και στην αποκατάσταση μετά τη θεραπεία.
2.4 Οργανωτική δομή των συστημάτων υγείας
Η εύρυθμη λειτουργία των συστημάτων υγείας επιτυγχάνεται μέσα από την καλή οργάνωση. Όλα τα συστήματα υγείας διακρίνονται από δυο μορφές περίθαλψης και από τέσσερα επίπεδα οργάνωσης.
Συγκεκριμένα, η πρώτη μορφή περίθαλψης προσδιορίζεται ως έξω-νοσοκομειακή και περιλαμβάνει πρωτοβάθμιες υπηρεσίες.
Απ’ την άλλη, η δεύτερη μορφή περίθαλψης προσδιορίζεται ως νοσοκομειακή ή κλειστή περίθαλψη, όπου εντάσσεται το δευτεροβάθμιο και το τριτοβάθμιο επίπεδο περίθαλψης, δηλαδή οι υπηρεσίες που παρέχονται μέσα στα νοσοκομεία.
Σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, η οργάνωση των συστημάτων υγείας συντάσσεται σε τέσσερα επίπεδα περίθαλψης και εκφράζει τη σύγχρονη δομή και λειτουργία των συστημάτων υγείας (Βολιτάκη Σ., 2014).
Πιο αναλυτικά, τα επίπεδα οργάνωσης χωρίζονται ως εξής:
1. Στο πρώτο επίπεδο, το οποίο περιλαμβάνει τις υπηρεσίες υγείας στο επίπεδο της οικογένειας
2. Στο δεύτερο επίπεδο, όπου βρίσκεται η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) και αποτελεί το πρώτο επίπεδο επαφής μεταξύ του πολίτη και του συστήματος υγείας
3. Στο τρίτο επίπεδο, όπου περιλαμβάνεται η Δευτεροβάθμια Φροντίδα Υγείας και παρέχεται κατά βάση στις νοσοκομειακές μονάδες, καθότι καλύπτονται βασικά προβλήματα υγείας που απαιτούν ενδονοσοκομειακή περίθαλψη
4. Στο τέταρτο επίπεδο, όπου βρίσκεται η Τριτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και μέσα από την οποία αντιμετωπίζονται πολύπλοκα ή εξειδικευμένα προβλήματα υγείας.
Όνομα φοιτήτριας Φινέ Ελένη – Ιορδανέτα
Αθήνα, 2020
ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «Σχεδιασμός και Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας»
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
