1.3.1. Μοντέλα Επαγγελματικής Εξουθένωσης
Τα θεωρητικά μοντέλα αναπτύχθηκαν με σκοπό να δώσουν μια ερμηνεία του λεγόμενου
Burnout, βασισμένα στην αλληλεπίδραση μεταξύ του ατόμου και του εργασιακού του
περιβάλλοντος.
Οι δύο βασικές προσεγγίσεις όπως έχουν διαμορφωθεί είναι οι εξής:
Οι ερευνητές της πρώτης προσέγγισης έχουν σαν επίκεντρο το ίδιο το άτομο και θεωρούν
πως η επαγγελματική εξουθένωση οφείλεται στη διαμάχη μεταξύ των προσδοκιών του
εργαζόμενου με τον εαυτό του, αλλά και των προσδοκιών που έχει από το επαγγελματικό
του χώρο.
Η δεύτερη ομάδα ερευνητών, θεωρεί πως το Σύνδρομο της Επαγγελματικής
Εξουθένωσης, οφείλεται σε εξωτερικούς παράγοντες επιρροής. Αυτοί οι παράγοντες
προκαλούν άγχος στον εργαζόμενο μέσα από τις συνθήκες εργασίας, παράγοντες όπως
είναι το απαιτητικό ωράριο, οι κυλιόμενες βάρδιες εργασίας, η πίεση, η άσκηση εξουσίας
από τα ανώτερα στελέχη διοίκησης και η μη εξεύρεση ψυχολογικής υποστήριξης κυρίως
στα επαγγέλματα υγείας και ψυχικής υγείας. (Dekke & Schaufeli, 1995)
Το μοντέλο των τριών διαστάσεων των Maslach & Jackson (1982) δεν θα μπορούσε να
απουσιάζει από αυτήν την ενότητα και κατατάσσεται στην ομάδα της πρώτης
προσέγγισης, την ατομική. Ο τρεις διαστάσεις αναλύθηκαν παραπάνω.
Ο συνδυασμός της πρώτης διάστασης, της συναισθηματικής εξάντλησης με την τρίτη
διάσταση, την έλλειψη προσωπικής επίτευξης, δημιουργεί στον εργαζόμενο το αίσθημα
της ανεπάρκειας ως προς την εκπλήρωση του έργου, καθώς και την έλλειψη μάθησης,
φθάνοντας έτσι στο αποκορύφωμα του Συνδρόμου, θεωρώντας την όποια επαγγελματική
επίτευξη με επιτυχία ότι δεν είναι αποτέλεσμα προσωπικής του εργασίας και κόπου, αλλά
τύχης και συγκυριών.
Στην πρώτη ομάδα εντάσσεται και το μοντέλο απαιτήσεων, ελέγχου και κοινωνικής
στήριξης όπως αυτό διατυπώθηκε από τον Kasarek, ένα ευρέως διαδεδομένο μοντέλο που
θέτει στο επίκεντρό του τρεις βασικούς παράγοντες άγχους, οι οποίοι επιδρούν πάνω
στους υπάλληλους.
Οι τρείς αυτοί παράγοντες άγχους καθορίζονται από τις ψυχολογικές απαιτήσεις του
εργασιακού περιβάλλοντος, το εύρος στη λήψη αποφάσεων και την κοινωνική στήριξη
από συναδέλφους και προϊστάμενους .
Ως άμυνα ο οργανισμός όταν βρίσκεται υπό συνεχή ψυχολογική πίεση βγάζει στο άτομο
σωματική κούραση, στρες – αγωνία, σωματικές ασθένειες, με αποτέλεσμα ο εργαζόμενος
να μην μπορεί να εφαρμόσει ορθά τις δεξιότητες που έχει διδαχθεί.
