Αφιερωμένο σε όλους τους Διασώστες της πρώτης γραμμής του ΕΚΑΒ, με σκοπό την ανάδειξη του έργου τους και του Συνδρόμου της Εργασιακής Εξουθένωσης που υπάρχει στον κλάδο τους.
ΜΕΡΟΣ Α
Κεφάλαιο 1
1.1 Επαγγελματική Εξουθένωση (ΕΕ) – Ορισμός
Ενώ το Σύνδρομο ΕΕ βρίσκεται υπό διερεύνηση από πολλούς μελετητές και
ακαδημαϊκούς, απασχολεί αρκετούς διοικητές και γενικότερα εγείρει το ενδιαφέρον στην
επιστημονική κοινότητα, δεν υπάρχει σαφής και αποδεκτός ορισμός. Ο όρος
χρησιμοποιείται ως μια γενικότητα που περιβάλλει την ψυχοσωματική κατάσταση του
ατόμου και η οποία καθορίζει το πώς αυτή επηρεάζει την απόδοσή του στην εργασία.
Όταν το Σύνδρομο προσβάλει τον εργαζόμενο και τον καταλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό, η
αποδοτικότητά του μειώνεται αισθητά και το ενδιαφέρον του για εργασία παύει να
υπάρχει.
Στη συνέχεια το Σύνδρομο περνάει και εκτός επαγγελματικού πεδίου και
εισβάλει στην προσωπική του ζωή, δημιουργώντας προβλήματα και προκαλώντας
ευρύτερες σωματικές παθήσεις όπως αυτές του καρδιαγγειακού συστήματος, του
πεπτικού κ.α.. Συχνά επίσης εμφανίζονται ψυχοσωματικά συμπτώματα έως και
κατάθλιψη. (Burke,1996).
Ίσως ο πιο γνωστός και ο πιο αποδεκτός ορισμός έγινε από την ψυχολόγο Christine
Maslach (1982), η οποία έχει συνδέσει το όνομά της με την ΕΕ και την περιγράφει ως
Σύνδρομο το οποίο χαρακτηρίζεται όχι μόνο από σωματική εξάντληση αλλά επισημαίνει
ότι σε αυτό συμμετέχει και η ψυχική εξάντληση.
Κατά την Maslach, το φαινόμενο έχει 3 διαστάσεις
α) συναισθηματική εξάντληση: είναι η πρώτη φάση όπου ο εργαζόμενος χάνει ενέργεια, καταβάλλεται από σωματική και συναισθηματική κόπωση και παρουσιάζει απώλεια διάθεσης
β) αποπροσωποποίηση: ο εργαζόμενος απομακρύνεται και αποξενώνεται από τους ασθενείς, τους αντιμετωπίζει απρόσωπα και με κυνικότητα.
γ) έλλειψη προσωπικών επιτευγμάτων: οι επαγγελματίες υγείας χάνουν το ενδιαφέρον
τους για την εξεύρεση λύσης στα όποια προβλήματα εμφανίζονται, δέχονται την εργασία
τους σαν ρουτίνα, παραιτούνται από τη διαδικασία εξέλιξής τους και δεν έχουν
ενδιαφέρον να συμμετάσχουν σε εκπαιδευτικές διαδικασίες. ( Maslach et. al,1996)
1.1.1 Νέες προσεγγίσεις
Η Επαγγελματική Εξουθένωση μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένα κοινωνικό φαινόμενο
που τις τελευταίες δεκαετίες απασχολεί όλο και περισσότερο τους ερευνητές. Το 1998
είχε γίνει μια προσπάθεια από τους Schaufeli & Enzman να αποδώσουν την
Επαγγελματική Εξουθένωση ως ένα ενοποιημένο περιγραφικό μοντέλο, στο οποίο το
κίνητρο αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία εμφάνισης και ανάπτυξής της στον εργαζόμενο
συνδυαστικά με το εργασιακό περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιείται και στο οποίο
δεν λαμβάνονται μέτρα αντιμετώπισης ή πρόληψης του φαινόμενου.