Επιπλέον, καταπιέζεται ώστε να μην εκφράσει γνώμες- απόψεις, που σύμφωνα με τις
γνώσεις του θα ήταν ζωτικής σημασία, εξαιτίας του ότι βρίσκεται σε ένα διοικητικό
επίπεδο που δεν του επιτρέπεται να συμμετέχει ενεργά στη λήψη αποφάσεων. Εάν η
διοίκηση αξιοποιήσει αυτά τα άτομα δίνοντάς τους πιο ενεργό ρόλο, αυτή η ενέργεια
ίσως θα δράσει ευεργετικά στη μείωση του άγχους.
Τα επόμενα δυο μοντέλα ανήκουν στη δεύτερη ομάδα, αυτή στην οποία η ΕΕ οφείλεται
στην ύπαρξη παραγόντων που δρουν εξωτερικά και δεν προέρχονται από τον άνθρωπο.
Στο μοντέλο της Pines δίνεται προσοχή στο εργασιακό περιβάλλον. Η μέτρησή της
γίνεται με μια συνολική βαθμολογία από τις απαντήσεις στα ερωτηματολόγια του Pines.
Σε αυτό το μοντέλο, οι πιο επιμελείς και συγκεντρωμένοι εργαζόμενοι εμφανίζουν
εξουθένωση σε μεγαλύτερο βαθμό, παράγοντας που συνδέεται με το ότι οι εργαζόμενοι
με την αφοσίωση που δείχνουν προσπαθούν να εκπληρώσουν και ανάγκες αυτοπροβολής
και ικανοποίησης στον προσωπικό τους βίο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μια αποτυχία
στην εργασία, να μετακυλύεται και στην ιδιωτική ζωή, δημιουργώντας Επαγγελματική
Εξουθένωση. (Pines,1988)
Το δεύτερο μοντέλο της δεύτερης ομάδας είναι μοντέλο των εργασιακών απαιτήσεων.
Η Επαγγελματική Εξουθένωση εμφανίζεται ως αποτέλεσμα του υπερβολικού φόρτου
εργασίας και των απαιτήσεων που έχουν οι προϊστάμενοι από τους υφιστάμενους.
Ο φόρτος εργασία διακρίνεται σε σωματική και πνευματική κούραση. Για την εκτέλεση
έργου οι εργαζόμενοι παραμερίζουν τις ψυχολογικές τους ανάγκες, ώστε να επιτύχουν
τους στόχους τους, μέσα στα χρονικά όρια που τους έχουν τεθεί. Η κοινωνική εξέλιξη, η
ευπορία και η ευχαρίστηση του εργαζομένου απαιτεί μείωση της εργασιακής κόπωσης,
ώστε να ανταπεξέλθει ο εργαζομένους σε περαιτέρω κοινωνικές απατήσεις του
οργανισμού. (Demerouti & Bakker., 2008)
Το διαδραστικό μοντέλο του Cherniss είναι ένας συνδυασμός και των δυο παραγόντων
επιρροής, ατομικού και εξωτερικού.
Το Burnout περιγράφεται στο μοντέλο σε τρεις ενότητες:
1. Ατομική: Το εργασιακό στρες προκαλείται από τη μη επίτευξη των αναμενομένων
στόχων από τους εργαζομένους λόγω των λιγοστών πόρων, ευκαιριών και εργαλείων που
παρέχει η επιχείρηση. Το εργασιακό στρες δεν μπορεί να θεωρηθεί ως υπεύθυνο για την
εμφάνιση εξουθένωσης σε όλο το προσωπικό.
2. Οργανωτική: Στην ενότητα της εξάντλησης, βλέπουμε την εκδήλωση από μια σειρά
συναισθημάτων όπως: κούραση, απομάκρυνση από τα κοινά, έλλειψη ενδιαφέροντος,
έλλειψη δημιουργίας νέων προοπτικών για μελλοντική εξέλιξη και αδιαφορία για
προγραμματισμό νέων στόχων, τόσο στο κοινωνικό όσο και στο εργασιακό επίπεδο. Ο
χώρος εργασίας είναι εξαντλητικός για τον εργαζόμενο με αποτέλεσμα να του «ρουφάει»
όλη την ενέργεια και να τον στρέφει προς μια στάση αδιαφορίας για την αντιμετώπιση
των εργασιακών του καθηκόντων.
3. Κοινωνική: Στην τρίτη και τελευταία ενότητα, γίνεται αναφορά στην αμυντική
κατάληξη, την αλλαγή δηλαδή της συμπεριφοράς του εργαζόμενου με αρνητικά
συναισθήματα όπως: θυμός, άρνηση, ψυχολογικές μεταπτώσεις και συγκρούσεις στο
ευρύτερο περιβάλλον του, οικογενειακό, εργασιακό και κοινωνικό, και στο πόσο
ουσιαστική είναι αυτή η αλλαγή για την εξέλιξή του. Αυτό εκδηλώνεται ως μια άμυνα για
την αντιμετώπιση του προβλήματός του με σκοπό να διατηρηθεί στην επαγγελματική του
θέση (Χαραλάμπους, 2012).
1.3.2 Το Beck Anxiety Inventory (ΒΑΙ) ως εργαλείο μέτρησης
Το άγχος είναι ένα έντονο συναίσθημα που βιώνεται σε ορισμένες περιόδους της ζωής
ενός ατόμου και το οποίο μοιάζει με φόβο. Το άγχος, όχι στον βαθμό μιας ασθένειας,
είναι η απάντηση του σώματος σε έναν στρεσογόνο παράγοντα, βοηθώντας το άτομο να
επιβιώσει κρατώντας το σε εγρήγορση έναντι του κινδύνου. Μπορεί να προκαλέσει μια
πολύ ήπια αίσθηση άγχους ή ένταση σε έντονο συναίσθημα σε βαθμό κρίσης πανικού. Αν
βιωθεί σοβαρά, ο εαυτός του ατόμου συνθλίβεται κάτω από αυτό το έντονο συναίσθημα
και γίνεται ενοχλητικό. Το Beck Anxiety Inventory (BAI) αναπτύχθηκε από τους Beck,
Epstein, Brown and Steer το 1988. Το BAI είναι ένας δείκτης που έχει γίνει ένα τυπικό
εργαλείο για τη μέτρηση του επιπέδου άγχους στις έρευνες. Η κλίμακα στοχεύει να
προσδιορίσει τη συχνότητα και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων άγχους που βιώνουν
τα άτομα ( Beck ,1988)
1.4 Προβλήματα από την ΕΕ
Στη διεθνή επιστημονική κοινότητα καταγράφονται ψυχικές και ψυχοσωματικές
διαταραχές όπως η κατάθλιψη και το σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης, ως αποτελέσματα
της ΕΕ. (Pubmed, 2013)
Πολλές έρευνες ομαδοποιούν τις συνέπειες της ΕΕ σε σωματικές και ψυχολογικές.
(Cushway, 1992)
Στις σωματικές συνέπειες συναντάμε χαμηλή ενεργητικότητα, σωματική κούραση και
εξάντληση. Αποτέλεσμα αυτών ο υπάλληλος να παρουσιάζει παθολογικά προβλήματα
όπως έλκος στομάχου ,πονοκέφαλους, πόνους στη μέση κτλ., ενώ δεν λείπουν και τα
ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως σεξουαλικές δυσλειτουργίες, αδυναμία συγκέντρωσης
και συναισθηματική απάθεια. (Tylerand Cushway, 1998)
Μέσω των ψυχοσωματικών προβλημάτων που αναπτύσσει το άτομο, συχνά
αντιμετωπίζει και προβλήματα συμπεριφοράς και συνεργασίας. Η πλήξη αναφορικά με
το αντικείμενο εργασίας οδηγεί σε λάθη. Η κυνικότητα και το άγχος που δημιουργείται
στον εργαζόμενο διαταράσσει την ομαλή συνύπαρξη με τους συνάδελφους και τη
διοίκηση . Η όλη αγχώδης συμπεριφορά μεταφέρεται και στο περιβάλλον του, οδηγώντας
το άτομο σε εντάσεις με τους οικείους του, δημιουργώντας του συχνές κρίσεις πανικού
και καχυποψίας, ενώ παρουσιάζει ακόμη και απάθεια για κοινωνικές συναναστροφές
φθάνοντας στο σημείο να ζητήσει και την παραίτηση από την εργασία του.