1.2 Ιστορική ανασκόπηση της Επαγγελματικής Εξουθένωσης
Η Επαγγελματική Εξουθένωση (ΕΕ) είναι μια έννοια που την συναντάμε πρώτη φορά το
1974 (στα αγγλικά burnout). Η αρχική της περιγραφή αφορούσε στα επαγγέλματα
ψυχικής υγείας και ο ορισμός της ήταν ένα Σύνδρομο Εξάντλησης. (H. Freudenberger
1974)
Οι ιατροί και οι νοσηλευτές σύμφωνα με τον ψυχολόγο Freudenberger συχνά εμφανίζουν
ΕΕ, λόγω του ότι η εργασία τους προϋποθέτει ένα είδος αυτοθυσίας και είναι δύσκολο να
τη βγάλουν εις πέρας. (Pubmed, 2013)
Με την πάροδο του χρόνου πολλοί ήθελαν να δώσουν και άλλους ορισμούς. Οι Perlamn
& Hartman, 1982 ορίζουν την εξάντληση ως απόκριση στο χρόνιο συναισθηματικό άγχος
με τρία συστατικά: συναισθηματική και σωματική εξάντληση, μειωμένη παραγωγικότητα
εργασίας και αποπροσωποποίηση.
Oι Pines & Aroson, το 1982 ορίζουν την εξουθένωση ως κατάσταση σωματικής, συναισθηματικής και ψυχικής εξάντλησης που προκαλείται από μακροχρόνια εμπλοκή σε καταστάσεις που είναι συναισθηματικά απαιτητικές.
Η εξάντληση μπορεί επίσης να οριστεί ως μια σοβαρή συνέπεια του παρατεταμένου άγχους
στην εργασία που αναπτύσσεται όταν οι απαιτήσεις της εργασίας και η ικανότητα του
ατόμου βρίσκονται σε ανισορροπία για μεγάλο χρονικό διάστημα. ( Schaufeli &
Enzmann 1998)
Στην Ελλάδα μέχρι και τον προηγούμενο αιώνα υπήρχαν ελάχιστες αναφορές και οι
έρευνες ήταν λιγοστές, το ενδιαφέρον για μελέτη του φαινομένου άρχισε την τελευταία
δεκαετία και μαζί ξεκίνησαν και οι έρευνες στους εργαζομένους για ανάδειξή του. Οι
έρευνες γίνονται σε στοχευμένες επαγγελματικές ομάδες και το επιστημονικό ενδιαφέρον
είναι μεγάλο. (Μπελλαλή και συν., 2007)
Συχνά συγχέονται οι έννοιες της ΕΕ με το επαγγελματικό άγχος, έτσι οι περισσότεροι
ερευνητές ορίζοντας την ΕΕ θέλησαν να δώσουν έμφαση στο διαχωρισμό που υπάρχει
μεταξύ τους. (Καντάς 1996)
1.3 Εργαλεία μέτρησης επαγγελματικής εξουθένωσης
Αρκετά ερωτηματολόγια έχουν αναπτυχθεί για τη μέτρηση της ΕΕ, όπως Staff Burnout
Scale for Health Professionals ( Jones, 1980 ) & Burnout Measure ( Pines & Aronson,
1988).
Οι περισσότερες έρευνες χρησιμοποιούν το Ερωτηματολόγιο Καταγραφής Συνδρόμου
Επαγγελματικής Εξουθένωσης της Christine Maslach, (Maslach Burnout Inventory, MBI)
που μετρά τις τρεις διαστάσεις του Συνδρόμου:
(α) Τη συναισθηματική εξάντληση, (β) την έλλειψη προσωπικών
επιτευγμάτων και (γ) την αποπροσωποποίηση (αναλύονται παρακάτω), επίσης
προσθέτουν ερωτήσεις που σχετίζονται με γενικά χαρακτηριστικά των εργαζομένων
(δημογραφικά, στοιχεία εκπαίδευσης και εισοδήματος, ενδιαφέροντα).