(Pines&Aronson, 1988)
1.4.1 Αιτιοπαθογένεια της ΕΕ
Το Σύνδρομο της ΕΕ εμφανίζεται όταν τα μη θετικά συναισθήματα συσσωρεύονται χωρίς
να μπορούν να εξωτερικευτούν, μειώνοντας τη θέληση του εργαζομένου για εργασία.
Στο περιβάλλον εργασίας, υπάρχουν χαρακτηριστικά, τα οποία αλληλοεπιδρούν μεταξύ
τους και βοηθούν στην ανάπτυξη επαγγελματικής εξουθένωσης.
Οι παράγοντες που ενισχύουν το Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης είναι άμεσα
συνδεδεμένοι με τις αιτίες του στρες στο εργαζόμενο, ενώ αυξάνονται από τις
καταστάσεις της ζωής του, όπως το εργασιακό περιβάλλον και ο οικογενειακός του
περίγυρος. Η Micklevitz. S. (2001) όπως και οι άλλοι ερευνητές που αναλύθηκαν στην
ενότητα 1.3.1 διαχώρισε τους παράγοντες σε εργασιακούς και σε ατομικούς.
Οι βασικότερες αιτίες που οδηγούν τον εργαζόμενο σε εξουθένωση είναι ο μεγάλος
φόρτος εργασίας, η μη υποστήριξη του εργαζόμενου από το περιβάλλον του, η ύπαρξη
ελάχιστων ευκαιριών για προσωπική βελτίωση, η έλλειψη χρηματικών ή ηθικών
ανταμοιβών, η έλλειψη εργαλείων και τεχνολογίας για την επίτευξη αποτελεσμάτων, η
αποκήρυξη των εργασιακών προσδοκιών, η έλλειψη φυσικών ανέσεων και η έλλειψη
υποστηρικτικών δικτύων για αναζήτηση βοήθειας ή λύσεων, η ασάφεια των ρόλων και
των καθηκόντων, η έλλειψη ανατροφοδότησης και αξιολόγησης και τέλος η έλλειψη
αυτονομίας και συμμετοχής των εργαζομένων στις αποφάσεις.
Πέντε παράγοντες οι οποίοι όταν βρεθούν μεταξύ τους οδηγούν στην εξουθένωση του
ατόμου είναι:
α) Η έλλειψη ικανοποίησης του εργαζόμενου,
β) η έλλειψη συναδελφικότητας εξαιτίας του ανταγωνισμού,
γ) η σύγκρουση αξιών του ατόμου
δ) το αίσθημα αδικίας του υπαλλήλου ως προς την αποζημίωση ή την αξιολόγησή του και
ε) το υπερβολικά φορτωμένο επαγγελματικό πρόγραμμα. Maslach &Leiter (2001)
Ενώ στον αντίποδα, άλλοι μελετητές μέσα από τις έρευνες τους αποδίδουν περισσότερο
σε ατομικούς – ψυχολογικούς συντελεστές την ευθύνη για την εμφάνιση της
Επαγγελματικής Εξουθένωσης, απ’ ότι οι συνθήκες δουλειάς ή άλλοι περιβαλλοντικοί
παράγοντες. (Παπαδάτου & Αναγνωστόπουλος,1992)
1.4.2 Κυνικότητα εναντίον ενσυναίσθησης
Η κυνικότητα που αναπτύσσουν οι επαγγελματίες υγείας στην προνοσοκομειακή
φροντίδα δεν έχει να κάνει με την έλλειψη ενσυναίσθησης αλλά με τις άμυνες που
δημιουργούν στο ψυχισμό τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να παίρνουν γρήγορες και
σημαντικές αποφάσεις απαλλαγμένες από συναισθήματα . Η αυταρχική συμπεριφορά
που αναπτύσσετε κατά την θεραπεία του επείγοντος έχει να κάνει με τα εμπόδια που
έχουν αναπτυχθεί μεταξύ τους οι εμπλεκόμενοι, λόγω εσφαλμένης πληροφορίας και της
απόφασης για το επείγον περιστατικό που είναι ζωτικής σημασίας χωρίς να υπάρχει η