Όταν η έρευνα είναι συνδυαστική χρησιμοποιούνται και αλλά ερωτηματολόγια, όπως π.χ. η μέτρηση της ποιότητας της ζωής Kruskal, ή η μέτρηση της κατάθλιψης (Beck) και το ερωτηματολόγιο των Guin-Cameron για τη μέτρηση της οργανωτικής κουλτούρας.
Το MBI έχει αποδειχθεί ότι είναι το πιο έγκυρο και αξιόπιστο πολυδιάστατο όργανο για
τη μέτρηση της εξάντλησης στην ανθρώπινη εργασία. Παρέχει αξιοπιστία, εγκυρότητα
και οι τρεις διαστάσεις του παραμένουν αμετάβλητες ανάμεσα σε διαφορετικές χώρες.
( Schaufeli & van Dierndock 1993)
Η δομή τριών παραγόντων του MBI με συναισθηματική εξάντληση, αποπροσωποποίηση
και προσωπική επίτευξη ως διακριτούς παράγοντες, έχει επιβεβαιωθεί σε αρκετές μελέτες
(Lee & Ashorth1990/Evans & Fiscer 1993/ Schaufeli & vanDierndock 1993 / Richardsen
& Martinuseen 2004).
Το ερωτηματολόγιο της Maslach χρησιμοποιεί 22 δομημένα ερωτήματα που με αυτά
μελετάμε τις τρεις διαστάσεις. (Maslach, 1982)
Χρησιμοποιείται η κλίμακα Likert για τις απαντήσεις, με το 0 να αποτυπώνει την μη
εμφάνιση συναισθημάτων και το 6 που είναι το ανώτερο επίπεδο να αποτυπώνει τη
συχνή παρουσία των συναισθημάτων στο εργαζόμενο.
• Η συναισθηματική εξάντληση (emotional exhaustion) μετρά το βαθμό στον οποίο
το άτομο έχει συναισθηματική φόρτιση και νιώθει εξαντλημένο. Είναι από τα πιο
σημαντικά στοιχεία του ερωτηματολογίου διότι αναδεικνύει τα αποθέματα
δυνάμεων και συναισθηματικών πόρων που εξαντλεί ο εργαζόμενος.
• Η αποπροσωποποίηση (depersonalization ) περιγράφει τη μεταβολή στη
συμπεριφορά του ατόμου κατά τη συναναστροφή με άλλα άτομα,
απομακρύνοντάς το από τον κοινοτικό του κύκλο, επίσης αποτυπώνει το γεγονός
ότι αντιμετωπίζει τους ασθενείς με έντονη κυνικότητα.
• Η μειωμένη προσωπική επίτευξη (reduced personal accomplishment) απεικονίζει
την τάση του ανθρώπου να έχει χαμηλή επίδοση στην εργασία, ελάχιστη
αποδοτικότητα, μειωμένο ενδιαφέρον για εκμάθηση σε νέες τεχνολογίες, καθώς
και απογοήτευση ως προς τις αρχικές του προσδοκίες τις οποίες έθετε στην
έναρξη της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας.