χρονική πολυτέλεια για περαιτέρω εξηγήσεις. Άρα βλέπουμε ότι ο ρόλος του αρρώστου
είναι συμπληρωματικός κάτι που έχει διατυπώσει και ο Freidson το
1972.(Harvard_business_review_για την ηγεσία σελ. 177-192)
Σύμφωνα με τον Goleman (1995), η ικανότητα αναγνώρισης των συναισθημάτων των
άλλων («ενσυναίσθηση»), η ικανότητα ικανοποιητικής διαχείρισης των διαπροσωπικών
μας σχέσεων καθώς και η εύστοχη επικοινωνία αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για
επιτυχημένη επαγγελματική πορεία. Είναι η τέχνη να μπορέσει ο ασθενής να νιώσει
άνετα με έναν άνθρωπο που έχει συναντήσει μόλις 5 λεπτά και να βάλει σε αναστολές
όλες τις προκαταλήψεις που έχει δημιουργήσει για εργαζομένους που φορούν ίδια στολή.
Η ενσυναίσθηση είναι μια σύνθετη, πολυδιάστατη έννοια που αποτελείται τόσο από
γνωστικές όσο και από συναισθηματικές πτυχές. Η συναισθηματική ενσυναίσθηση
αναφέρεται στη βίωση των συναισθημάτων των άλλων, ενώ η γνωστική ενσυναίσθηση
είναι η ικανότητα κατανόησης των εμπειριών και των συναισθημάτων των άλλων και η
ικανότητα να μεταδίδουμε αυτή την κατανόηση σε αυτούς.
Ένα άλλο βασικό συστατικό της ενσυναίσθησης, που τη διακρίνει από τη συμπάθεια, είναι η διαφοροποίηση του
εαυτού του άλλου, η οποία είναι η ικανότητα να διαχωρίζει κανείς τα συναισθήματά του
από αυτά του άλλου, που μπορεί να βελτιώσει την αντικειμενικότητα και να βοηθήσει
στη μείωση του άγχους και της αγωνίας. Αντίθετα, η συμπάθεια είναι να νιώθεις
«λύπηση» για κάποιον και όχι για κάποιον. Η ενσυναίσθηση είναι ευρέως αποδεκτή ως
σημαντικό συστατικό της υγειονομικής περίθαλψης, καθώς οδηγεί σε καλύτερα
αποτελέσματα των ασθενών και αυξημένη ικανοποίηση των ασθενών. Από την άλλη
πλευρά, τα χαμηλότερα επίπεδα ενσυναίσθησης έχουν ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη
συχνότητα αγωγών κακής πρακτικής και μειωμένη ικανοποίηση των ασθενών. (Haslam
2007)
Σε ένα παραϊατρικό πλαίσιο, η ενσυναίσθηση όχι μόνο βελτιώνει τα αποτελέσματα των
ασθενών και επιτρέπει στους παραϊατρικούς να αποδώσουν το καλύτερό τους, αλλά
βελτιώνει και τα ψυχολογικά αποτελέσματα για οικογένειες που έχουν χάσει ένα
αγαπημένο τους πρόσωπο. (Williams 2015)
Συνεχίζεται…
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Πρώτο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Δεύτερο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Τρίτο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Τέταρτο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Πέμπτο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΖΥΓΟΥΡΗΣ Κ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΑΘΗΝΑ 2022
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