Η Maslach στην πάροδο του χρόνου άλλαξε τις δυο τελευταίες ονομασίες των
διαστάσεων σε πιο γενικές. Η αποπροσωποποίηση περιγράφεται πλέον ως έλλειψη
εμπιστοσύνης στους ανθρώπους στο χώρο εργασίας, ενώ η μειωμένη επίτευξη
μετονομάζεται σε μειωμένη αποτελεσματικότητα στην εργασία ως προς την
παραγωγικότητα και τη μη συμμέτοχη στην εκμάθηση που αφορά στους παράγοντες της
εργασίας. (Leiter&Maslach, 1988)
Αυτό έγινε για να συμμετέχουν στις μετρήσεις αρκετά επαγγέλματα και όχι μόνο αυτοί
που ασκούσαν το επάγγελμα του λειτουργού υγείας. Το πρώτο ερωτηματολόγιο
σχεδιάστηκε πάνω σε αυτούς και είχε κενό στην κάλυψη όλων των υπό μελέτη
επαγγελματιών που θα χρησιμοποιούνταν. Η νέα κλίμακα ονομάζεται Maslach Burnout
Inventory –General Survey (MBI-GS). Τα ερωτήματα βαθμολογούνται και αυτά με την
κλίμακα Likert, όπως η πρώτη.
Κάποια άλλα εργαλεία μέτρησης του Συνδρόμου της Επαγγελματικής Εξουθένωσης είναι
η κλίμακα ΒΙ (Burnout Inventory – BI) έχει 21 ερωτήσεις οι οποίες βαθμολογούνται με
την κλίμακα Likert με το 0 να είναι ισοδύναμο με το «ποτέ» και το 6 να αναφέρεται στο
«πάντα».
Η βαθμολογία είναι ο μέσος όρος των απαντήσεων.
Το ερωτηματολόγιο διερευνά τα τρία στοιχεία του Συνδρόμου, όπως αναφέρθηκε στην παραπάνω κλίμακα της Maslach. Σε αυτήν την κλίμακα δεν υπάρχει συγκεκριμένος τύπος εργασίας, ωστόσο
είναι εξίσου αξιόπιστο και έγκυρο εργαλείο. (Pines, Aronson, Kafry, 1981)
H κλίμακα προσωπικού περιλαμβάνει το ερωτηματολόγιο – Stuff Burnout Scale(sbs),
που απευθύνεται στα επαγγέλματα υγείας. Η δομή του στηρίζεται στην κλίμακα της
Maslach, και έχει 30 ερωτήσεις, από αυτές οι 10 τελευταίες αποτελούν κλίμακα ψεύδους
και έχουν τοποθετηθεί για να αλιεύσουν τις απαντήσεις.
Το SBS ερωτηματολόγιο – Stuff Burnout Scale αξιολογεί αρνητικές συμπεριφορές
(ψυχολογικές, συμπεριφοριστικές, συναισθηματικές, κοινωνιολογικές), οι οποίες
προκαλούν το Σύνδρομο της Επαγγελματικής Εξουθένωσης.
Η αξιολόγηση επιτυγχάνεται μέσα από την ύπαρξη διαστάσεων, οι οποίες σχετίζονται με
τη δυσαρέσκεια για την εργασία, την ψυχολογική και διαπροσωπική ένταση, τη φυσική
ασθένεια και τη μη επαγγελματική σχέση με τους αποδέκτες – πελάτες.
H πιο πρόσφατη κλίμακα που δημιουργήθηκε για την εξουθένωση είναι η Oldenburg
Burnout Inventory (OLBI). Η δημιουργία της αποσκοπεί στη διατύπωση ερωτημάτων
που συνδέονται με τα δομικά στοιχεία του Burnout. Τα ερωτηματολόγια δεν
περιορίζονται μόνο στους εργαζόμενους στην υγεία αλλά καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα
επαγγελμάτων. Επιπλέον, τα ερωτηματολόγια συμπεριλαμβάνουν μισές αρνητικές και
μισές θετικές ερωτήσεις. Σκοπός αυτής της δομής είναι να καλυφθούν πολύπλευρα τα
δομικά στοιχεία της. (Demerouti & Bakker, 2008)
Συνεχίζεται…
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Πρώτο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Δεύτερο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Τρίτο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Τέταρτο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ (Μέρος Πέμπτο)
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΖΥΓΟΥΡΗΣ Κ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΑΘΗΝΑ 2022
ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ ΡΟΔΟΥ
